Ga naar de inhoud

Het Wereld Sociaal Forum: de kracht van een idee

Het is al bijna een hele generatie geleden. We schreven 2001 toen het eerste Wereld Sociaal Forum werd gehouden in Porto Alegre, Brazilië. Er was hoop, veel hoop op ‘een andere wereld’ en het geloof in de mogelijkheid daarvan werd de grote slogan van het WSF.

12 min leestijd

(Door Francine Mestrum, ook de foto, oorspronkelijk verschenen op uitpers.be)

Op die eerste bijeenkomst waren er misschien niet zo gek veel mensen aanwezig, maar dat men op korte termijn toch 15.000 mensen kon verzamelen, was een echte verrassing. De initiatiefnemers, Brazilianen van Lula’s arbeiderspartij, de PT, enkele intellectuelen zoals François Houtart, de Fransen van Le Monde Diplomatique… De formule sloeg aan en het jaar daarop zakten er niet minder dan 50.000 mensen af naar Porto Alegre, met meer dan 1000 journalisten! Het WSF wilde de tegenpool zijn van het Wereld Economisch Forum in Davos en alternatieven bieden voor de neoliberale mondialisering.

Er werd een ‘internationale raad’ bijeengeroepen om alles in goede banen te leiden en er kwam een ‘handvest’ met de principes van het WSF.

Die principes zijn o.m. dat niemand ooit kan spreken in naam van het WSF, er zijn deelnemers die voor hun eigen organisatie of samen met anderen standpunten kunnen innemen of campagnes kunnen opzetten, maar nooit als Forum. Groepen die pleiten voor een gewapende strijd zijn niet welkom en het Forum beschouwt zichzelf als een ‘open ruimte’, iets wat op verschillende manieren werd geïnterpreteerd maar wat door de initiatiefnemers werd gezien als een garantie op horizontaliteit – geen hiërarchie -, zelforganisatie en democratische participatie van alle deelnemers.

De internationale raad was aanvankelijk een gesloten clubje van intellectuelen die angstvallig waakten over het goede verloop van de fora en discussieerden over de stand van de wereld. (*1)

Een enorme toeloop

Na drie erg succesvolle fora in Brazilië verhuisde het WSF naar Indië, met een even succesrijk forum in Mumbai. En eveneens de eerste scheurtjes in het bouwwerk. Want de anti-kapitalisten die van geen compromissen willen weten organiseerden hun eigen anti-imperialistische forum, naast het officiële.

We hadden daarna een ‘polycentrisch’ forum in Caracas, Venezuela, Bamako, Mali en Karachi, Pakistan. Daarna verhuisde het forum naar Nairobi, Kenya, niet echt een succes wegens een manke organisatie en een gebrek aan middelen. We gingen terug naar Brazilië met een reusachtig groot forum (150.000 deelnemers), met veel aandacht voor het amazonegebied en de inheemse volken. We probeerden nog een keer in Afrika, in Dakar, Senegal, en weer werd het een flop qua organisatie.

De bedachte formules die de democratie en de horizontaliteit moesten waarborgen bleken minder solide dan was gedacht. Op elke vergadering van de internationale raad – twee keer per jaar – moest er weer een nieuwe commissie, een nieuwe werkgroep of een verbindingscomité worden opgericht om de barstjes te lijmen.

Dat lukte wel, maar de scheurtjes bleven komen en de mondiale linkerzijde bleek niet veel stabieler dan wat in elk land kan worden vastgesteld: onderling gekibbel, te grote ego’s, verschillende filosofieën. In Europa en in België gingen de fora roemloos ten onder.

Het geloof in de ‘andere wereld’ had een flinke knauw gekregen na 11 september 2001, en was met de financiële crisis van 2007-2008 eigenlijk aan diggelen geslagen. Het WSF sukkelde voort op een drafje, maar de fut was er uit. De intellectuelen lieten het afweten, want op de internationale raad werd nog nauwelijks een ernstige discussie gevoerd. Er was een commissie ‘strategie’, maar men vergat dat er voor elke strategie wel eerst een concrete doelstelling moest zijn.

Even was er opnieuw hoop met de Arabische lente. We organiseerden een erg goed forum in Tunis in 2013, en een tweede forum in 2015.

De Canadezen stelden zich kandidaat voor een nieuwe formule van het WSF en hielden een forum in Montreal in de zomer van 2016. Leuk, maar er waren nauwelijks organisaties bij betrokken, volledig in lijn met de nieuwe filosofie van de jongeren was het een forum van individuen met weinig visie op het geheel.

Scheurtjes worden barsten

De Brazilianen hadden er duidelijk genoeg van. Ze zagen het niet langer zitten om een internationale raad bijeen te roepen die nog nauwelijks iets in te brengen had, en zagen ook het nut van het WSF niet langer in. Het kwam een paar keer tot heftige clashes en er was meer en meer inlevingsvermogen nodig om nog iets te begrijpen van wat er op de vergaderingen werd gezegd. Elke betekenis werd bedolven onder enkele lagen newspeak en wollige woorden. (*2)

Er is vaak gezegd dat het WSF leed onder de onoverbrugbare kloof tussen NGO’s en sociale bewegingen. NGO’s worden dan afgeschilderd als zuiver reformistisch met nauwelijks contact met de basis, sociale bewegingen zijn in die voorstelling de echte revolutionairen die het volk weten te mobiliseren. Niets is minder waar. Er zijn ook NGO’s die streven naar echte verandering en er zijn sociale bewegingen die hun achterban braafjes aan de lijn houden. De echte problemen van het WSF liggen elders.

Een eerste hapering lag in de onvolmaakte en ongedefinieerde ‘open ruimte’ met de ‘horizontaliteit’ die erbij hoorde. Het zijn mooie principes, maar ze moeten ook concreet iets betekenen. Op elke plek waar mensen bijeen komen, in grote of in kleine groepen, ontstaan machtsverhoudingen, en de kunst bestaat erin die in democratische banen te leiden. Als de ‘horizontaliteit’ gaat betekenen dat de feitelijke hiërarchie niet wordt benoemd en zich kan verbergen achter een hol principe, ontstaan er problemen met verantwoordelijkheid en transparantie. Als de structuren zo ingewikkeld worden dat niemand ooit weet wie wat moet doen, ontstaan er misverstanden. Onophoudelijk werd door een groep binnen de internationale raad gepleit voor duidelijke structuren, verantwoordelijkheid en transparantie. Maar wie de macht heeft, zonder dat die zichtbaar wordt, houdt vast aan zijn positie.

Een tweede probleem is de angst van de Braziliaanse initiatiefnemers voor politieke standpunten. (*3) Hoewel het eerste forum duidelijk georganiseerd was met in het achterhoofd de eerste verkiezing van Lula da Silva tot president van Brazilië, is men nu als de dood van alles wat naar politiek neigt. Dat is natuurlijk vrij absurd als men wil werken aan ‘een andere wereld’, maar het leidt tot een permanente strijd tussen het kleine clubje ‘oude’ initiatiefnemers en vele dynamische leden van de internationale raad. De eersten zien het niet langer zitten om algemene fora te houden en kijken liever naar thematische fora, zoals het forum over migraties, over water, tegen kernenergie en kernwapens, enz. Ze blijven hameren op ‘diversiteit’ en zijn bang van elke poging tot ‘convergentie’.

Het derde probleem tenslotte is zuiver materieel: een gebrek aan middelen. Een vergadering van een internationale raad kost al gauw 100.000 euro, tenzij iedereen zijn ticket zelf betaalt. De begroting voor het forum in Salvador in maart 2018 bedraagt 2,5 miljoen euro, en dat is zeer bescheiden. Het feit dat die tickets voor de internationale raad betaald werden, zorgde uiteraard voor makkelijke allianties op de vergaderingen, nu dat niet langer het geval is, blijven enkel de autonome leden over en die plaatsen de ‘oude garde’ makkelijk in de minderheid. Maar de financiële beperkingen, overal ter wereld, maakt het voor veel bewegingen moeilijk om verre reizen te ondernemen. Vandaar dat de laatste fora misschien wel een succes waren, maar minder en minder als mondiale fora kunnen gezien worden. De participatie van Afrika vermindert, Azië is bijna geheel verdwenen.

Een nieuw begin?

De internationale raad in Porto Alegre in januari 2017 was een eerste kentering. Tweeënhalve dag lang werd er sereen en ernstig gediscussieerd. Iedereen was bang dat de clash van Montreal – toen ondanks een consensus geen veroordeling van de ‘coup’ in Brazilië kon worden uitgesproken – zou worden herhaald. De laatste halve dag zat het er helaas weer bovenarms op, de ‘oude garde’ kon zich niet neerleggen bij een nieuw forum in Salvador da Bahia in maart 2018. Ze werd weggestemd.

Nu, in oktober 2017, werd een vergadering belegd in Salvador om dat forum concreet voor te bereiden. Het was een zeer positieve en constructieve vergadering, geen woord hoger dan het andere. De groepen in Salvador zijn zéér dynamisch, iedereen is bijzonder optimistisch over de kansen van dit WSF.

Bijzonder positief is de samenwerking met de Federale Universiteit van Bahia, een publieke instelling met meer dan 200.000 studenten. We hadden er nu, na de internationale raad, een conferentie met academici en activisten, een bijzonder vruchtbare en interessante formule. Voor de rector van de universiteit is het belangrijk om de band tussen de academische wereld en de samenleving te versterken. De openingsceremonie was bijzonder ontroerend, met veel toespraken, uiteraard, maar ook veel muziek, theater en poëzie, en vooral veel, erg veel politiek.

In de moeilijke situatie van Brazilië vandaag zijn de herinneringen aan de militaire dictatuur zeer levendig en net zoals elders in de wereld moet ook hier gevochten worden tegen het korten van de overheidsuitgaven, met name voor onderzoek en onderwijs.

Het collectief van Salvador is erin geslaagd om duizenden organisaties in Brazilië warm te krijgen voor het forum, de vakbonden zullen massaal aanwezig zijn, de slogan wordt ‘verzet is vernieuwen, verzet is veranderen’ (een ietwat vrije vertaling van ‘resistir es criar, resistir es transformar’). Zoals we er vroeger konden kennis maken met Lula, Chavez, Correa en Morales, wordt nu gedacht aan een uitnodiging voor Corbyn en Sanders!

Iedereen is optimistisch over het succes van dit nieuwe forum. De dynamiek is er, en ook de internationale raad is nu aan vernieuwing toe. We gaan verder met een vijftigtal leden die het nut ervan inzien.

Het WSF is niet het enige mondiale forum. Dankzij de vele initiatieven vanaf de jaren ’90 zijn verschillende mondiale netwerken tot stand gekomen en zij doen nog altijd uitstekend werk. Het WSF is wel het enige mondiale en transversale forum waar die thematische groepen bijeen kunnen komen om hun doelstellingen, strategieën en campagnes bespreken. Het wordt stilaan voor iedereen duidelijk dat er geen klimaatrechtvaardigheid kan zijn zonder sociale rechtvaardigheid, dat er geen vrede kan zijn zonder sociale rechtvaardigheid, dat de media in al deze sectoren een cruciale rol spelen en dat het daarom bijzonder dringend is om samen te overleggen. In Mexico wordt in 2018 een groot forum over migratie georganiseerd, het is duidelijk dat het arbeidsrecht, de ecologische crisis én de vrede hier besproken moeten worden.

Té veel organisaties en bewegingen zijn vandaag teruggevallen op lokale acties en zijn vergeten dat lokaal en mondiaal niet tegenover elkaar staan maar hand in hand moeten gaan. In Europa is er bovendien een beweging op gang gekomen om telkens nieuwe grenzen te trekken, terwijl precies het tegenovergestelde dringend nodig is. Het WSF kan er een bijdrage toe zijn.

Dit forum kan een nieuw begin zijn. De oude garde van de tegenstanders is nog niet uitgeteld en zal waarschijnlijk opnieuw van zich laten horen na maart 2018. Daarom dat een grote mobilisatie, in Europa, in Afrika en Azië noodzakelijk is, want ja, er is wel degelijk een andere wereld mogelijk. Denkt er iemand dat de wereld er vandaag beter aan toe is dan vijftien jaar geleden? Dat de andersglobalistische eisen geen steek meer houden? We moeten vooral niet bang zijn van politiek, integendeel. We moeten wel als volwassen mensen, zonder al te grote ego’s, leren overleggen en zoeken naar wat we gemeenschappelijk hebben.

Er zijn momenteel enkele mondiale initiatieven die zeer positief zijn, zoals de ‘sokkels’ voor sociale bescherming van de ILO (Internationale arbeidsorganisatie) of de Doelstellingen voor Duurzame Ontwikkeling van de Verenigde Naties. Deze initiatieven hebben dringen een ‘boost’ nodig van de sociale bewegingen, om zichzelf te overtreffen, om ze een echte transformatieve rol te geven.

Dit artikel mag dan ook gezien worden als een uitnodiging om deel te nemen aan het forum, reëel, op verplaatsing naar Salvador, of op afstand, dank zij de nieuwe technologie. Het vele zinvolle werk dat hier op lokaal vlak gebeurd kan immers iets leren van het lokale werk in Salvador, in Delhi of in Bamako, en omgekeerd. Het is precies door de handen in elkaar te slaan dat de vele lokale initiatieven elkaar kunnen versterken om echt een vuist te maken tegen het systeem. Wanneer het WSF erin slaagt om verschillende stemmen te laten horen, om bewegingen te laten zoeken naar datgene dat, binnen de diversiteit, hen toch met elkaar verbindt, kan het een succes worden.

Begin van de 21ste eeuw werden zaadjes gelegd voor een nieuwe, wereldwijde beweging. Met vallen en opstaan heeft ze zich een weg gebaand tot vandaag. Het is nu noodzakelijk om die beweging concreet vorm te geven, om ‘Davos’ te kunnen tegenspreken en om alternatieven op tafel te leggen.

Zowel in Brazilië als in Europa staan de sociale bewegingen voor een moeilijke strijd om de democratie te verdedigen, de verschillen zijn minder groot dan men soms denkt. Door samen te werken staan we sterker, door samen te werken kunnen we winnen. We hebben geen nieuwe grenzen nodig, wel nieuwe bruggen.

Het Wereld Sociaal Forum is een idee dat sterker is dan wie het heeft uitgevonden

———————–

*1) Er is ondertussen een uitgebreide literatuur over het WSF bijeen geschreven. We vermelden hier de eerste en interessantse werken: Fisher, W.F. & Poniah, T., Another World is Posible: Popular Alternatives to Globalization and the World Social Forum, Londion, Zed Books, 2003; Polet, F. (ed.), Globalizing Resistance. The State of Struggle, London, Pluto Press and Louvain-la-Neuve, CETRI, 2004; Pleyers, G., Alter-Globalization. Becoming Actors in the Global Age, Cambridge, Polity Press, 2010

*2) Voor een overzicht zie Boaventura de Sousa Santos, ‘Indispensável Reinvençao’ in Carta Capital, 18 Outubro de 2017, p. 40.

*3) Voor inzicht in het ontstaan van het WSF, zie Milcíades Pena, A. & Davies, T.R., ‘Globalisation from Above? Corporate Social Responsibility, the Workers’ Party and the Origins of the World Social Forum’ in New Political Economy, 2013.

——————–

(Francine Mestrum is doctor in de sociale wetenschappen en doet onderzoek naar sociale rechtvaardigheid, ontwikkeling en samenwerking, armoede, ongelijkheid en mondialisering. Zij is voorzitter van het mondiale netwerk van Global Social Justice (www.globalsocialjustice.eu) en werkt momenteel aan een project voor ‘social commons’ (www.socialcommons.eu ) voor een transformatieve en universele sociale bescherming).