Ga naar de inhoud

Albert Heijn en Jumbo, mensenrechten en inkoop

De Behind the Barcodes-campagne van Oxfam Novib die in de zomer van 2018 van start ging, heeft succes opgeleverd. Half februari publiceerde Albert Heijn als eerste supermarkt ter wereld een nieuw mensenrechten en due-diligencebeleid. En begin april publiceerde supermarktketen Jumbo voor het eerst specifiek beleid om mensenrechten en duurzaamheid serieus aan te pakken in haar productieketens. Oxfam Novib zal de concrete uitwerking van het beleid van de twee nauw volgen en roept andere belanghebbenden op om haar daarin te steunen.

11 min leestijd

(door Rob Bleijerveld, oorspronkelijk verschenen op supermacht.nl)

Behind the Barcodes

Oxfam Novib, onderdeel van een internationale beweging tegen armoede, deed in 2018 uitgebreid onderzoek [1] naar beleid en praktijk van de 16 grootste supermarkten uit Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De onderzoekers keken daarbij naar arbeidsomstandigheden en lonen bij de toeleveranciers in de ontwikkelingslanden. Conclusie: geen van de internationaal onderzochte supermarkten (waaronder Ahold Delhaize, Jumbo, Walmart, Tesco en Lidl) scoorde goed op thema’s als leefbaar loon voor werknemers daar. Van de totale winst van de acht grootste beursgenoteerde supermarktketens ter wereld (22 miljard dollar in 2017) ging nota bene 15 miljard als winstuitkering naar de aandeelhouders.

Het onderzoek toonde ook aan dat de Nederlandse supermarkten ongeveer 44% van de consumentprijs voor 12 onderzochte producten uit ontwikkelingslanden zelf houden [2]. Slechts 8% van de winkelprijs gaat naar de werknemers en kleinschalige boeren in ontwikkelingslanden. Twintig jaar geleden was dat nog ruim 10%. Deskundigen gaan ervan uit dat dit percentage nog verder zal dalen.

Supers houden economische uitbuiting in stand

Oxfam concludeerde dat de vijf grootste supermarkten in Nederland (Albert Heijn, Jumbo, Lidl, Aldi en PLUS) de economische uitbuiting in stand houden van de mensen die in ontwikkelingslanden ons voedsel produceren. Daarom startte vorig jaar de organisatie de Behind the Barcodes-campagne waarin de retailers worden opgeroepen om het leed achter de streepjescode aan te pakken. “Het verdienmodel van supermarkten moet niet bijdragen aan armoede en ongelijkheid in andere landen”, aldus Farah Karimi, (tot 1 oktober 23018) algemeen directeur Oxfam Novib.

Albert Heijn draait bij

In februari publiceerde Albert Heijn een nieuw mensenrechten- en due-diligencebeleid. Beleid dat volgens Oxfam Novib is ingegeven door de reeks publieke acties, publicaties en gesprekken die onderdeel waren van haar campagne. De organisatie ziet de toezeggingen van AH als “flinke stappen in lijn met Oxfam’s aanbevelingen voor supermarkten op arbeidersrechten”.

In het nieuwe beleid erkent de supermarktketen bijdraagt aan het gegeven dat de meest kwetsbare mensen in hun toeleveringsketens (arbeiders, boeren en vrouwen) veelal geen waardig bestaan kunnen opbouwen met het inkomen dat zij met de productie van ons eten verdienen. AH zegt toe om vanaf dit jaar uitgebreid onderzoek te gaan (en blijven) doen naar mogelijke en daadwerkelijke gevolgen voor mens, dier en milieu van haar eigen handelen in de toeleveringsketens, en naar het stellen van prioriteiten, het hierover rapporteren en het aanpakken van de nadelige gevolgen. Het bedrijf geeft daarmee als een van de eerste supermarkten in de wereld op een systematische wijze invulling aan de United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights en de OECD Due Diligence Guidance for Responsible Business Conduct. Uiterlijk in 2020 zal AH klachtenmechanismes instellen voor genoegdoening bij negatieve gevolgen. Ook zegt AH toe vóór 2020 de UN Global Compact Women’s Empowerment Principles te ondertekenen.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Het grootwinkelbedrijf zegt nadrukkelijk te willen praten met de verschillende ketenspelers (leveranciers, boeren, vakbonden, etc.) over het samen realiseren van verbeteringen op gebied van mensenrechten en milieu. Het lijkt daarmee bereid om de verantwoordelijkheid voor het naleven van de mensenrechten niet langer af te schuiven op de toeleveranciers, maar ziet ook een actieve rol voor zichzelf in de aanpak ervan. Tevens belooft AH zijn invloed aan te wenden opdat lokale overheden en andere belanghebbenden de mensenrechten bevorderen.

“Belangrijke mentaliteitsverandering”

Met dit nieuwe due-diligencebeleid erkent Albert Heijn impliciet dat het verantwoordelijkheid draagt voor alle producten die het verkoopt, dus niet alleen de eigen huismerkproducten maar ook de producten die door anderen zijn geproduceerd. Het concern belooft hiermee publiekelijk om in gesprek te gaan met andere merkeigenaren over mensenrechten en duurzaamheid. Oxfam Novib: “Impliciet wordt hiermee erkend wat wij al aantoonden in ons rapport [2], namelijk dat supermarktbedrijven wel degelijk macht hebben te bepalen welke producten op hun schappen belanden. De stap van Albert Heijn getuigt van een opvallende en belangrijke mentaliteitsverandering; het is een primeur in Nederland”.

Eigen evaluaties en beleidsverankering

AH onderschrijft op deze manier ook dat alleen sociale audits, standaarden en certificeringen onvoldoende zijn om de mensenrechten (en het milieu) te beschermen. Het concern geeft tevens gehoor aan de oproep van Oxfam Novib door jaarlijks tenminste zes eigen ‘impact assessments’ te gaan doen in toeleveringsketens waar mensenrechten onder druk staan. Belangrijk is dat AH aangeeft om “lokale werknemers, vakbonden, boeren en vertegenwoordigers van gemeenschappen (inclusief vrouwen) en NGOs” erbij te betrekken, om de evaluaties te baseren op wereldwijd-erkende methodologieën en om elk jaar te komen met een publieke update te komen over de voortgang van de evaluaties. Op een interactieve kaart kunnen alle belanghebbenden, inclusief arbeiders en boeren, zien waar de ingrediënten vandaan komen die zijn verwerkt in de eigenhuismerkproducten.  En uiterlijk in 2020 publiceert Albert Heijn zijn eerste Human Rights Due Diligence Report, een unicum in het Nederlandse retaillandschap.

Het supermarktbedrijf zal het nieuwe beleid ook in de eigen organisatie verankeren. Bijvoorbeeld als onderdeel van de standaard training voor de eigen inkopers, een van de belangrijkste schakels tussen het bedrijf en zijn toeleveranciers. Maar ook zal het beloningsbeleid voor relevante medewerkers in 2019 zijn gelinkt aan verbeteringen op gebied van mensenrechten en duurzaamheid.

Oxfam Novib is erg te spreken over deze stap van Albert Hein en constateert dat het bedrijf niet de toevlucht neemt tot een ontwijkingstactiek waar van menig bedrijf zich van bedient: het neerleggen van de hete aardappel van duurzaamheid en respect voor mensenrechten bij de consument.

Aanbevelingen

Desondanks ziet de organisatie enkele tekortkomingen in het beleid van het concern en doet overeenkomstige aanbevelingen:

* Het concern zou in zijn impact assessments en due-diligenceaanpak moeten aangeven hoe het de huidige scheve verhouding in de waardeverdeling tussen supermarkten enerzijds en arbeiders en boeren wil aanpakken. Het bedrijf zou meer moeten investeren in en ondersteuning moeten geven aan alternatieve businessmodellen, zodat arbeiders en boeren beter in staat zullen zijn om een eerlijker deel te krijgen van de waarde die wordt gecreëerd.

* Albert Heijn moet concreter aangeven hoe de onderzoeksresultaten in de praktijk zullen leiden tot verandering. Uitgebreid beschrijft het bedrijf de interne mechanismen van AH en moederbedrijf Ahold Delhaize om risico’s te managen, maar veel minder uitgebreid gaat het in op de toepassing van aanpak, monitoring, rapportage en herstel van de negatieve impacts op mensenrechten.

* AH doet positieve toezeggingen wat betreft transparantie met betrekking tot de directe toeleveranciers. De volgende stap moet zijn om de hele toeleveringsketen inzichtelijk te maken, niet alleen de laatste schakels.

* De retailer moet meer daadkracht tonen om te zorgen dat arbeiders en boeren voldoende inkomen verwerven om een menswaardig bestaan op te kunnen bouwen. Dat kan door leefbare lonen/inkomens voor hen een vast onderdeel te maken van de prijs die AH aan toeleveranciers betaalt. Evenzo zouden de kosten van prijzenoorlogen met concurrenten betaald moeten worden uit de eigen marges van het supermarktbedrijf.

* Albert Heijn moet concreter worden over hoe het met vakbonden of boerenorganisaties in productielanden gaat werken. Zoals in het opzetten van betekenisvolle dialogen met deze belangrijke stakeholders. Voor het opbouwen van vertrouwen in deze relaties is een betekenisvolle betrokkenheid van de supermarkt vereist.

* Het bedrijf moet garanderen dat er voldoende (extra) menskracht en budget beschikbaar wordt gesteld voor het nieuwe due-diligenceproces.

Oxfam Novib zal AH de komende periode nauwlettend blijven volgen in de uitwerking van zijn nieuwe beleid. De organisatie vraagt andere geïnteresseerden en belanghebbenden om haar te steunen bij deze monitoring en bij het aansporen tot concrete actie.

Ook zal Oxfam Novib Ahold Delhaize intensief blijven aansporen om het voorbeeld van dochterbedrijf Albert Heijn te volgen. Ahold Delhaize is veel groter en is actief in meerdere landen. Beter beleid door Ahold Delhaize zou de positieve impact op kwetsbare arbeiders en boeren vele malen groter maken.

Verder zal Oxfam Novib de overige Nederlandse supermarkten blijven aansporen het voorbeeld van AH te volgen.

Jumbo volgt marktleider Albert Heijn

Begin april, anderhalve maand na de beleidsaanscherping door Albert Heijn, nam Jumbo een vergelijkbare stap. Nederlands één na grootste supermarktketen publiceerde voor het eerst specifiek beleid om mensenrechten en duurzaamheid serieus aan te pakken in haar productieketens. Oxfam Novib claimt dat ook dit supermarktbedrijf uit Veghel daarmee reageert op haar Behind the Barcodes campagne.

Jumbo is begonnen met het systematisch in kaart brengen van mensenrechtenschendingen in haar ketens en gaat daarover jaarlijks publiekelijk rapporteren. Het grootwinkelbedrijf zal tenminste drie onderzoeken per jaar uitvoeren in ontwikkelingslanden. Daarbij wordt specifiek gekeken naar de behandeling van vrouwen in de productieketens. En of werknemers een loon verdienen waar ze fatsoenlijk van kunnen leven.

In samenspraak

Het bedrijf erkent dat het bedrijf verantwoordelijkheid moet nemen voor de mensenrechten, maar ook dat dit alleen kan in samenspraak met zijn leveranciers en de lokale arbeiders, boeren, vakbonden en maatschappelijke organisaties. Dat laatste gaat over de verbetering van arbeidsrechten en dat is een belangrijke eis van Oxfam Novib.

Michiel Servaes, de huidige algemeen directeur van Oxfam Novib: “We zullen ook Jumbo nauwgezet volgen om te zien hoe de mooie woorden op papier in actie worden omgezet. De gedane beloftes zijn heel belangrijk, maar waar het uiteindelijk om gaat is dat arme boerinnen en boeren in ontwikkelingslanden genoeg verdienen om hun kinderen naar school te kunnen sturen.”

Update van Behind the Barcodes

De Behind the Barcodes campagne heeft als doel om de vijf grootste Nederlandse supermarktketens (te blijven) aan te sporen tot verbeteringen op gebied van transparantie, leefbaar loon, vrouwenrechten en arbeidsomstandigheden van kleinschalige boeren en arbeiders in hun toeleveringsketens in ontwikkelingslanden. In 2018 publiceerde Oxfam Novib voor het eerst de ‘scores’ van de top 5 van de Nederlandse supermarkten en daaruit bleek dat ze veel te weinig aandacht hebben op deze thema’s.

Later dit jaar komt er een nieuwe versie van deze ranglijst, waarin de supermarkten opnieuw zullen worden beoordeeld.

Ahold Delhaize: winst boven duurzaamheid

Zolang de CEO’s van supermarktconcerns hogere bonussen uitgekeerd krijgen, is er geld genoeg om alle lonen en inkomens aan de onderkant in de aanvoerketens flink op te krikken. Deze maand keurden de aandeelhouders van Ahold Delhaize nieuwe bonusregels goed die de beloning van het topmanagement vooral koppelen aan de winst per aandeel. De bereikte resultaten op gebied van duurzaamheid tellen nu minder mee.…. [3]

Meer lezen:
– “West-Sahara: plundering en voedselhulp voor Saharawi; goedkope vis en tomaat in onze supermarkten,” Supermacht, 1 maart 2014.
https://www.supermacht.nl/?p=3447
– “Ahold USA tekent Fair Food Program van Coalition of Immokalee Workers,” Supermacht, 29 juli 2015.
https://www.supermacht.nl/?p=5118
– “Milk with Dignity: arbeidersgestuurde sociale verantwoordelijkheid in zuivelketen VS,” Supermacht, 16 oktober 2017.
https://www.supermacht.nl/?p=7210
– “Eis eerlijke boodschappen. Laat supermarkten nu weten dat je er uitbuitingsvrij wilt winkelen. Teken de petitie”.
https://www.oxfamnovib.nl/doe-mee/eis-eerlijke-boodschappen
– “ Op de koffie bij Albert Heijn en Jumbo”
https://www.oxfamnovib.nl/blogs/dilemmas-en-oplossingen/op-de-koffie-bij-albert-heijn-en-jumbo
– “Albert Heijn stop de uitbuiting in je sinaasappelsapketen via het Fair Food Program !,” Supermacht, 25 september 2018.
https://www.supermacht.nl/?p=8290
– “’Schouten, verplicht supermarkten zorg te dragen voor verduurzaming’,” RTLZ- 18 januari 2019.
https://www.rtlz.nl/opinie/artikel/4578371/bedrijven-duurzaamheid-verantwoordelijkheid-oxfam-regels
– “Van de wereld voor de wereld,” Albert Heijn, 14 februari 2019.
https://static.ahold.com/media/002099800/000/002099838_001_Albert_Heijn_Due_Diligence.pdf
– “Albert Heijn zet flink in op mensenrechten, Jumbo blijft nog achter,” Oxfam Novib, 19 februari 2019.
https://www.oxfamnovib.nl/persberichten/albert-heijn-zet-flink-in-op-mensenrechten-jumbo-blijft-nog-achter
– “Albert Heijn zet mensenrechtenstappen,” Oxfam Novib, 19 februari 2019.
https://www.oxfamnovib.nl/nieuws/albert-heijn-zet-mensenrechtenstappen-na-actie-oxfam-novib

Noten:
[1] “Ripe for Change” (link, pdf).
[2] Het rapport over Nederlandse supermarkten heet “Nederlandse supermarkten rijp voor verandering”. Een samenvatting daarvan is hier te lezen. (link, pdf ).
[3] Zie “ABP keert zich tegen nieuwe beloningsregels Ahold Delhaize,” ABP, 11 april 2019
 en “Groen licht voor omstreden bonusregeling Ahold Delhaize,” Retail Detail, 11 april 2019.
h

Bronnen:
– “Albert Heijn springt over haar eigen schaduw heen en maakt werk van mensenrechten,” Oxfam Novib, 19 februari 2019 (link)
– “Onderzoeken Behind the Barcodes,” (link)
– “Behind the Barcodes: Vragen en antwoorden” (link)
– “Nederlandse supermarkten scoren slecht op duurzaamheidsranglijst Oxfam,” Oxfam Novib, 21 juni 2018 (link).
– “Jumbo volgt AH en gaat flinke stappen zetten op mensenrechten,” Oxfam Novib, 8 april 2019 (link)