Ga naar de inhoud

De verbijsterende stemming in Chili die een nieuwe grondwet afwees

Op 4 september 2022 stemden meer dan 13 miljoen Chilenen – van een stemgerechtigde bevolking van ongeveer 15 miljoen – over een voorstel om een nieuwe grondwet in het land in te voeren. Al in maart begonnen peilingen erop te wijzen dat de grondwet het niet zou halen. De peilingen wezen er echter al maanden op dat de voorsprong van het afwijzende kamp kleiner werd, en dus bleven de voorstanders van de nieuwe grondwet hopen dat hun campagne het publiek er uiteindelijk van zou overtuigen de grondwet van 1980, die door de militaire dictatuur onder leiding van generaal Augusto Pinochet aan het land was opgelegd, terzijde te schuiven.

8 min leestijd

(Door Taroa Zúñiga Silva en Vijay Prashad (*), dit artikel werd geproduceerd door Globetrotter. Vertaling globalinfo.nl (donateurs? Graag!) foto van Carlos Teixidor Cadenas, wikimedia Commons CC-BY-SA/4.0)

De datum voor de verkiezingen, 4 september, herdacht de dag waarop Salvador Allende in 1970 het presidentschap won. Op die datum stelden de voorstanders van een nieuwe grondwet voor dat de geest van Pinochet – die Allende in 1973 met een gewelddadige staatsgreep ten val bracht – zou worden uitgedreven. In werkelijkheid blijft de grondwet van Pinochet van kracht: meer dan 61% van de kiezers verwerpt de nieuwe grondwet en slechts 38% keurt hem goed.

De dag voor de verkiezingen leidde burgemeester Daniel Jadue in de gemeente Recoleta (een deel van de Chileense hoofdstad Santiago) een massale bijeenkomst ter ondersteuning van de goedkeuring van de nieuwe grondwet. Tienduizenden mensen verzamelden zich in deze grotendeels arbeiderswijk in de hoop, zoals Jadue het uitdrukte, de “grondwet van misstanden” achter zich te laten. Het mocht echter niet zo zijn. Zelfs in Recoleta, waar Jadue een populaire burgemeester is, werd de grondwet verslagen. De nieuwe grondwet kreeg 23.000 stemmen meer dan Jadue bij de vorige verkiezingen had gekregen – een teken dat het aantal linkse kiezers was toegenomen – maar de stemmen om de grondwet te verwerpen waren groter, wat betekende dat de nieuwe kiezers een grotere invloed hadden op het totale resultaat.

Op 7 september vertelde Jadue ons dat hij zich “kalm” voelde, dat het een belangrijke vooruitgang was dat bijna 5 miljoen Chilenen voor de grondwet hadden gestemd en dat “we voor het eerst een grondwettelijk project hebben dat geschreven is en kan worden omgezet in een veel concreter politiek programma”. Er is “geen definitieve overwinning en geen definitieve nederlaag”, aldus Jadue. De mensen hebben niet alleen over de grondwet gestemd, maar ook over de verschrikkelijke economische situatie (de inflatie in Chili bedraagt meer dan 14,1 procent) en het beheer daarvan door de regering. Net zoals de volksraadpleging van 2020 om een nieuwe grondwet op te stellen een straf was voor voormalig president Sebastián Piñera, was dit een straf voor het onvermogen van de regering-Boric om de problemen van de bevolking aan te pakken. Jadue’s “kalmte” komt voort uit zijn vertrouwen dat als links naar de bevolking toe gaat met een actieprogramma en in staat is de behoeften van de bevolking aan te pakken, de 5 miljoen mensen die voor de grondwet hebben gestemd hun aantal aanzienlijk zullen zien toenemen.

Binnen enkele uren na de bekendmaking van de eindstemming probeerden analisten van alle kanten een grote nederlaag voor de regering te verwerken. Francisca Fernández Droguett, lid van de Beweging voor Water en Territorium, schreef in een artikel voor El Ciudadano dat een verklaring voor de nederlaag lag in het besluit van de regering om deze verkiezingen verplicht te stellen. “De stemplicht confronteerde ons met een sector van de samenleving waarvan we de tendensen niet kenden, niet alleen de politieke tendensen maar ook de waarden.” Dit is precies wat er in Recoleta is gebeurd. Zij wees erop dat er onder de politieke klasse een algemeen gevoel heerste dat degenen die in het verleden hadden gestemd – vanwege hun algemene oriëntatie op de staat – een standpunt zouden innemen dat dichter bij vormen van progressiviteit stond. Dat is niet het geval gebleken. De campagne voor de grondwet heeft niet de nadruk gelegd op de economische kwesties die belangrijk zijn voor de mensen die aan de onderkant van de sociale ongelijkheid leven. In feite was de reactie op het verlies – de armen de schuld geven (rotear, is het denigrerende woord) voor het verlies – een weerspiegeling van de bekrompen politiek die zichtbaar was tijdens de campagne voor de nieuwe grondwet.

Droguetts punt over de stemplicht wordt gedeeld door het hele politieke spectrum. Tot 2012 was stemmen in Chili verplicht, maar de inschrijving op de kiezerslijst was vrijwillig; daarna, in 2012, werd met de goedkeuring van een hervorming van de kieswet de inschrijving automatisch, maar het stemmen vrijwillig. Voor zo’n belangrijke verkiezing besloot de regering het hele stemproces verplicht te stellen voor alle kiesgerechtigde Chilenen ouder dan 18 jaar, met de oplegging van aanzienlijke boetes voor wie niet zou stemmen. Wat bleek: 85,81 procent van de kiesgerechtigden heeft gestemd, veel meer dan de 55,65 procent van de kiesgerechtigden bij de tweede recordopkomst in Chili tijdens de presidentsverkiezingen in 2021.

Een vergelijking tussen de tweede stemronde tijdens de presidentsverkiezingen van 2021 en de recente stemming over de grondwet is leerzaam. In december 2021 haalde de Chileense president Gabriel Boric, die de centrumlinkse coalitie Apruebo Dignidad aanvoert, 4,6 miljoen stemmen. Apruebo Dignidad voerde vervolgens campagne voor de grondwet en won 4,8 miljoen stemmen. De stemmen van Apruebo Dignidad in december 2021 en de stemmen voor de nieuwe grondwet waren dus ongeveer gelijk. De tegenstander van Boric, José Antonio Kast, die Pinochet openlijk prees, haalde 3,65 miljoen stemmen. Kast voerde campagne tegen de nieuwe grondwet en werd verslagen met 7,88 miljoen kiezers. Dat wil zeggen dat de stemmen tegen de grondwet twee keer zoveel waren als de stemmen die Kast wist te vergaren. Zoals Jadue ons vertelde, is dit cijfer geen verschuiving naar rechts in Chili, maar eerder een absolute afwijzing van het hele politieke systeem, inclusief de grondwettelijke conventie.

Een van de minst opgemerkte elementen van het politieke leven in Chili – zoals in andere delen van Latijns-Amerika – is de snelle groei van evangelische (met name Pinkster-) kerken. Ongeveer 20 procent van de Chileense bevolking identificeert zich als evangelisch. In 2021 ging Kast naar de dankdienst van een evangelische gemeente, de enige vertegenwoordiger die daarvoor was uitgenodigd. Door het nieuwe verplichte systeem werd een groot deel van de evangelische kiezers gedwongen naar de stembus te gaan en verwierp het voorstel voor een nieuwe grondwet vanwege de progressieve sociale agenda. Jadue vertelde dat de evangelische gemeenschap niet inzag dat de nieuwe grondwet evangelischen “dezelfde behandeling gaf als de rooms-katholieke kerk, omdat het de vrijheid van godsdienst garandeerde.”

De tegenstanders van de grondwet begonnen meteen na de installatie van de grondwetgevende vergadering campagne te voeren tegen de liberale agenda ervan. De voorstanders van de nieuwe grondwet wachtten de opstelling ervan af en onthielden zich van campagne voeren in de regio’s waar de evangelische kerken de overhand hadden en waar de oppositie tegen de grondwet duidelijk was. De grondwet werd verworpen als uitdrukking van de groeiende ontevredenheid onder de Chilenen over de algemene richting van het sociaal-liberalisme, waarvan velen – ook de leiding van het Frente Amplio – aannamen dat het de onvermijdelijke ontwikkeling in de politiek van het land was. De afstand tussen de evangelischen en centrum-links is niet alleen duidelijk in Chili – waar de resultaten nu te zien zijn – maar ook in Brazilië, waar in oktober belangrijke presidentsverkiezingen worden gehouden.

Ondertussen gingen twee dagen na de verkiezingen schoolkinderen de straat op. De tekst die ze voor hun protest verspreidden zit boordevol poëzie: “tegenover mensen zonder geheugen maken scholieren geschiedenis met organisatie en strijd.” Deze hele cyclus van de nieuwe grondwet en de centrumlinkse regering-Boric begon in 2011-2013, toen Boric en veel van zijn kabinetsleden op de universiteit zaten en hun politieke carrière begonnen. De middelbare scholieren – die geconfronteerd werden met de brute politie en nu Boric ter verantwoording riepen – wilden een nieuwe weg inslaan. Ze waren onthutst over een verkiezing die hun toekomst wilde bepalen, maar waaraan ze vanwege hun leeftijd niet konden deelnemen.

————————

Taroa Zúñiga Silva is schrijfster en Spaans mediacoördinator bij Globetrotter. Samen met Giordana García Sojo is zij de mederedacteur van Venezuela, Vórtice de la Guerra del Siglo XXI (2020). Zij is lid van het coordinerend comite van Argos: International Observatory on Migration and Human Rights en is lid van de Mecha Cooperativa, een project van het Ejército Comunicacional de Liberación.

Vijay Prashad is een Indiase historicus, redacteur en journalist. Hij is schrijver en hoofdcorrespondent bij Globetrotter. Hij is redacteur van LeftWord Books en directeur van Tricontinental: Institute for Social Research. Hij is een senior niet-residente fellow bij Chongyang Institute for Financial Studies, Renmin University of China. Hij heeft meer dan 20 boeken geschreven, waaronder The Darker Nations en The Poorer Nations. Zijn jongste boeken zijn Struggle Makes Us Human: Learning from Movements for Socialism en (metNoam Chomsky) The Withdrawal: Iraq, Libya, Afghanistan, and the Fragility of U.S. Power.

———

Aanvulling globalinfo:

Zie ook: De Afwijzing van de Nieuwe Chileense Grondwet (DWM)

en Chili: Een harde Klap voor Gabriel Boric (Uitpers)

en: Chili: Een Nieuwe Weg of een Hindernissenkoers? (De Wereld is van ons)