literatuur

Met de nederlaag van Bernie Sanders wordt een tijdperk afgesloten en is er nood aan een herbronning ter linkerzijde. De recepten die de afgelopen tien jaar werden uitgeprobeerd hebben immers nauwelijks vruchten afgeworpen. Tegelijk opent de doortocht van het coronavirus en de zich voltrekkende klimaatcrisis nieuwe mogelijkheden en perspectieven.

De staat is een tijdje uit beeld geweest. Hoewel, de politici en de functionarissen bleven er (alsmede politie, belasting, leger). Zij handelden echter niet namens de staat. Hun acties vonden legitimatie in de verwijzing naar neoliberale leerstukken (markt, concurrentie, winst) of het vage ‘Europa’ – vaag van wege zijn oncontroleerbaarheid voor ons als gewone mensen. Ook voor doorgeleerde economen trouwens, ik moet dan denken aan mensen als de spraakmakende Griekse econoom Yanis Varoufakis. Die moest erkennen dat de macht die in deze ‘vaagheid’ gelegen ligt, oncontroleerbaar is.

Slachtoffers van het coronavirus die we met naam en toenaam kunnen herdenken: Luis Sepúlveda, Chileen (aanvulling onderaan: deel gedicht en documentaire)

Samenwerking en wederzijdse hulp tussen dieren en tussen mensen hebben meer nog dan de strijd om het bestaan, de wereld gevormd. Het is volgens Peter Kropotkin het cruciale principe om iedereen en elkaar de grootste zekerheid, de beste garantie van het bestaan en van de vooruitgang te verlenen.

De Franse krant Le Monde vroeg in haar uitgave van 20 maart aan een aantal schrijvers en filosofen welk boek ze in deze crisisperiode de lezers zouden aanraden. De filosofe Corine Pelluchon (auteur van o.m. ‘Pour comprende Levinas’, raadde de lezers de lectuur aan van (in Nederlandse vertaling) ‘Wij Eichmannetjes’ van de Duitse filosoof (en eerste echtgenoot van Hannah Arendt) Günther Anders.

We moeten niet vergeten dat het enorme succes van het kapitalisme onder andere gebaseerd is op de onomkeerbare vernietiging van biologische hulpbronnen, die zich in drie miljard jaar hebben opgehoopt op aarde. Tegen dat soort van barrière lopen we in volle vaart aan. Dat doet zich als een ecologische impasse voelen. Tenzij de mensheid de zaken weer op orde krijgt, bestaat er een ernstig risico dat het eindigt met een totalitair regime.

In de serie Nieuw Licht van uitgeverij Prometeus is een prachtige nieuwe tekst verschenen van Thijs Lijster. Het is een tamelijk geslaagde poging om het aloude Communistisch Manifest te herschrijven zodat de uitgebuitenen van nu even effectief aangesproken worden als de eerste tekst dat 150 jaar geleden deed. Verenigt U! (Arbeid in de 21e Eeuw) is een rustig filosofisch pleidooi voor hernieuwde internationale organisatie aan de onderkant.

Het nieuwe boek van de Frans-Braziliaanse marxistische socioloog en filosoof Michael Löwy, La révolution est le frein d’urgence (De revolutie is de noodrem), is een betoverende wandeling doorheen het werk van Walter Benjamin (1892-1940), dat even labyrinthisch is als een grote stad. En over de grote stad heeft Benjamin mooie dingen verteld, met name in Parijs, hoofdstad van de 19de eeuw (1924-1939). De leeswandeling heeft in elk geval niets van een zorgeloos flaneren. In het stadsboek zijn de haarden van verzet overal aanwezig. Haussmann, de ‘verwoestende architect’, is er niet in geslaagd het beeld van Parijs zodanig te veranderen dat men zou vergeten dat het een bolwerk van opstanden was. Catherine Malabou schreef de bespreking, Johny Lenaerts vertaalde die. [ThH]

De Franse activist en historicus Jérôme Baschet houdt zich al tijden bezig met de antikapitalistische, sociaaleconomische parallelle maatschappijorganisatie die de zapatisten in Chiapas (Mexico) hebben gevestigd. Ook is de belangstelling van Baschet nog steeds op Frankrijk gericht en schrijft hij over de beweging van de Gele Hesjes. Dit getuige zijn onlangs verschenen boek  Une juste colère (Een terechte woede). Op de site van de Bibliothèque Fahrenheit 451 trof ik er een samenvatting van aan, waarvan ik een deel vertaalde en bewerkte. Het gaat mij om het deel dat over de strijd tegen het kapitalisme gaat.

Ineen verscheen vorig jaar het boek Auf der Spur (Op het (goede) Spoor), een autobiografisch relaas van de politieke activiste Anne Reiche (1946). Ze heeft een tamelijk unieke en spectaculaire levensloop gehad. Zij heeft de begintijd van de radicale actiegroepen in Berlijn en het gewapend verzet van groepen als de RAF meegemaakt, de kraakbeweging in Hamburg en eindigt - in haar boek - met de demonstraties tegen de G20-top in 2017. En ze beschrijft dit alles in ontroerend simpele bewoordingen.

Voor de verschijning van de boeken Sapiens (2011) en Homo Deus (2016) had niemand van Yuval Noah Harari gehoord. Hij was hoogleraar in een obscuur historisch specialisme aan de Universiteit van Jeruzalem. Nu is hij bestsellerauteur die de wereld rondreist om lezingen te geven en instemmend door wereldleiders als Barack Obama en Bill Gates wordt genoemd.

Zes jaar na zijn monsterhit 'Kapitaal in de Eenentwintigste Eeuw' komt Frans econoom Thomas Piketty met zijn tweede worp. 'Capital et Idéologie' (nog niet vertaald) combineert zorgvuldige analyse met visionair denkwerk om onweerlegbaar de bewijzen te leveren dat elk economisch systeem, van de Romeinse slavernij tot het huidige neoliberalisme, een ideologie uitvindt om zichzelf te rechtvaardigen. Jan Blommaert recenseert.

Het liberalisme was ooit een revolutionaire stroming. Voorzover het zichzelf wil kennen – wie is er nog echt liberaal heden? – zal het dit ontkennen. Dat een liberale stroming in Nederland zonder moeite of bezwaar is opgegaan in een partij die in het algemeen als democratisch-socialistisch wordt aangemerkt hoort tot de liefst niet beklemtoonde kleine lettertjes van een geschiedenis die toch als nutteloos wordt aangemerkt. Door de zich noemende liberalen van nu.

Hier onder volgt de Inleiding bij de AS 205 met als thema Matig!, geschreven door Rymke Wiersma en Jaap van der Laan. Voor bestellen en meer informatie over dit nummer, klik HIER.  [thh]

De laatste jaren zijn de utopieën, schema’s, blauwdrukken en Grote Verhalen over een beter economisch en maatschappelijk systeem nagenoeg verdwenen. Er zijn vooral pessimistische dystopische verhalen voor in de plaats gekomen, naast veel fragmentatie. Nu is er een mooi boek verschenen dat dat uitdiept en problematiseert, en wijst op de uitzonderlijke voorbeelden die er wel zijn.

Radicalisation Express (Du gaullisme au Black Bloc) is een ontroerend boek van een demonstrant die tot zijn eigen verbazing verwikkeld raakte in de felle protesten tegen de arbeidswethervormingen in Frankrijk, en bijna vermalen werd in de juridische gehaktmolen.

‘Excellently written, very sad and devastating. It would be important if responsible people could read it and draw conclusions.’ Dat schreef de betreurde Ryszard Kapuscinski over Polmans ‘k Zag twee beren’. Ik wil hier dat eresaluut graag herhalen, want ook ‘Niemand wil ze hebben’ is een aan de ribben plakkend Linda Polman-boek. Ik vrees echter dat 'responsible people' dit soort boeken niet zullen lezen. Zoals wel vaker zal de boodschap aan de verkeerde ribben blijven plakken. Ik hoop tegen beter weten in dat ik verkeerd ben.

De opstand zal nooit reageren op de orders van een verlichte regisseur, een even verlichte avant-garde of een handleiding als De revolutie voor dummy’s. Spontaan zal die zijn, de opstand, Kameraad!’. Aldus opent het redactioneel van het Franse anarchistische maandblad Le Monde libertaire(nr. 1808, juli-augustus 2019). Het speelt in op het dossier ‘Strijdtonelen van volksklassen’.

Hannah Arendt is een markante Duitse politieke denker en filosofe. Zij maakte onder meer naam met haar The Origins of Totalitarianism (1951). De belangstelling voor haar werk in ons tijdperk is niet vreemd, gelet op allerlei extreemrechtse tendensen, waarbij openlijk wordt gewezen op verwantschap met denkbeelden van Mussolini (Italiaanse fascisme) en Hitler (Duits fascisme of wel nazisme). De Duitse politicologe Maike Weißpflug, die zich vooral met politieke theorie bezighoudt, heeft het denken van Arendt bestudeerd.

Bespreking "Op safari naar Armoeland" van Darren McGarve. Een harde les voor links en de 'professionals'