Ga naar de inhoud

De oorlog beëindigen om de democratie in Oekraïne tredden

We moeten deze oorlog beëindigen – de democratie van Oekraïne redden is slechts één reden om dat te doen. Wat er overblijft van de fragiele democratie van Oekraïne zal misschien niet overleven, ongeacht de uiteindelijke uitkomst van deze bloedige oorlog.

5 min leestijd

(Door Phyllis Bennis (*), als opiniestuk bij The Guardian geplaatst op 05 november, vertaling globalinfo.nl die graag donateurs heeft foto Bucha, Ukraine, 5 April 2022. Photo: Yevhenii Zavhorodnii / UNDP Ukraine, Flickr/CC2.0)

Oorlog en democratie zijn altijd nauwer verwant geweest dan ze zouden moeten zijn. Onze eigen geschiedenis maakt dat duidelijk.

Tijdens de tweede wereldoorlog stuurde de VS Japanse Amerikanen naar interneringskampen. Tijdens Vietnam bespioneerde de FBI anti-oorlogs- en burgerrechtenbewegingen en viel die ook aan. En de “oorlog tegen het terrorisme” leidde tot een massale aanval op de burgerlijke vrijheden, vooral van moslims en Arabieren.

Hoe langer oorlogen duren, hoe moeilijker het is om die verloren vrijheden terug te winnen. Meer dan 20 jaar na de Amerikaanse invasie van Afghanistan blijven de aanvallen van de Patriot Act van 2001 op de burgerlijke vrijheden bestaan en zijn de Amerikaanse politieafdelingen gemilitariseerder dan ooit.

Die realiteit geldt des te meer in een erkende fragiele democratie als Oekraïne.

Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie worden de regeringen van Oekraïne vaak gekenmerkt door corruptie en repressie. En sinds de NAVO met haar provocerende uitbreiding naar het oosten is begonnen, zijn de Oekraïners ook geconfronteerd met hernieuwde Russische agressie, waaronder de illegale inname van de Krim en andere delen van hun grondgebied in 2014.

De VS, die de Russische invloed uitdagen, hebben een aantal politieke spelers in Oekraïne gesteund, waaronder machtige extreem-rechtse krachten die banden hebben met neonazistische organisaties, die bijzonder invloedrijk waren binnen het Oekraïense leger en in mindere mate binnen het parlement.

De verkiezingen van 2019 hebben de invloed van die rechtsextremisten enigszins verminderd en een democratischer leiderschap onder leiding van president Volodymyr Zelenskiy aan de macht gebracht. Maar er blijven uitdagingen.

Alleen al in 2020 meldde het Oekraïense Instituut voor Massa-informatie 229 schendingen van de vrijheid van meningsuiting, waaronder 171 fysieke aanvallen op journalisten. In 2021 en 2022 gaf Freedom House Oekraïne een lage 39-notering op zijn democratiepercentage voor landen in overgang. Het stelde vast dat er weliswaar “wetten en strategieën zijn aangenomen die het maatschappelijk middenveld, etnische minderheden en de mensenrechten respecteren”, maar dat deze “gepaard gaan met het opleggen van sancties aan een recordaantal Oekraïense burgers, bedrijven en media”.

Nu is het nog veel erger. Welke democratische openingen de verkiezing van Zelenskiy ook heeft ingeluid, de Oekraïense democratie wordt duidelijk bedreigd – zeker door de Russische invasie, maar ook door het corrosieve effect dat oorlog heeft op alle democratische structuren.

Er zijn maar weinig landen die gemobiliseerd zijn voor een oorlog, of die nu agressief of defensief zijn, die niet geconfronteerd worden met het verlies van veel van de democratische vrijheden die voorheen bestonden. In februari vorig jaar, een jaar voor de oorlog, verbood de regering van Zelenskiy televisiestations, met het argument dat zij deel uitmaakten van Russische desinformatie, en een maand na de invasie verbood zij elf politieke partijen van de oppositie.

Dat is niet verrassend voor een land in oorlog. Maar het wijst op een andere reden voor de urgentie om de oorlog te beëindigen: veel analisten hebben al voorspeld dat Oekraïne een langdurige uitputtingsslag tegemoet gaat, waarbij geen van beide kanten een volledige overwinning zal behalen. Als dit juist is, zal wat er overblijft van de fragiele democratie van Oekraïne misschien niet overleven, ongeacht de uiteindelijke uitkomst.

De beste manier om de democratie in het naoorlogse Oekraïne te versterken is deze oorlog zo snel mogelijk te beëindigen, voordat meer Oekraïners worden gedood, meer Oekraïense steden worden verwoest en meer van de reeds bedreigde Oekraïense democratie verloren gaat.

Dat betekent een dringende zoektocht naar een diplomatiek spoor. Als voornaamste wapenleverancier en financier van Oekraïne moet Washington oproepen tot onmiddellijke onderhandelingen om dat proces te beginnen.

Dit betekent niet dat Oekraïne moet worden gedwongen de eisen van Moskou in te willigen – het is aan Kiev, niet aan Washington, om te beslissen wat er al dan niet wordt toegegeven in de onderhandelingen.

Maar de VS zouden de diplomatie kunnen helpen door onmiddellijk zelf rechtstreekse besprekingen met Rusland te beginnen over kwesties die de bilaterale betrekkingen tussen de nucleaire reuzen vormgeven. Zij zouden kunnen onderhandelen over de heropening van alle vastgelopen of verstreken overeenkomsten inzake wapenbeheersing en nucleaire ontwapening. Washington zou kunnen verduidelijken dat het de sancties tegen Rusland zal opheffen wanneer een staakt-het-vuren van kracht wordt. Het zou kunnen aanbieden om te praten over het stopzetten, of in ieder geval het pauzeren, van de werkzaamheden aan de provocerende nieuwe Amerikaanse militaire basis die momenteel in aanbouw is in Polen op minder dan 100 mijl (161 km) van de Russische grens.

Er zijn veel dringende redenen waarom deze oorlog snel moet worden beëindigd, en het beschermen van de kansen voor de naoorlogse democratie in Oekraïne is er slechts één van. De oorlog is een ramp voor de wereldeconomie, een gevaar voor het milieu nu regeringen op jacht gaan naar meer fossiele brandstoffen terwijl de olieprijzen stijgen, en een bedreiging voor miljoenen die met hongersnood worden bedreigd nu de graanexport stagneert. De militarisering neemt toe in Washington DC, in Europa en over de hele wereld. En de dreiging van een nucleair conflict tussen ’s werelds twee belangrijkste kernwapenstaten is in 60 jaar niet zo dichtbij geweest.

Elk van deze redenen, samen met de noodzaak om het doden van Oekraïners te stoppen, zou genoeg moeten zijn om deze oorlog te beëindigen. Samen vragen ze om een dringende oproep tot een onmiddellijk staakt-het-vuren en onderhandelingen – diplomatie, geen escalatie, om deze oorlog te beëindigen.

(*) Phyllis Bennis is de directeur van het New Internationalism Project aan het Institute for Policy Studies.