Italiaanse landbouw en de uitbuiting van migranten

(door Rob Bleijerveld, oorspronkelijk verschenen op supermacht.nl)

In september 2017 verklaarde de Europese Commissie in haar Communication on the Mid-Term Review of the EU Agenda for Migration [1] dat ´niet aangegeven arbeid´ (´undeclared work´) in bepaalde economische sectoren in meerdere lidstaten als een ´pull factor´ voor ´illegale´ migratie naar de EU.

Onder coördinatie door het Open Society European Policy Institute werd deze stellingname nader onderzocht. De bevindingen tonen aan dat het argument van de EU niet opgaat: het verschaffen van werk aan (´illegale´) migranten is slechts een van de factoren die invloed heeft op het volledige proces van de herstructurering van de landbouwproductie die in de jaren ´90 van de vorige eeuw.

Druk binnen de agro-food ketens

De herstructurering van de agro-food ketens wordt niet alleen gevoed door de overvloedige en uitbuitbare migrantenarbeidsreserve (onder meer bestaande uit mobiele EU-burgers, tijdelijke migranten, asielzoekers en ´illegale´ migranten). Maar ook door de afwezigheid van passend beleid op gebied van landbouw en handel dat de producenten afschermt tegen de druk die vanuit verschillende kanten op hen wordt uitgeoefend. Die druk ontstaat onder meer door het beleid van grote agro-food ondernemingen, door de grote prijsfluctuaties op de markt en door het opslorpen van kleine boerenbedrijven door grote conglomeraten.

Oneerlijke verdeling

In de keten als geheel is sprake van een toenemende oneerlijke verdeling van risiko´s, kosten en opbrengsten. Daardoor kunnen de levensmiddelenindustrie en retailers hun oligopolistische inkoopmacht misbruiken en zo prijzen en voorwaarden opleggen aan de boeren en telers die al sinds de jaren ´70 van de vorige eeuw fink worden uitgeknepen.

Gemeenschappelijke Europese Landbouwbeleid

Dit vond en vindt allemaal plaats binnen de context van het Gemeenschappelijke Europese Landbouwbeleid (CAP) en de regelmatige aanpassingen van dat beleid om via modernisering en meer marktgerichte landbouw te komen tot hogere productiviteit. Dit droeg bij aan de toename van de al bestaande ongelijkheden en polarisering binnen de Europese Unie die aanzette tot een verschuiving in de agrarische arbeid. De oorspronkelijke gezinsarbeid werd vervangen door extern aangestuurd salariswerk en uiteindelijk werd de lokale arbeidsreserve vervangen door een buitenlandse, met een toenemende aanwezigheid op de velden van migranten.

Aanbevelingen

Uitgaande van het huidige politieke draaiboek doen de schrijvers van deze samengevatte beleidsevaluatie een aantal aanbevelingen aan de beleidsmakers van de EU en van de lidstaten (zie verderop). Die aanbevelingen gaan uit van het garanderen van de rechten van migrantwerkers in de landbouw, zodanig dat die de producenten, de werknemers en consumenten ten goede komen.

Het bredere kader van schendingen van arbeidsrechten

In het rapport zelf wordt het bredere kader geanalyseerd waarin de rechten van migranten en arbeiders worden geschonden. Het gaat daarbij niet alleen om het (al veel belichtte) misbruik van migrantwerkers en de zeer beperkte acties daartegen door de EU en lidstaten. Maar ook om de verschillende vormen van druk op het landbouwsysteem, van de herstructurering van de agri-food ketens tot aan de factoren die boeren en telers ertoe dwingen om ´illegale´ migrantwerkers aan te nemen waarbij ze profiteren van hun kwetsbare situatie.

Naast de trends en partonen uit de geschiedenis komen eveneens de dynamiek van de waardeketen, de oneerlijke handelspraktijken van retailers, de impact van vervoerssystemen en marktfactoren aan bod. En ook de georganiseerde misdaad, de corruptie en de recruteringsprakijken (caporalato). En niet te vergeten de impact van het beleid van de Europese Unie en de lidstaten (Italië, Spanje en Griekenland) op gebied van asiel en migratie, arbeidsmobiliteit, mensenhandel, uitbuiting en landbouw.

SOS Rosarno, sorteerwerk pepers.

Certificaten van goede praktijken

De onderzoekers hebben ook gekeken naar een drietal vormen van praktijken die níet uitgaan van uitbuiting van arbeiders. Die nieuwe certificatiesystemen zijn de laatste jaren in verschillende Italiaanse regio´s ontwikkeld op basis van toegenomen aandacht van en kritiek door consumenten en landarbeidersvakbonden.

Er tekenen zich 3 modellen af:

1. Het model van het maatschappelijk verantwoord ondernemen, met als voorbeeld Coop Italia met haar Buoni e Giustiprogramma en eigen vertikale keten, eigen audits en standaard (Network of Quality Agricultural work). Respect voor eerlijke arbeidsomstandigheden, risikoanalyse en consumenten feedback zijn belangrijk.

2. Het model van de Fair Trade met als voorbeeld Altromercato met haar (biologische) Tomato Revolution, een transparante keten en eigen afzetstructuur. Dit model maakt de inhuur van migrantenarbeiders door boeren mogelijk en het opzetten van sociale projecten.

3. Het model van de alternatieve agri-food netwerken. De basis is gelegd door Africalabria en Equosud met hun SOS Rosarno campagne in 2011, 1 jaar na de razzia´s tegen Afrikaanse landarbeiders die in opstand waren gekomen tegen hun uitbuiting en slechte behandeling. Een afzetstructuur van 500 solidaire consumentencoöperaties en organisaties in het hele land garandeert een vaste baan voor een aantal Afrikaanse arbeiders.

Verkorte weergave van de aanbevelingen:

(Aan de EU gericht)

– Maak het – in samenwerking met de EU lidstaten – mogelijk dat migranten legaal en veilig de EU kunnen binnenkomen op basis van een regulier arbeidsaanbod door werkgevers.
– Herzie het Europese asielbeleid om de toegang effectiever te maken, de opvang te harmoniseren en te verbeteren. Indien er EU-breed onvoldoende politieke wil is, zorg dan voor betere toepassing van de bestaande voorzieningen.
– Zorg voor betere bescherming van seizoenswerkers door herziening van de Richtlijn 2014/36/EU [2].
– Verbeter het Europese beleid tegen arbeidsuitbuiting door de slachtoffers van uitbuiting en mensenhandel beter te beschermen.
– Zorg in alle lidstaten voor betere regelgeving en controle jegens aanbieders van arbeid en uitzendburo´s.
– Gebruik de beleidsmogelijkheden binnen het Europese Landbouwbeleid om tegemoet te komen aan de toenemende vraag naar ethische producten door de consument gebaseerd op respect voor arbeidsrechten en -standaards.
– Bevorder diversificatie in de landbouw, maar ook kortere ketens, ecologische duurzaamheid en steun aan kleinschalige producenten.
– Bevorder de integratie van migranten en vluchtelingen in landelijke gebieden door het aanbieden van diensten, huisvesting, training, vervoer van en naar de velden, en toegang tot reguliere arbeidsplaatsen.
– Steun initiatieven om arbeids- en productienormen op te nemen in Europabrede certificatiesystemen, op basis van wat al is ontwikkeld voor fair trade en biologische producten.

(Aan de lidstaten gericht)

– Zorg voor een veilige en legale entree voor migranten gebaseerd op vraag en aanbod op de arbeidsmarkt ongeacht het bekwaamheidsniveau.
– Zorg voor een permanent mechanisme voor legalisering op basis van het ´arraigo-systeem´ uit Barcelona [3].
– Zorg voor betere bescherming en integratie ten behoeve van migranten en vluchtelingen en stop de bezuinigingen op sociale integratiemaatregelen.
– Garandeer dat lokale en provinciale overheden voldoende huisvesting en vervoer aanbieden aan migrantwerkers in de landbouw.
– Garandeer steun en bescherming aan de slachtoffers en het uitgeven van verblijfsvergunningen en gebruik van nationale maatregelen voor sociale bescherming.
– Steun ondernemersgeleide initiatieven ter garantie van arbeidsstandaards in de hele keten, verwijder administratieve hindernissen en kom tegemoet aan de consumenteneisen voor producten van ethisch verantwoorde bronnen en voer certificatie- en etiketteringssystemen in op nationale schaal.
– Verbeter de arbeidsinspectie door meer inspecteurs aan te nemen en door hen beter te trainen (waaronder op gebied van migratiewetgeving en strafrecht) ter bescherming van ´illegale´, uitgebuite migranten.
– Versterk de vervolging van criminelen die in de ketens infiltreren.
– Zorg voor het sanctioneren van de ´dubbele veiling-systemen´ die retailers gebruiken om de inkoopprijzen tot onder de kostprijzen te drijven.
– Stimuleer ondernemingen om het Netwerk van Kwaliteitswerk in de Landbouw te ondertekenen, bijvoorbeeld door het instellen van prikkels zoals voorkeurstoegang tot bepaalde tenders.
– Steun lokale en provinciale instellingen tot actieve samenwerking gericht op de regionale toepassing van het Netwerk van Kwaliteitswerk in de Landbouw.
– Zorg ervoor dat lokale en provinciale overheden betere informatie verschaffen over (het gebruik maken van) juridische rechten, hulp en genoegdoening, en stimuleer de training van producenten en arbeiders mbt. arbeidsrechten, gezondheid en veiligheid op het werk, maar ook mbt. duurzame productiemethodes en technieken.
– Stimuleer nationale en provinciale overheden om consumenten te informeren en meer bewust te maken.
– Stimuleer ondernemingen om een etiket te adopteren met daarop hun oorsprong (data) en informatie over de keten waar ze deel van uitmaken.
– Stimuleer national en provinciale instellingen om gemeentelijke overheden te trainen en te steunen om op lokaal nivo in te zetten op beleid en initiatieven dat openstaat voor algemene deelname.
– Stimuleer nationale en provinciale overheden om de rol van landarbeiders, vakbonden en NGOs te ondersteunen bij het monitoren van de naleving van eerlijke arbeidsomstandigheden en bij het steunen van arbeiders die voor hun rechten opkomen.

SOS Rosarno, veldwerk.

Meer lezen:
– ¨´Schiavi´: hoe moderne slavernij de Europese groenteschappen vult,¨ Supermacht, 30 november 2013.
– ¨Bootvluchtelingen: onvrijheid en zware uitbuiting in Italiaanse land- en tuinbouw,¨ Supermacht, 5 mei 2015.
– ¨Succesvol verzet van Zwitserse consumenten tegen sociale dump in Spaanse industriële landbouw,¨ Supermacht, 7 november 2015.
– ¨Solidariteit met Afrikaanse landarbeiders in Italië na ontruiming kamp, ¨ Supermacht, 7 maart 2017.

Noot:
[1] ¨Communication on the Delivery of the European Agenda on Migration (COM(2017) 558 final),¨ Europese Commissie, 27 september 2017.
[2] ¨Directive 2014/36/EU of EP and Council on the conditions of entry and stay of third-country nationals for the purpose of employment as seasonal workers,¨ Directive 2014/36/EU of EP and Council on the conditions of entry and stay of third-country nationals for the purpose of employment as seasonal workers,¨ Eurolex, 26 februari 2014.
[3] Zie ¨Trámites de extranjería, Informe de arraigo social,¨ Gemeente Barcelona.

Bron:
– Samengevatte beleidsevaluatie ¨Is Italian Agriculture a ‘Pull Factor’ for Irregular Migration—and, If So, Why?,¨ Open Society Foundations (European Policy Institute en European University Institute), december 2018.
(Het gelijknamige rapport is hier te vinden).