Frédéric Lordon: Sluit de Beurs!

Marianne (M): In een lang artikel in Le Monde Diplomatique beveelt U de sluiting van de beurs aan. Doet u daarmee uw positie als ‘vervaarlijk linksist’ die op het rollen van koppen uit is eer aan, of sluiten uw beweegredenen aan bij een argumentatie die niet meteen in strijd is met een kapitalistische wereldordening?

Frédéric Lordon (FL): liberale ideologen, die aan selectief geheugenverlies lijden, willen graag de fordistische fase van het kapitalisme doen vergeten toen de financiële sector dichtgetimmerd was, de beurs aan bloedarmoede leed, en de economische groei … fantastisch was. Fordisme was geen sovjet GOS-plan maar puur kapitalisme. Maar het echte antwoord op die vraag ligt op een andere vlak: gezien vanuit de logica van ondernemingen, ook vandaag de dag, is de beurs een wangedrocht, en wel omdat:

1) Ondernemingen gaan niet meer naar de beurs om zich te financieren, maar om zich te laten kaalplukken, omdat hetgeen aandeelhouders van hun opeisen (in de vorm van dividenden en aandelen terugkoop) meer is dan wat ze hen brengen – dus financiert de beurs per saldo niet de ondernemingen, maar zijn het de ondernemingen die de beurs financieren!

2) De eisen van de aandeelhouders maakt in toenemende mate allerlei investeringen onmogelijk omdat deze niet rendabel genoeg worden geacht (de minimum eisen liggen nu bij 10% of zelfs 15% rendement). Ergo: de beurs is een rem op economische ontwikkeling.

3) Ondernemingen worden door aandeelhouders in allerlei manageriale hypes en korte termijn moves gedwongen die volstrekt haaks staan op een middellang termijn industriële ondernemingsbeleid.

4) En het dieptepunt wordt bereikt op het moment dat het de aandeelhouders zelf zijn die investeringen ontmoedigen door nieuwe aandelenuitgiften met waarde-verwatering als gevolg.

M: Maar maakt de beurs nu niet gewoon deel uit van het ‘natuurlijke’economisch landschap?

FL: Daar heb je dus een typisch staaltje van rein neoliberale ideologie in geconcentreerde vorm, namelijk het ‘vernatuurlijken’ van sociale feitelijkheden. Alain Minc [beroemd van de uitspraak “democratie is niet de natuurlijke staat van de maatschappij, maar de markt is dat wel” -PR] is niet bij machte om een economisch verhaal neer te zetten zonder de zwaartekracht erbij te halen. Maar de beurs is echt wel een institutioneel construct, zij komt niet uit de kont van een kip en is evenmin uit de hemel komen vallen. Het is mensenwerk geweest, En dus kan het ook door mensen worden ontmanteld wanneer blijkt dat ze meer nadelen dan voordelen oplevert – wat mij nu toch wel erg duidelijk het geval lijkt. Ooit was er een tijd dat men vond dat het ‘door God gegeven koningschap’ toch wel bezwaarlijk werd. Waarop deze dus in dezelfde mand als de kop van de koning belandde, en sindsdien gaat het politiek stukken beter [take that, Prins Pils! -PR] Natuurlijk kan je dan stellen dat het de zwaartekracht was die het mes van de guillotine op het blok deed vallen … mutatis mutandis – we zijn geen barbaren, niet waar – zouden wij dan kunnen stellen dat de HH Minc en Co. wellicht ooit es een aspect van de zwaartekracht gaan ontdekken waar zij tot nu toe nog geen benul van hadden.

M: Maar de Parijse beurs is toch dicht? Het Brongniart paleis functioneert toch al een hele tijd als congrescentrum ? [Idem met de beurs van Berlage -PR]

FL: Ja, dat is dan ook verdomd jammer, omdat het nu stukken moeilijker is geworden de boel fysiek kort en klein te slaan, iets waarvan je de symbolische en carnavaleske waarde niet moet onderschatten. In mei 68 had men tenminste de mogelijkheid om het Brongniart paleis in de hens te steken…. maar uzelf speelt hier een beetje voor onbenul terwijl u best weet dat de beurs echt nog steeds bestaat, maar nu de stukken minder spectaculaire vorm heeft aangenomen van mega-servers die ergens veilig opgesteld staan – ja trouwens, waar is dat ergens? Interessante vraag, niet waar?

M: Hebben de technische ontwikkelingen in de financiële wereld waar u op doelt dan een fundamentele invloed gehad op de verhoudingen tussen de financiële en de ‘productieve’ economie?

FL: Nou, dat kan je wel stellen, ja, en niet zo’n beetje ook. En het is precies omdat de machtsverhoudingen finaal op hun kop zijn gezet dat het hard nodig is om paal en perk te stellen aan het aandeelhouderskapitalisme dat juist geen enkele grenzen kent en uit zichzelf ook beslist geen enkele zich zal opleggen. Dat is ook de rede waarom oproepen tot ‘zelregulering’ alleen maar op de lachspieren kan werken (of moet ik zeggen traanspieren?). De wurggreep waarin het aandeelhouderskapitaal de ondernemingen houdt is een horreur die alleen opgeheven kan worden door gebruikmaking van dezelfde methodes die het hebben doen ontstaan, namelijk radicale institutionele verandering.

Opgelegde, krankzinnige management technieken en investeringvijandige formaten zijn kenmerkend voor deze horreur die haar oorsprong niet zozeer vindt bij de afhankelijkheid van ondernemingen ten opzichte van kapitaalverschaffers (die halen immers meer kapitaal weg dan zij aanbrengen) alswel bij de totale beïnvloeding van het gedrag van de leidinggevenden door de beurskoersen: boze aandeelhouders verkopen, waardoor de koers zakt, waarop de onderneming ’n prooi wordt voor overnames met de zittende directeur op de schietstoel. Het verhaal van het tegenwoordige kapitalisme is – gedeeltelijk – dat van de titanenstrijd tussen twee fracties van het kapitaal: financieel kapitaal versus industrieel kapitaal, waarbij de eerste, door allerlei structurele hervormingen een ongehoorde macht heeft gekregen die het in staat stelde om de laatste zijn vroegere soevereiniteit af te pakken. Om het vervolgens van alles en nog wat op te leggen, met nadruk op ‘nog wat’. Ja, en toen overhandigde het industrieel kapitaal de rekening aan de werknemers…

M.:Dus de beloften van de financiële sector, of liever gezegd, van de markt-liberalisaties, te weten meer groei, meer rijkdom, etc. zijn loos gebleken? Maar zonder beurzen geen Google, geen Microsoft – toch?

FL.: Dat zegt u dan, maar hebt u er wel goede argumenten voor? Dat Google en/of Microsoft ontstond in tijden van financiële deregulatie bewijst nog niet dat het daar en nergens anders door gekomen is. Het enige dat je met zekerheid kan stellen is dat Larry Page of Bill Gates geen multi-miljardairs zouden zijn als er geen beurzen waren geweest.

Je kunt moeilijk beweren dat dit een absolute economische zegening is. Het is niettemin waar dat de financiering van technologische ‘start-ups’ vaak het ultieme argument is om aandeelhoudersfinanciering goed te praten. Maar dat geschiedt slechts op dat heel speciaal en ook zeer beperkt gebied dat ‘venture capital’ heet. Het zicht op IPO fungeert daar als strategie om de eenvoudige reden dat radicale technologische innovatie financieren een mega-gok is en je van te voren weet dat negen van de tien projecten op niets uitlopen en dus op de hoop vaart dat de winnende tiende het allemaal meer dan goed gaat maken. Maar het is heel goed denkbaar om deze cross-financiering ook buiten de beurs te realiseren door middel van verfijnde schuldvehikels op basis van variabele rentevoeten, afhankelijk van de winstgevendheid van de start-ups [hier lijkt het wel of FL het Ponzi-karakter van menig (alle?) IPO niet helemaal doorgrond heeft -PR]

In wezen is er geen argument te vinden om start-ups via de beurs te blijven financieren, behalve dan het verlangen van de starters om ranzig rijk te worden, alsmede de motieven van de ‘business angels’ die meer ingegeven worden door een streven naar materiële verrijking dan naar creativiteit.

En wat de bijdrage van de financiële sector aan de economie betreft, raad ik u aan om groeicijfers van de dertig na-oorlogse jaren [in Frankrijk steevast de ‘Trente Glorieuses’ -de dertig glorierijke jaren – genoemd -PR] te nemen, toen de financiële sector zwaar onder de plak zat, en de beurs aan bloedarmoede leed (5% waardestijging gemiddeld), en die te vergelijken met de groeicijfers van de twee laatste decenia van hosanna-alelujah deregulatie. Dan weet je het wel. En ik zeg dat niet uit nostalgie naar het verleden, maar alleen omdat een goede tegenvoorbeeld iets wat algemeen aanvaard is kan doen omvallen. En van dat algemeen aanvaarde moeten we ons los weten te maken.

M.: Maar is het dan denkbaar om de beurs in slechts een land te sluiten [in casu Frankrijk -PR]?

FL.: Nou, hoe gek het ook klinkt is het antwoord ja! Het zijn juist al die ‘interim maatregelen’ die de hysterie rond ‘het vluchten van het kapitaal’ aanwakkeren. Als wij de beurs sluiten dan zijn wij degenen die kapitaal het land uitgooien. En dat betekent geenszins een economie die plots droog komt te staan. De aandeelhouders-ideologie is erin geslaagd te doen vergeten dat het eigen kapitaal door de ondernemingen zelf gecreëerd wordt – door hun winsten … dezelfde winsten die vervolgens ter beurze worden afgeroomd. Zelf-financiering, bankcredieten en eventueel een vorm van obligatieleningen zijn perfect functionerende alternatieve financieringsbronnen voor de economie.

M.: En als je de beurs sluit, wat gebeurt er dan met al die knappe koppen die gelokt door extreem hoge beloningen voor de handelsvloer hebben gekozen?

FL.: Twee mogelijkheden: ze maken dat ze wegkomen en gaan hun schadelijke nering ergens anders uitoefenen, of ze stellen hun veronderstelde super-kennis ten dienste van sociaal nuttigere zaken, en in beide gevallen zijn wij stukken beter af. Het wordt toch wel hoog tijd dat we ons losmaken van de ‘ideologie van de competentie’, terwijl de incompetentie van de bezitters ervan nu toch echt wel bewezen is als je om je heen kijkt. Moeten we dan blijven voldoen aan hun overspannen eisen omdat ze anders naar elders vertrekken? De cultuur van vette bonussen en uitzinnige beloningen is helemaal op het conto van deze waandenkbeeld toe te schrijven. Ik zeg dat het vertrek van de ‘hoogbegaafde’ traders een zegening zou zijn, en wel hierom:

1) Alleen de zwakke broeders blijven dan over, en die zal je wat minder complexe en dus minder risicovolle financiële activiteiten moeten toevertrouwen.

2) Zo het waar is dat het zuiver economisch aspect van bonussen niet overdreven moet worden, blijft dat het politiek probleem van sociale rechtvaardigheid die veroorzaakt wordt door obscene beloningsongelijkheid levensgroot is. Dus moet je bonussen niet beperken maar eenvoudigweg verbieden. Dat je daarmee wellicht traders het land uitdrijft kan je gerust op de kop toe nemen, omdat hun buitensporige beloningen alles weg heeft van een aanslag op de openbare orde.

3) De financiële sector is verworden tot een magneet die de distributie van het menselijk kapitaal binnen de maatschappelijke arbeidsverdeling ernstig ontregeld heeft. Het heeft beslag gelegd op talenten die oneindig veel beter elders emplooi hadden kunnen en moeten vinden. En wat de ‘excellente’ niet-traders betreft [bedoeld wordt vermoedelijk managers-PR], nou … zouden ze weten dat er voor elk van hen er wel tien klaar staan om het werk beter te doen?…

M.: Dus als ik het wel hebt is het niet zozeer de sluiting van de beurs die u voorstaat, maar eerder een verlangzaming van zijn activiteit, die u als hels omschrijft. Hoe zou dan het einde van de permanente notering, dat wil zeggen het continu fluctueren van de koersen kunnen bijdragen aan een verandering?

FL.: Bent u doof, of wat? Nee, ik zeg echt ‘sluit de beurs’. Ik geef toe, het komt wat hard aan, maar goed. Voor de gevoelige magen heb ik inderdaad een keuzemenu klaar, met anti-aandeelhoudersgerechten in opgaande lijn van ‘pedis’. Als ‘amuse’ stel ik inderdaad voor om te beginnen met een verlangzaming door de continu notatie af te schaffen en te vervangen door bijvoorbeeld een maandelijkse ‘fixing’, wellicht meer-maandelijks. Daarna voeren wij de hitte op met een SLAM (Shareholder Limited Authorized Margin), hetgeen geen taks is op de ondernemingswinsten (zoals men het weleens hoort beweren), maar een taks op het aandeelhouders-rendement, met bovendien een ‘plafond’ effect : boven een bepaald toegestaan niveau wordt alles wegbelast. Het doel is dan om de pas af te snijden voor aandeelhoudersbeïnvloeding op het managen van de ondernemingen om meer winst te produceren, daar alle extra bedragen die hieruit voortvloeien onmiddellijk weer afgepakt worden. Het sluitstuk wordt natuurlijk gevormd door het sluiten van de beurs. iedereen mag vrij uit dit menu kiezen, naargelang zijn behoeften en de conjuncturele omstandigheden van het moment.

M.: En denkt u dat de linkse partijen met regeer-ambities in staat zijn om deze argumentatie in hun beleidsplannen te verwerken?

FL.: Linkse ‘regeringspartijen’ eten het strooizaad van het kapitaal en piepen vooral vrolijk verder.

—————-

vertaling: Patrice Riemens Amsterdam, 25 oktober 2011