Conferentie ‘Een Comfortabele Waarheid’

(Dit is
een kort verslag van de conferentie 'Een Comfortabele Waarheid'. Meer
gedetailleerde verslagen van de afzonderlijke onderdelen verschijnen op de
website www.economischegroei.net De onderstreping in de tekst betekent dat daar
op de website een hyperlink is)

De
conferentie wordt om 10.30 geopend door dagvoorzitster Saskia Kouwenberg.
Vervolgens krijgt Lou Keune, een van de initiatiefnemers, het woord. In zijn
bijdrage belicht hij de ontstaansgeschiedenis en de achtergrond van het project
en geeft wat huishoudelijke mededelingen. Hij wijst erop dat "het spectrum
van voorgestelde alternatieven breed is:" van volledig stoppen met
economische groei tot alleen technologische oplossingen. De initiatiefnemers
hebben hun eigen opvattingen vervat in het document 'oogmerken'.

Susan
George: tijd voor een nieuwe New Deal

De
eerste uitvoerige toespraak komt van Susan George. Zij is vooral bekend
geworden als medeoprichtster van Attac, de beweging voor eerlijker
globalisering. Ook is zij fellow van het Amsterdamse Trans National Institute
(TNI).Van oorsprong Amerikaanse is ze in Frankrijk al jaren bezig met het formuleren
van economische kritiek en alternatieven. In haar Engelstalige toespraak van
drie kwartier roert ze een aantal belangrijke thema's aan. Naast de crisis in
de mondiale financiële markten, is dat met name de huidige discussies omtrent
klimaatverandering en wat er ondernomen zou moeten worden om die onder controle
te krijgen. "Enkele jaren geleden zouden jullie mij dit niet horen
zeggen," verklaart ze "maar ik denk dat we de verlichte geesten onder
de ondernemers moeten inlijven". Ondanks al haar kritiek op het
'roofzuchtige' kapitaal, ziet Susan George de enige oplossing in een verbond
tussen ondernemers, politici en activisten gericht op een minimumconsensus.
"Dat we de planeet willen behouden zou die minimumconsensus in ieder geval
kunnen zijn". De reden daarvoor is dat kleine, locale alternatieven,
hoewel belangrijk niet langer voldoende zijn om het tij te keren. Het is nu
echt alle hens aan dek.

Daarbij
zouden we twee niveaus in de gaten moeten houden: regering en economie. Wat
'regering' (of 'bestuur') betreft, merkt Susan op dat "burgers meestal
vooruitlopen op het beleid" en dus weten hoe het beter moet. Het gaat er
niet om politici te vervangen door andere, want die doen dan toch weer min of
meer hetzelfde als hun voorgangers. Belangrijker is om ze ervan te overtuigen
over te stappen op ecologische alternatieven. Daarvoor zijn brede netwerken
noodzakelijk, en zij hoopt dat deze conferentie daar een begin van zou kunnen
zijn. Wat de economie betreft stelt George voor om nu eens te beginnen niet alleen
over de armen te praten, maar (ook) over de rijken en hun verantwoordelijkheid.
Ze komt met wat rekensommen over het bezit van de rijke toplaag en wat die
daarmee zouden kunnen doen. Omdat ze dat meestal niet vrijwillig doen, moeten
we belastingen veranderen zodat hun rijkdom afgeroomd wordt. Maar er is meer
nodig. Ze maakt een vergelijking met de voorstellen van Keynes die leidden tot
de New Deal in de VS, voorafgaand aan de tweede wereldoorlog. We moeten een
nieuwe 'New Deal' produceren, dit keer om de ecologische crisis en de mondiale
armoede te overwinnen. Daartoe moeten we bondgenootschappen aangaan "zelfs
met mensen waarmee we maar heel weinig overeenstemmen". Dat is wat anders
dan ondernemers maar de vrije hand geven, waarschuwt George: kapitalisme is
niet 'sane' en zal ons dus ook niet kunnen beschermen, we hebben daarbij
politieke krachten nodig, wetgeving en allerlei menselijke initiatieven om dat
te doen. Maar ze gelooft heilig in het perspectief van een dergelijke operatie:
"als programma zou het de droom moeten zijn van elke politieke
partij". (Haar integrale toespraak komt apart op de website te staan)

Economen

Het
volgende programmaonderdeel is een discussie tussen vier economen onder leiding
van prof. Bob Goudzwaard (UvA). De economen zijn, zoals in het gehele
programma, keurig verdeeld tussen Nederlandse en Vlaamse afkomst: prof. dr.
Arnold Heertje (emeritus van de Universiteit van Amsterdam), prof. dr. Jeroen
van den Bergh (Universitat Autònoma de Barcelona, Vrije Universiteit – Amsterdam),
dr. Francine Mestrum (Vrije Universiteit Brussel), prof. dr. Antoon Vandevelde
(Katholieke Universiteit Leuven). Wellicht tot verbazing van sommigen, economie
heeft de naam nogal saai te zijn, werd het een zeer levendig en vermakelijk
debat. De discussie begint over de heersende manier van meten van de economie,
en de oppermachtige indicator Bruto Binnenlands Product (BBP, ook wel BNP
genaamd). Deze geeft een stelselmatig verkeerd beeld van de groei van de
economie, waardoor ecologische achteruitgang er als economische vooruitgang
uitziet. Sommige discussianten vonden daarom dat het BBP geheel weg moest
(Jeroen van den Bergh: "BBP weg ermee!"). Maar Arnold Heertje vindt
dat de indicator best mag blijven als maar eerlijk verteld werd dat die maar
een klein gedeelte meet van wat belangrijk is. Heertje verklaart zich in het
voetspoor van prof. Hennipman voorstander van een 'verruimd welvaartsbegrip':
"niet alleen boter, kaas en eieren, ook zaken als milieu, cultuur, lucht
en hoe het daar mee staat moeten meegeteld worden." Antoon vandevelde
formuleerde als tegenhanger van de BBP-cultus de 'economie van het geluk'; hoe
wel mensen zich voelen blijkt goed te meten te zijn en vanaf een bepaald
welvaartsniveau blijkt welvaartsstijging niet te leiden tot meer geluk. Heertje
wil hier niets van weten en vindt dat economen zich moeten beperken tot
"omgang met schaarse middelen". Francine Mestrum wijst op
ondergeschoven posten zoals de onbetaalde arbeid van vrouwen. Er zijn nieuwe
indicatoren nodig waarin ook de genderfactor zichtbaar wordt. Volgens Jeroen
van den Bergh steunen inmiddels veel economen de kritiek op de BBP, maar zie je
dat nauwelijks terug in het economisch onderwijs of bij beleidsadviezen. Ze
moeten, net als de politici waarvan we dit eisen, eens beginnen hun nek uit te
steken.

De
tweede helft van het economendebat gaat over de conversieproblematiek. Hoe kan
de economie omgevormd worden op een manier dat er structurele oplossingen op
het gebied van ecologie en internationale verdeling ontstaan? Bob Goudzwaard
maakt een vergelijking met de omvorming van de Britse economie tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Daarvoor was toen ook brede steun. Is er nu een
vergelijkbare brede coalitie te vormen achter de conversie die wij noodzakelijk
achten? Antoon vandevelde komt meteen met een paar speerpunten: 'brede'
indicatoren, behoud van goede collectieve voorzieningen, belasten van
onduurzaam vormen van produktie en het inkaderen van het kapitalisme. Francine
Mestrum benadrukt dat de oplossingen er allemaal wel zijn en we ze ook allemaal
kennen. Wat ontbreekt is de macht om ze door te zetten. Daarbij moeten we
bedenken dat niet alle belangen overeenkomen, waarschuwt ze: er bestaat een
"duidelijke klassedimensie". Heertje vindt de oorlogseconomie geen
goede metafoor. Waar het om gaat is dat er oog is voor toename van de kwaliteit
van het leven, niet alleen vooruitgang op het gebied van kwantiteit. Hij ziet
een aantal positieve factoren. Het besef van de noodzaak is enorm toegenomen en
ook de oriëntatie op de vraag "wat laten we onze kinderen na" jaagt
de politici gelukkig meer op dan vroeger. Jeroen van den Bergh merkt op dat het
ideale beleid wel duidelijk is, dat is niet het probleem. Maar hij wijst op de
vicieuze cirkel van 'de politiek' die we uiteindelijk zelf zijn, waarbij we dus
onszelf verwijten niets te doen… Minstens zo belangrijk is dat het bij de
mondiale economie om complexe systemen gaat. Alles hangt met alles samen en er
zijn effecten waarvan we soms de werking niet goed weten, in sommige gevallen
doen maatregelen dan eerder goed dan kwaad (door toedoen van zogenaamde
terugkoppelingseffecten). Bob Goudzwaard vat dit tweede deel samen met de
constatering dat conversie een zaak van de hele samenleving is, dat vergroening
van het belastingsysteem door de discussianten bijzonder belangrijk geacht werd
en dat we beter onderzoek moeten doen naar de effecten van conversionele
maatregelen.

Susan
George (die de hele discussie via een persoonlijke vertaling heeft kunnen
volgen) heeft het laatste woord. Zij benadrukt de urgentie van de problemen en
de daaruit volgende noodzaak van majeure ingrepen. Een van de dingen die zij
belangrijk vindt om nog mee te geven is de noodzaak voor "een nieuw Groot
Verhaal", een samenlevingsvisie waar iedereen een rol in kan hebben.
"Dit verhaal zal uit Europa moeten komen, in de VS zie ik dat niet zo snel
gebeuren". (Ook een uitvoeriger verslag van deze discussie komt op de
website, inclusief de vragen uit het publiek die in dit verslag niet aan bod
zijn gekomen)

Workshops

Tijd
voor een pauze, met biologische lunch en muzikale omlijsting verzorgd door
stichting pequeno. In een hoek wordt ook een korte film over economische groei
vertoond die speciaal voor de gelegenheid was gemaakt.

Daarna
verdeelt het publiek zich over zeven werkgroepen. De werkgroepen hebben als
thema: 1) Economisch meten 2) Sociale partners 3) Maatschappelijk middenveld 4)
Duurzaam Consumeren 5) Groei en herverdeling 6) Landbouw en 7) Media

De
workshop werden geacht allen antwoord te geven op de drie vragen gevoegd bij de
stellingen van de conferentie: 1) Zijn de deelnemers het eens met de
stellingen?; 2) Wat moet er gebeuren, hoe zetten wij de wissels om?; 3) Wat
kunnen de deelnemers zelf doen, wat is de rol van de sociale partners, media
etc. bij de omschakeling naar een duurzame economie?' Het verloop van de
workshops verschilt. Maar in veel gevallen is er toch veel bereikt op het
gebied van het ontsluiten van specifieke informatie en soms ook concrete
voorstellen. Een workshop levert zelfs nog landelijk nieuws op als een spreker
van het CPB bekend maakt dat er gwerkt wordt aan een duurzaamheidsindicator
(link naar stuk in nrc). Kijk voor de uitkomsten van verschillende workshops
later naar de aparte verslagen op de website.

Slotdebat

Slotnummer
van de dag is een debat tussen politici en vertegenwoordigers van grote
maatschappelijke organisaties. Naast twee parlementsleden (Femke Halsema,
tevens fractievoorzitter – GroenLinks en Diederik Samsom (PvdA)) zijn dat;
Agnes Jongerius (voorzitter vakcentrale FNV); Myriam vander Stichele (Stichting
Onderzoek Multinationale Ondernemingen SOMO); Geert Janssens (Verbond van
Kristelijke Werkgevers, Vlaanderen) en
Tom Willems (Algemeen Christelijk Vakverbond, Vlaanderen).

De
discussie begint onder leiding van Saskia Kouwenberg met het kort bespreken van
enkele conclusies uit de workshops, die achter de sprekers op een scherm worden
geprojecteerd. Kouwenberg vraagt de forumleden om met handgebaren aan te geven
of ze het daar wel of niet mee eens waren. Dan blijkt al meteen dat vooral de
meningen over te nemen maatregelen uiteenlopen. Waar wel algemene
overeenstemming over is, is over de urgentie van de situatie. De gespreksleider
vraagt allen om met een cijfer aan te geven of de omvorming van de economie
voor henzelf een zeer urgent beeld oplevert (cijfer 10), of dat het wel meevalt
en we vooralsnog wel op de huidige manier door zouden kunnen gaan. Allen geven
tussen de 8 en 10, van zeer urgent dus. Halsema, die een 9 geeft: "de
enige reden dat ik geen 10 geef, is dat ik weet dat het nóg erger kan".
Zowel vakbondsleidster Jongerius als PvdA-kamerlid Samson vinden de situatie
uiterst urgent, maar koppelden daar nadrukkelijk geen drastische maatregelen
aan.

Later
in de discussie verklaart ook werkgevers-vertegenwoordiger Janssens dat hij van
mening is dat we vooral moeten zoeken in de hoek van technologische
ontwikkelingen en "verandering van eigen gedrag". Ook de 'groene
fiscaliteit' zou een stap in de goede weg zijn. Tom Willems, van de Vlaamse
vakbeweging, was op de klimaatconferentie in Balie. Zijn inschatting is dat er
van de afspraken weinig terecht zal komen als niet ook de geïndustrialiseerde
landen en de werkgevers akkoord gaan met een "ambitieus milieubeleid"
waarvoor sociaal overleg nodig is. Myriam vander Stichele (als
vertegenwoordiger van de ngo's) heeft ook ambitieuzere voorstellen. Zij pleit
ervoor om de mechanismes aan de kaak te stellen die stelselmatige ecologische
en armoedeproblemen veroorzaken, tegenmacht te organiseren en "het
aanjagen van alternatieven". Zij wijst ook op de tegenstellingen in het
beleid van de landen: aan de ene kant milieubeleid en armoedebestrijding
beloven, aan de andere kant koersen op neoliberale handelsafspraken.

Het
laatste deel van het debat is gereserveerd voor vragen uit de zaal. Opmerkelijk
is de reactie van het forum op een van die vragen. Econoom Roefie Hueting,
tevens pionier van de groeikritiek en grondlegger van het Duurzaam Nationaal
Inkomen, vraagt of de forumleden "zenuwachtig zouden worden als zou blijken
dat de noodzakelijk te nemen maatregelen ten koste zouden gaan van het
nationaal inkomen". De vraag wordt door de gespreksleider gretig
doorgegeven en uiteindelijk bekennen de aanwezigen, inclusief de
vertegenwoordigers van de politieke partijen en de vakbond, dat dat mogelijk
zou moeten zijn. Bob Goudzwaard noemde dit feit in zijn laatste woord in de
discussie "een unicum". Groei is niet meer vanzelfsprekend heilig in
het economische denken. (Ook hiervan komt binnenkort een uitgebreider verslag
op de website)

Leida's
zwanenzang

De
slotwoorden worden tegen 17.00 uur uitgesproken door Leida Rijnhout van Vodo,
medeorganisator van de conferentie. Zij vat de eerste resultaten van de
conferentie samen. Een deel van de doelen is goed bereikt, zoals het afgeven van
een signaal en aanzwengelen van het debat over deze thematiek. De noodzaak
daarvan is wel grondig benadrukt. Wat betreft het "zetten van de neuzen in
dezelfde richting" is gedeeltelijk succes geboekt. Daarnaast er is nog
veel werk te doen: er moeten gezamenlijke doelen gesteld worden en een traject
gebouwd waarin plek is voor ieders eigenheid.

Leida
waarschuwt voor doemdenken. Een van de gemeenschappelijk kenmerkend van de
aanwezigen is immers dat "we allemaal geloven in de maakbaarheid". Ze
wijst naar de kalender van de Maya's, die in 2012 ophoudt. "Dat betekent
dat er dan een nieuw tijdperk aanbreekt". Het voorstel is om in dat jaar
een nieuwe conferentie te organiseren, en in de tussenliggende vier jaar hard
aan het werk te gaan om de belangrijkste barrières op te lossen.

————–

*) Alle
deelnemers aan de conferentie ontvingen gratis een exemplaar van het boek
'Echte Economie' van Arnold Heertje. Dat was te danken aan de sponsor B&A
Groep. Financiele steun voor de kosten van de conferentie was verder afkomstig
van: Stichting Pequeno, PIN (commissie Projekten In Nederland van de
Konferentie Nederlandse Religieuzen), Triodos, Milieudefensie, Stg. Nederland
Duurzaam, de Haella Stichting en Stg. Rotterdam (Protestants-Christelijk
stimuleringsfonds

voor
activiteiten op sociaal en cultureel terrein). Daarmee waren de kosten van het
organiseren van de conferentie (inclusief de lunch) bijna gedekt.

*)
Foto's van de conferentie zijn hier te vinden .

*) De
nieuwsbrief groeistuip zal ook in de komende maanden regelmatig verschijnen. Om
deze per email te ontvangen, kun je je hier opgeven.