De Terreur van de Economie
Het is onbegonnen werk, natuurlijk, om actueel te berichten over economische ontwikkelingen, in een tijdschrift dat eens in het kwartaal uitkomt en een productietijd van nog eens twee maanden heeft. Je loop dan altijd zo’n half jaar achter. Je komt dan al snel in de verleiding een beetje te gaan voorspellen wat er in die tijd zou kunnen gebeuren, zoals in de vorige aflevering, over de chaos die Trump teweeg aan het brengen is. We vroegen ons daar af in hoeverre dat ook beleid was.
(Door Kees Stad geschreven voor eerstvolgende uitgave van Buiten de Orde Foto Lionel Martinez cc/flickr)
In onze favoriete bron als het om dagelijkse economie gaat, de Financial Times van zaterdag 14 juli – werd een interessant antwoord gegeven. Die krant volgt nauwgezet en tamelijk ongekleurd wat Trump en zijn regering op economisch en politiek terrein uitspoken. Vaste rubriek in de weekendeditie is The Long View van John Authers. Hij wijst op de unieke situatie die de VS in de wereldeconomie heeft ingenomen sinds de 2e wereldoorlog, toen de dollar de wereldmunt werd en de VS de sterkste (militaire) macht in de wereld. Dat levert de VS als enige de positie op die wel de “highest level of special privilege” wordt genoemd. Bij onheil in de wereld, stroomt kapitaal namelijk bijna automatisch naar de VS. Het wordt dan weggehaald uit gebieden die investeerders als risicovol inschatten, en in de VS zelf gestald, waar het veilig is.
Vaak geschiedt dat door het kopen van staatsobligaties (‘bonds’). De koers van de staatsobligaties met een looptijd van 10 jaar is maatgevend. Die van de VS doen het de laatste tijd enorm goed. Authers rekent voor dat het verschil (in opbrengst) met de Duitse Bunds bijna 2,5 procent bedraagt. Kort door de bocht betekent het dat Trump gratis rotzooi kan trappen. Hoe meer chaos, hoe meer geld er naar de VS vloeit. Volgens Authers verklaart dat mede waarom een man als Trump “door Europa is gereisd als een politieke sloopkogel”. Wat dat betreft is er dus weinig hoop dat de sloopkogel binnenkort tot rust komt.
De Franse schrijfster Viviane Forrester schreef in de jaren 1990 een boek met de titel De Terreur van de Economie (L’Horreur économique). Dat boek werd in Frankrijk een bestseller en werd zelfs in het Nederlands vertaald. Zij beschreef daarin als een van de eersten – in ieder geval als het om mainstream journalisten gaat – wat er gaande was met liberalisering en privatisering, de neoliberale revolutie die de wereld en het klimaat opgeleverd heeft waar we nu in en mee zitten. Enkele jaren later schreef ze het vervolg (Une étrange Dictature, in Nederland bij Byblos uitegeven met als titel “De Terreur van de Nieuwe Economie”). Daarin ging ze verder met beschrijven van de internetbubbles, het vooruitzicht van een wereld met massale werkloosheid en armoede, en vooral een oproep tot verzet tegen die terreur.
In beide boeken illustreert ze haar brede overzichtsschets van de economische ontwikkelingen met voorbeelden uit de dagelijkse realiteit van mensen. Het feit dat zoveel Franse bewoners zich hardnekkig blijven verzetten tegen neoliberaal beleid, is voor een deel te verklaren door de cultuur die er heerst, waarin journalisten als Forrester hun werk doen. Helaas is ze in 2013 overleden, maar er zijn vele andere journalisten en media die in Frankrijk vergelijkbare ‘populariserende economische journalistiek’ bedrijven. De gemiddelde krantenkiosk in Frankrijk, en elk dorp heeft er nog een, heeft een arsenaal aan linkse kritische bladen te bieden die je hier niet eens in de enige overgebleven linkse boekwinkel het Fort van Sjakoo aantreft. Thom Holterman geeft daarvan op zijn website libertaire orde een goede inkijk.
Dagelijkse portie
Als je vandaag de dag om je heen kijkt, vind je voortdurend voorbeelden van die terreur van de economie. Een schrijnend voorbeeld was een incident dat wel veel media haalden omdat er een interessante foto van was gemaakt: een vrouw was eind juni in het Amerikaanse Boston met haar benen bekneld geraakt tussen het perron en een metrowagon. Omstanders schoten te hulp en duwden met z’n allen tegen de metrowagon waardoor de vrouw er tussenuit gehaald kon worden. Dat leverde een indringende foto op, die de kranten afdrukten, en een mooi happy end want ze overleefde het.
Wat de meeste media er niet bij vertelden, was dat de vrouw, die een diep wond aan haar been had, haar helpers smeekte om geen ambulance te bellen omdat ze daar niet voor verzekerd was. “Dat kost 3000 dollar en ik heb een verschrikkelijk slechte verzekering!” riep ze. Dat is natuurlijk een extreem voorbeeld, maar ze komen toch ook dagelijks voor; als je arm bent in een hyperkapitalistische wereld, moet je afwegingen maken die je het leven kunnen kosten, die rijkere mensen niet eens beseffen. Als Trump fulmineert tegen de algemene ziekenkostenverzekering die onder Obama werd ingesteld, en zijn ministers en ambtenaren die weer afbreken, worden dit soort taferelen willens en wetens veroorzaakt. Het is een recent voorbeeld uit de VS, en wie denkt dat het in Europa veel anders is, is in de luren gelegd door eu-propaganda. Het gaat er hier steeds meer op lijken, doordat dezelfde ondernemers dezelfde markten voor zich willen openbreken.
Arm en rijk
Viviane Forrester schreef in haar eerste boek uit 1996 al hoe schrijnend slecht de gezondheidszorg in Europa aan het worden was, voor arme mensen dan, en voerde ziekenhuizen op waar familieleden van patiënten verzocht werden om te komen helpen schoonmaken. Wie goed oplet ziet dagelijks vele voorbeelden van ‘economische terreur’ om zich heen. Het gaat dan steevast om de belangen van ‘gewone mensen’ versus die van bedrijven en hun eigenaren of politieke dienaren. De Belgische stervoetballer Romelo Lukaku deed eens een boekje open over de omstandigheden waarin hij op moest groeien waarbij ze honger leden en zijn moeder water bij de melk moest doen om nog wat te eten te kunnen geven. Hij voetbalde op de schoenen van zijn vader. Dat was in Antwerpen, waar hij in 1993 geboren is, niet in Congo.
Of neem het Franse dorp Vittel. De naam ken je waarschijnlijk van de flessen mineraalwater. Dat overbodige en dure water wordt verkocht door de multinational Nestlé die zoveel (grond)water oppompt dat de bewoners van de streek nu droog komen te staan. Ze proberen zich daartegen te verzetten, maar de Zwitserse multinational heeft de watervoorraad gekocht, en pretendeert in haar recht te staan. Als ‘oplossing’wordt nu geopperd om water van elders via een kanaliseringssysteem naar het dorp te pompen.
En o ja, een van de belangrijkste treinstations van het land, de Gare du Nord in Parijs, is zojuist door het staatsspoorwegbedrijf SNCF verkocht aan supermarktketen Auchan. Het grootste station van Europa wordt daarmee vooral een koophal, of er nog een trein rijdt is van mindere zorg.
Jumbo
In Nederland hebben we natuurlijk de confrontatie in Groningen tussen de bewoners en de oliemultinationals Shell en Exxonmobil en de hen dienende staat. Daarover is genoeg geschreven. Maar een ander bedrijf dat om de hoek huishoudt is de supermarktketen Jumbo. Bekend van het slecht betalen van zijn personeel. Het bedrijf is in zijn machtswellust nauwelijks te overtreffen in Nederland en het heeft nu de CAO-onderhandelingen met de – slecht georganiseerde – vakbonden doodleuk geschrapt.
Een weldenkend mens zou daar dus niets meer moeten kopen. Mensen van de Vrije Bond hebben een paar keer acties gevoerd ‘voor de poort’. En ook bij alle andere voorbeelden hierboven bestaat gelukkig verzet. Waar het om gaat is het vermogen om ons zo te organiseren dat verzet structureel en dagelijks wordt. Even structureel en dagelijks als die terreur van de economie. Een van de recente uitgaves waar daarvoor een voorstel wordt gedaan, is het boekje ‘Anarchisme – Een introductie; Analyse van het heden en verleden, strategieën voor de toekomst’. Er worden regelmatig discussiebijeenkomsten over gehouden en het is aangekondigd als het begin van een reeks teksten over hoe we ons kunnen organiseren.