Ecosocialisme en bevolkingspolitiek
Groen kapitalisme is een contractio in terminis. Hoe meer de ecologische crisis voortschrijdt, hoe duidelijker het wordt dat alleen radicale antikapitalistische maatregelen een uitweg bieden. Dit verklaart waarom klimaatontkenning, ook al wordt die door de wetenschap compleet onderuit gehaald, wereldwijd toch aantrekkelijk blijft voor meer en meer burgerlijke politici en zakenlui. In feite schijnt juist de totale irrationaliteit van klimaatontkenning een zeer rationele manier voor deze mensen om de irrationele kapitalistische logica van accumulatie te verdedigen.
(Door Daniel Tanuro, via grenzeloos, dit artikel verscheen oorspronkelijk op de website van het recent gelanceerde Global Ecosocialist Network. Nederlandse vertaling: redactie SAP-Rood foto CC2.0 Flickr, Michael Stout)
Het moge duidelijk zijn dat het verzet van figuren als Trump, Bolsonaro en Morrison het risico op enorme rampen verhoogt en zo de levens van honderden miljoenen armen bedreigt, vooral in arme landen.
In deze context is het waarschijnlijk dat zich de komende jaren cynische neomalthusiaanse tendensen ontwikkelen, wat natuurlijk gepaard zal gaan met toenemend racisme en neokolonialisme en een stijging van de aanvallen op de rechten van vrouwen.
Om met deze ideologische sleutelkwestie om te gaan, is het niet voldoende om te stellen dat de Aarde in staat is om 11 miljard of meer bewoners te voeden en dat zonne-energie meer dan volstaat om aan de behoeften van de mensheid te voldoen. Het zal ook niet volstaan om toe te geven dat het bevolkingsaantal weliswaar een element is van de milieuproblematiek (De Kaya-vergelijking bijvoorbeeld, brengt de hoeveelheid uitgestoten CO2, het aandeel koolstof in energie; de energetische intensiteit van het BNP en de productiviteit per persoon en van de hele bevolking tot elkaar in relatie), maar niet in staat is bij te dragen aan een oplossing omdat de demografische transitie een traag proces is. We hebben meer nodig dan dat. We hebben behoefte aan een positief verhaal.
Een belangrijk deel van het antwoord dient te bestaan uit het argument dat het maximale aantal mensen dat ondersteund kan worden door een bepaalde productiewijze niet de enige parameter is in het debat over het bevolkingsaantal.
Een andere parameter die minstens zo belangrijk is, is die over het minimum aantal mensen dat noodzakelijk is om een bepaalde productiewijze te laten functioneren. Hoeveel mensen zijn er nodig om de biodiversiteit te redden, het klimaat te stabiliseren en de sociale wonden van de neoliberale politiek te helen?
Met andere woorden, hoeveel mensen zijn er nodig om op rationele wijze het sociaal metabolisme te beheren, in de wetenschap dat een andere relatie tussen mens en natuur een andere relatie tussen mensen veronderstelt?
Enkele concrete voorbeelden kunnen in grote mate de ideologische inhoud van het bevolkingsdebat veranderen. Laten we als voorbeeld de visserij nemen en de industriële visvangst vergelijken met kleinschalige visserij vanuit verschillende oogpunten: banen, energie, klimaat, efficiëntie, biodiversiteit van het zeeleven, subsidies betaald door de gemeenschap, enzovoort. De cijfers zijn verbazingwekkend.
Industriële en artisanale visvangstbedrijven vangen elk jaar een zelfde tonnage vis voor menselijke consumptie: rond de dertig miljoen ton. De industriële sector – die 25 tot 27 miljard dollar subsidie ontvangt – geeft aan ongeveer 500.000 mensen werk, consumeert 37 miljoen ton brandstof, dumpt 8 tot 20 miljoen ton dode dieren terug in de zee en verwerkt nog eens 35 miljoen ton tot visolie of veevoeder. De tweede sector- die slechts 5 tot 7 miljard subsidie ontvangt – geeft aan 12 miljoen mensen werk, consumeert 5 miljoen ton brandstof, werpt een verwaarloosbaar deel van hun vangst terug en verwerkt bijna geen vis tot visolie of veevoeder. Bovendien is de vergelijking van de energie-efficiëntie van beide systemen duidelijk: een of twee ton vis per ton brandstof voor de industriële bedrijven, vier tot acht ton voor de kleinschalige visvangst!
Een zelfde soort vergelijking kan worden gemaakt voor landbouw (agrobusiness versus ecologische landbouw), veeteelt (industriële overproductie van vlees versus kleinschalige veeteelt en verandering in het voedselpatroon) en bosbouw (extractivistische bosbouw gebaseerd op monoculturen en versus ecologische bosbouw).
Zo’n vergelijking kan ook gemaakt worden op het terrein van het sociale politieke beleid (neoliberale sociale afbraakpolitiek gebaseerd op de jacht op winst en op het patriarchaat versus een beleid van zorg die gelijk gedragen wordt door vrouwen en mannen en die gericht is op het welzijn van mensen).
De conclusie is glashelder: een ecosocialistische productiewijze is goed voor het klimaat, goed voor de biodiversiteit, goed voor de werkgelegenheid, goed voor de samenleving in het algemeen en goed voor de openbare financiën. Hiervoor is geen daling van het bevolkingsaantal nodig, maar een breuk met de absurde kapitalistische en productivistische logica van overheersing en accumulatie voor winst.
Natuurlijk betekent dit niet dat het aantal mensen op Aarde onbeperkt kan groeien: de demografische transitie zou op een zekere manier versneld moeten en kunnen worden door democratische, sociale en feministische maatregelen (vooral door een goed sociaal zekerheidsstelsel met goede pensioenen voor iedereen en door het ten volle respecteren van het recht van vrouwen om hun vruchtbaarheid te controleren, met inbegrip van het recht op abortus).
Het betekent ook niet dat er voldoende banen zijn voor iedereen: een drastische arbeidsduurvermindering is noodzakelijk, gezien het feit dat we absoluut minder moeten produceren (volgens sommige onderzoekers is een arbeidsweek van zes uren, waarbij alle andere factoren gelijk blijven, het maximum dat overeenstemt met de limiet van een stijging van 2°C in de OESO-landen). Het introduceren van deze tweede parameter in het debat over het bevolkingsaantal op Aarde (het minimum aantal mensen dat noodzakelijk is voor een bepaalde productiewijze) maakt het mogelijk om een defensieve positie in te ruilen voor een offensieve: een veel beter leven voor iedereen is mogelijk op deze Aarde, zowel voor menselijke als niet-menselijke wezens!