De ‘Europa 2020’-strategie (voor duurzame groei en banen): big business as usual

Een commentaar over deze nieuwe Europese strategie door Corporate Europe Observatory

(door Corporate Europe Observatory; vertaling Rob Bleijerveld)

Soms is geen nieuws géén goed nieuws…. zoals in het geval van ‘Europe 2020’, het voorstel van de Europese Unie voor een nieuwe overkoepelende (financieel-economische) strategie [1]. Het meeste daarvan is overgenomen van de Lissabon Strategie die in maart 2000 werd aangenomen, en als je vindt dat het afgelopen decennium een vervelende ervaring was door het neoliberale beleid, doe dan nu maar je veiligheidsgordel om want er komt nog meer.

Blijkbaar heeft de Europese Commissie weer goed geluisterd naar de grote Europese ondernemingen, want het voorstel komt tegemoet aan hun eisen en behoeften. Dit komt duidelijk tot uiting in de wijze waarop de strategie is ontwikkeld met een openbare consultatie van november 2009 tot begin maart 2010 toen het definitieve voorstel werd gepubliceerd. Maar het is ook aantoonbaar doordat het voorstel inhoudelijk zeer wel overeenkomt met de eisen van grote ondernemingen.

Hoewel er met ‘Europe 2020’ een paar nieuwe elementen zijn toegevoegd aan de Lissabon Strategie, blijft de basis toch dezelfde: ‘big business as usual’. En de grootste onder de grote ondernemingen hebben alle reden om tevreden te zijn. Bij het ontwerp van haar voorstel startte de Commissie met een standpunt dat dicht bij dat van de Europese Rondetafel van Industriëlen (ERT [2] ligt. De ERT is een in Brussel gevestigde lobbygroep die altijd een belangrijke deelnemer is geweest bij discussies over de Europese economische strategie. En wellicht niet verrassend: het eindresultaat komt opvallend overeen met de ‘2025 Vision’ van die ERT [3].

De Lissabon Strategie

De Lissabon Strategie die aan de basis ligt van ‘Europe 2020’ is in maart 2000 door de Europese Raad van Ministers aangenomen. Oppervlakkig gezien ging het om een serie voorstellen van uiteenlopende aard, maar met duidelijke nadruk op een neoliberale economische strategie en met de liberalisering van openbare voorzieningen, de “afronding” van de Interne Markt (Eng: Single Market), de hervorming van de pensioenstelsels, de flexibilisering van de arbeidsmarkt en het Stabiliteits Pact als de hoekstenen. Ook omvatte het een aantal beleidsmaatregelen en voorstellen over onderwijs, sociale politiek en werkgelegenheid die een groot deel van de maatschappij aanspraken. Uiteindelijk werden de meesten hiervan echter in de koelkast gezet.

Vanaf het begin was de belangrijkste slogan van de Lissabon Strategie “het omvormen van de Europese Unie tot de meest concurrerende en kennisgebaseerde economie ter wereld in 2010”. “Internationale concurrentie” werd tot een zwaard waarmee sociale rechten, milieuwetgeving en consumentenrechten konden worden aangevallen. Hoewel de ‘neoliberale politiek’ van de Europese Unie niet nieuw was – ook in het Verdrag zijn dergelijke sterke drijvers opgenomen – zette de EU belangrijke stappen op basis van Lissabon.

Marktkrachten zijn op nieuwe terreinen ingebracht (bijvoorbeeld als gevolg van de Diensten Richtlijn), allerlei regelgeving is verwijderd of verzwakt in het kader van de Better Regulation-agenda [4]; belangrijke besluitvorming op gebied van milieu en voedselveiligheid werd uit het publieke domein gehaald en ondergebracht in obscure committees; sociale rechten kwamen op ongeëvenaarde wijze onder vuur te liggen, en openbare voorzieningen werden stelselmatig ondermijnd door geforceerde commercialisering.

Dit was toevallig precies wat de ERT voor ogen had. De Rondetafel had een belangrijke rol gespeeld in de discussie voorafgaand aan de adoptie van de Lissabon Strategie. Zijn aanbevelingen legden uiteindelijk de basis voor de Lissabon Strategie. Een visie die volgens de toenmalige CEO van de chemische gigant Solvay en ERT-lid, Baron Janssen, gaat over het “reduceren van macht van staat en publieke sector in het algemeen via privatisering en deregulering” en het “overbrengen van veel van de macht van de natiestaten naar een meer moderne en internationaal gerichte struktuur op Europees niveau” [5].

Succes of mislukking

De Lissabon Strategie verkreeg enige publiekelijke legitimiteit vanwege het streven naar verbetering van het onderwijs, het verminderen van de werkloosheid en de verbetering van de toegang tot openbare voorzieningen. Maar geen van deze doelen sloten aan bij de belangrijkste gereedschappen – de liberalisering van diensten, een krachtige budgetaire discipline, en deregulering – en geen van deze doelen zijn bereikt. Ze zijn in plaats daarvan naar de nieuwe strategie ‘Europe 2020’ overgezet.

Veelbetekenend is dat zelfs Lissabon’s hoofddoelen van groei en concurrentietoename niet bereikt zijn op enig belangrijk terrein. De Commissie geeft de financiële crisis en de ontoereikende toepassing daarvan de schuld. En concudeert dat we meer van hetzelfde nodig hebben. Een conclusie waar veel op af te dingen is.

Ten eerste was de crisis geen natuurramp die van buitenaf kwam; evenmin was het een nieuwe crisis. De Lissabon Strategie werd geboren temidden van een wereldwijde financiële crisis die veel landen heel hard raakte. Desondanks zette de Commissie – om het maar bot te zeggen – juist financiële ondernemingen aan het roer met als opdracht een geïntegreerde, enkelvoudige financiële markt op te zetten en er werd als gevolg daarvan weinig zinvolle regelgeving aangenomen.

Ten tweede was er nooit een sterk verband tussen middelen en veronderstelde doelen. Je kunt geen sociaal en goed ontwikkeld en onderwezen Europa verwachten met bezuinigingen op sociaal terrein, met vrijhandel in de dienstverlening, met privatisering en met een streng begrotingsbeleid.

Slechthorend

Gezien vanuit deze achtergrond was er een aanzienlijk belangstelling voor de opvolger van de Lissabon Strategie. Echter, om dit proces te kunnen beïnvloeden lijk je dezelfde taal te moeten spreken als de Commissie en de aan haar verbonden ondernemingen.

De eerste stap richting het vervangen van de Lissabon Strategie werd in november 2009 genomen door de Commissie toen zij een consultatiedocument rondstuurde dat het meeste bevatte van wat later in haar voorstel ‘Europe 2020’ werd opgenomen.

Maar de consultatie haperde op een aantal vlakken. Ten eerste moesten de reacties binnen een paar weken zijn ingeleverd bij de Commissie, hetgeen een erg kort tijdsbestek is gezien dat wat op het spel stond. Ten tweede werd de Commissie op heterdaad betrapt bij het manipuleren van de reacties.

Toen de Commissie haar overzicht van de reacties publiceerde, pochte het dat een aantal voormalige critici overtuigd waren geraakt van de haar ideeën voor een nieuwe strategie. Ze rapporteerde dat “stakeholders met een sociale roep op brede schaal de prioriteiten in het Commissie-voorstel onderschreven”.

Dit veroorzaakte eem kleine lawine aan protesten door organisaties die op sociale thema’s actief zijn. Zij wezen deze samenvatting van de Commissie af als loutere manipulatie en benadrukten dat de strekking van hun verhaal “verloren was gegaan in de vertaling” en dat hun fundamentele kritiek op de Lissabon Strategie en de voorstellen van de Commssie in zijn geheel was weggelaten [6].

Het geduld verliezen

Een aantal belangrijke spelers in Brussel lijkt daadwerkelijk het geduld te verliezen, zo niet de interesse, om deel te blijven nemen aan deze oefening met de Commissie. De European Trade Union Confederation (ETUC) reageerde slechts op bondige wijze toen de Commissie haar eindvoorstel bekend maakte. ETUC’s Secretaris Generaal John Monks zei: “Tot nu toe is de 2020 oefening mislukt en teleurstellend. Het is uiterste noodzaak voor de EU en de rest van de wereld om te begrijpen wat de crisis veroorzaakte en om te weten hoe we een herhaling kunnen voorkomen.”

Hij zei vragen en kwesties te missen die er toe doen. Monks: “Hoe om te gaan met toenemende werkloosheid, vooral onder jongeren. Hoe alle stimulansen in de huidige belastingregimes en kapitaalmarkten onderuit te halen die aanmoedigen tot speculatie en korte termijnactie ten koste van lang termijninzet voor de echte economie. En hoe nieuwe wegen te vinden voor het verwerven van publieke fondsen, daarbij vooral gebruik makend van Financiële Transactie Belastingen en Euro-obligaties [7]… Zonder een terdege behandeling van deze kwesties zal de Europe 2020 oefening een mislukking blijven” [8]. Hij zei dat de Commission niet kan verwachten verder te gaan met “business (en de Lissabon Strategie) as usual”.

Alternatieven

Dit gevoelen werd op brede schaal en door bijna iedereen buiten de zakenwereld in de EU gedeeld. In de loop van de jaren is de ontevredenheid over de Lissabon Strategie toegenomen. Vakbonden, NGO’s en andere maatschappelijke organisaties hebben allemaal hun eigen voorstellen naar voren geschoven die weliswaar misschien niet een nieuwe visie op de maatschappij omvatten maar die wel een alternatief zijn voor de Lissabon Strategie en zijn opvolger.

In deze alternatieve voorstellen komt naar voren dat:

– de focus niet meer op deregulering maar op regulering moet liggen ten bate van duurzaamheid en sociale rechten;

– een krachtige regulering van CO2-uitstoot de bestaande zwakke mechanismes moeten vervangen;

– er meer geld en middelen voor onderwijs en gezondheidszorg moeten worden uitgetrokken en dat er geen verdere liberalisering moet plaatsvinden;

– onderzoek niet gecommercialiseerd dient te zijn en dat universiteiten geen laboratoria voor ondernemingen moeten zijn;

– een beter beheer moet worden verkregen door meer betrokkenheid van gekozen parliamentariërs en van burgers in het algemeen.

Maar deze bescheiden agenda is ver verwijderd van de wensen van ondernemingen en Commissie.

Hier zijn de captains of industry

Het voorstel van de Commissie heeft eigenlijk veel weg van een boodschappenlijst die geschreven door Europa‘s grootste ondernemingen. Het bewijs hiervoor kan worden afgeleid uit een vergelijking van de bijdrage van een groep waarvoor geen Commissie-deadline geldt, de Europese Rondetafel van Industriëlen (ERT) (onderstaande is verder uitgewerkt in een bijlage [9]).

De ERT verenigt 50 top chief executives van belangrijke Europese transnationale ondernemingen en heeft een sterke traditie in het beïnvloeden van Europees beleid. Het is zeer zelden betrokken bij het dagelijkse kloppen-op-de-deur lobbywerk in Brussel. Maar duikt alleen dan op zodra belangrijke lange termijn-strategieën worden bediscussieerd.

Op 3 februari 2010 publiceerde het haar eigen voorstel voor een “2025 Vision”, lange tijd nadat andere groepen hun commentaar leverden voor de consultatie van de Commissie. Een maand later maakte de Commissie haar “Europe 2020” bekend dat op alle kernpunten een sterke overeenkomst vertoont met het ERT paper. Dit kan betekenen dat de Commissie de eigene tekst met knip- en plakwerk heeft samengesteld op basis van het ERT document danwel dat de ERT bepaalde ideeën van de Commissie overnam. Hoe dan ook, het punt is dat Commission en ERT een zelfde politieke mentaliteit en – inderdaad – “visie” hebben.

Zoals het geval was met de Lissabon Strategie, werd een aantal van de ‘buzz words’ zeer zorgvuldig gekozen om het te laten klinken als een progressief manifest. En ongetwijfeld heeft de Commissie hulp gekregen van enkele taaltovenaars om de juiste toon te vinden. Terwijl de meeste retoriek over de “sociale dimensie” is verdwenen, worden de woorden “groen” en “duurzaam” steeds weer herhaald. De oude Lissabon uitdrukking van “kennisgebaseerd” is vervangen door het meer aantrekkelijke “slim” (Eng: smart). “Betere Regulering” heet nu “Slimme Regulering”. Zoals een van de NGO’s het stelt: “een theelepel “groen” en een vleugje “slim”. Op de middellange en lange termijn zal niets hiervan overtuigd zijn. Het voorstel is eenvoudigweg te doorregen met de belangen van grote ondernemingen.

Zelfde mentaliteit, zelfde visie

Neem bijvoorbeeld hun visies op de Interne Markt (Eng: Single Market). Dit heeft waarschijnlijk de hoogste prioriteit voor de ERT en in zijn visie troept het weer op om deze “te voltooien” zodat die “alle goederen, diensten, kapitaal, mensen en kennis omvat“.

De Commissie, op haar beurt, beweert plechtig te streven naar een “sterkere, diepere en meer uitgebreide interne markt”. Beiden zouden graag zien dat de Interne Markt-regels ook van toepassing worden op de kandidaten voor toetreding tot de EU en de landen onder het Neighbourhood Policy [10]. Gezien het krachtige debat in 2005 over de Diensten Richtlijn en het potentiële schadelijke effect daarvan op openbare voorzieningen en sociale rechten, kan dit nieuwe confrontaties opleveren met bijvoorbeeld de vakbonden.

Over de kwestie van de arbeidsmarkt benadrukken beiden de noodzaak voor verdergaande flexibliteit en voor een migratiebeleid dat het eenvoudiger maakt voor gekwalificeerde personeel om de EU binnen te komen – in tegenstelling tot andere groepen van immigranten.

Met betrekking tot sociale diensten kiest de ERT voor hervorming van de “sociale zekerheidstelsels om een beter evenwicht te krijgen tussen sociale cohesie en financiële duurzaamheid, bijvoorbeeld door het meer benadrukken van de verantwoordelijkheden van patiënten ten aanzien van gezondheidszorgkosten.” Beide partijen zijn het er over eens dat onderzoek nodig is naar wat de Commissie de “geschiktheid en duurzaamheid van sociale bescherming en pensioenstelsels” noemt en “om manieren te zoeken die een betere toegang tot gezondheidszorg-systemen garanderen.”

Voor publieke diensten bevelen beiden aan dat meer gebruik wordt gemaakt van Private Public Partnerships (PPP’s), joint ventures tussen de publieke sector en private ondernemingen voor het verlenen van publieke diensten. Op het moment is dit de voorkeurskeuze voor hen die uit zijn op de privatisering van openbare voorzieningen en dienstverlening.

Over onderwijs en onderzoek zijn Commissie en ERT het geheel eens: de juiste weg naar voren is om “ de kloof tussen wetenschap en markt te sluiten” (Commission), en om “sterke banden te smeden tussen publieke en private sectoren in het onderwijs met hulp van de zakengemeenschap”. Beiden bevorderen zelfs het idee van de herkadering van de school leerplannen zodat die binnen de agenda van ondernemingen passen.

Zowel de Commission als de ERT steunen nadrukkelijk de voortzetting van de “Betere Regulering”-agenda, die neerkomt komt op een meer zwakke regelgeving. Deze agenda was recentelijk het onderwerp van een schandaal toen documenten opdoken die aantoonden dat het de tabaksindustrie was gelukt om “Betere Regulering” te omzeilen zodat zij niet te maken kregen met strengere maatregelen [11].

Voor klimaatverandering is er sprake van een gemeenschappelijke ideologie: in de voorstellen van Commissie en van ERT wordt prioriteit toegekend aan “technologische oplossingen” in plaats van sterke regelgeving voor vervuilende industrieën. Beiden bevelen meer groei aan en beargumenteren dat dit niet tot meer klimaatverandering leidt. Een zeer twijfelachtige claim.

Ook de handelsagenda toont ook overeenkomsten, zelfs op heel gedetailleerd niveau. Commissie en ERT hechten waarde aan krachtig vrijhandelsbeleid, via de Wereldhandelorganisatie WTO of via bilaterale onderhandelingen geircht op de opkomende economieën.

Ten aanzien van de begroting benadrukken beiden het ontrekken van financiële middelen uit het hele scala van de Europese financiële instrumenten ten behoeve van steun aan de ‘Europe 2020’-strategie, waaronder het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (CAP). Het staat nog te bezien of ze ook de intentie hebben om de enorme fondsen die naar de agrarische industriebedrijven gaan, weg te halen.

Meer macht aan de EU

Last but not least omvat de ‘Europe 2020’-strategie ook een innovatieve benadering voor beheer (Eng: governance). De ERT heeft voortdurend geklaagd over het gebrek aan macht bij de Europese instellingen om hun belangrijkste strategie uit te voeren. Maar in feite is het de Commission die met een oplossing komt.

De Lissabon Strategie ging uit van de losse, vrijwillige beleidscoördination tussen de lidstaten, de Open Method of Coordination genaamd [12]: zowel de ERT als de Commissie zijn het er over eens dat dit onvoldoende effectief is en de Commissie heeft nu voorgesteld om sterkere handhavingsmaatregelen aan de strategie toe te voegen. In het kader van het Stabiliteits Pact vinden onderhandelingen plaats over hoe de nationale economieën op één lijn te brengen met de doelen voor schulden en tekorten. Dit wordt onderbouwd met bepalingen in het Verdrag die tot sancties tegen een staat kunnen leiden. In dit verband stelt de Commissie voor om hieraan een debat toe te voegen over kwesties als de nationale begrotingen inclusief belastingen en de prioritisering van financiële middelen.

Dit versterkt de ‘Europa 2020’-strategie en maakt van “de samenstelling en kwaliteit van overheidsbestedingen (Eng: government expenditure matters)” een kwestie die door de EU wordt besproken. Door dit zo aan te pakken zullen de Commissie en de Raad instaat zijn de lidstaten onder druk te zetten om prioriteit te verlenen aan “groei-versterkende zaken als onderwijs en vaardigheden, Onderzoek& Ontwikkeling, innovatie en investeringen in netwerken zoals hoge-snelheid internet, energie- en transportverbindingen – dwz. De belangrijkste thematische terreinen van de ‘Europa 2020’- strategie”. Tegelijkertijd zouden belastingssystemen meer – in de woorden vand e Commissie – “groei-vriendelijk” moeten worden.

Big business as usual

Al met al sluit het voorstel voor een nieuwe Europese (financieel-economische) strategie perfect aan bij de eisen van grote ondernemingen. De ‘Europa 202’-strategie van de Commissie verschilt op geen enkel kernpunt van de “2025 Vision” van de ERT. Er is nog een weg te gaan voordat de ‘Europa 2020’-strategie zijn definitieve vorm krijgt, maar er zijn vooralsnog geen tekenen waaruit valt af te leiden dat de Raad een andere mening is toegedaan op de hoofdpunten.

De kwestie van de toegenomen macht kan een uitzondering zijn, maar op dit gebied lijken de ontwikkelingen snel te gaan. De crisis heeft een mogelijkheid gecreëerd voor de Commissie om haar vergaande voorstellen voor een nieuwe meer gecentraliseerde vorm van besluitvorming te lanceren en de onderliggende intentie kan alleen maar worden verwelkomd in de vergaderzalen van de grote ondernemingen. Op deze wijze heeft de Commissie meer macht om haar ondernemersvriendelijke, neoliberale hervormingsagenda door te drukken. .

Zowel proces als resultaat van de discussie over de ‘Europa 2020’-strategie zou een breed scala van civil society organisaties – vakbonden, milieuorganisaties en burgerbewegingen van diverse snit – moeten wakker schudden om dichterbij te komen en het arragante machtsspel te neutraliseren. En daarvoor is meer nodig dan het geven van reacties bij consultaties van de Commissie. Voor ons ligt de taak om dit debat en deze strijd naar de burgers van Europa te brengen.

Noten:

(meer noten dan in het origineel)

[1] Deze nieuwe strategie is formeel gericht op duurzame groei en banen en werd op 3 maart door de Europese Commissie voorgesteld “als middel om uit de financieel-economische crisis te geraken en om de Europese economie voor te bereiden op het volgende decennium. De informatiepagina van de Commissie is hier te vinden

De nieuwe strategie vervangt de Lissabon Agenda die bedoeld was om de EU in 2010 om te vormen tot “ ’s werelds meest concurrerende en meest dynamische kennisgebaseerde economie”. Maar die opzet is grotendeels mislukt, aldus Euractiv.

[2] De ERT en zijn ledenlijst

[3] De EU 2020-voorstellen van de Commissie zijn hier te vinden.

[4] “Better Regulation“
[5] Zie ”ERT Moves to Next Phase in Europe‘s Double Revolution,” van Corporate Europe Observatory en “From Lisbon to Stockholm,” ook van Corporate Europe Observatory.

[6] Zie bijvoorbeeld: “NGO‘s defy Commission on EU 2020 Agenda,” Euractiv, 5 februar1 2010. Verzamelde protesten van het Social Platform, MHE, EAPN en COSACE zijn in te zien op de Social Platform website.

[7] Eurobonds.

[8] “EU 2020 – “Flawed” says ETUC,” 3 maart 2010.

[9] “Appendix to Big Business As Usual – The Key Issues of the EU Strategy,” Corporate Europe Observatory, 24 maart 2010.

[10] Neighbourhood Policy

[11] Zie: “Working the System, British American Tobacco’s Influence on the European Union Treaty and Its Implications for Policy,” PloSMedicine, januari 2010.

[12] Open Method of Coordination.

Bron: “Europe’s 2020 strategy: big business as usual – A comment on the EU’s new strategy,” Corporate Europe Observatory, 24 maart 2010.