literatuur

Onlangs verscheen het boek “Fantoomgroei”, met als ondertitel “Waarom we steeds harder werken voor steeds minder”. Het boek is geschreven door Sander Heijne en Hendrik Noten, en wordt begeleid door een discussiesite. “Fantoomgroei” kreeg de nodige publiciteit, hoewel er naar mijn mening niet echt iets nieuws in staat. Het boek is dan ook vooral een samenvatting van de kritiek op ons huidige doorgeschoten economische systeem die al door andere historici en economen is geformuleerd. En het geeft een oplossingsrichting in de vorm van oprichting van coöperaties om de economie te veranderen met concrete initiatieven die ook al door anderen naar voren zijn gebracht. Als samenvatting biedt het boek een mooi overzicht.

De activist en antropoloog David Graeber is woensdag 2 september in Venetië overleden. Hij werd 59 jaar en het verlies is groot.

Kleine ramen bieden een blik naar binnen. Om de drukkerij zelf staan statige bomen die het pand waar Kaboem al jaren gevestigd is een prettig belegen uiterlijk geven. Zonder de platanen, kastanjes, japanse sierkers en valse acacia en zonder de schaduw die ze bieden valt niet te leven, niet te overleven. Zeker een drukker is van bomen afhankelijk, ook al is het papier FSC-gecertificeerd. Over bomen gaat ook deze bespreking.

Toen corona begon toe te slaan, in Nederland dan, was er even een moment van ongekende verwarring waarin alles pas op de pas leek te maken. Alles ging dicht, je mocht niet eens meer naar kantoor (of kroeg, kerk, noem maar op, maar het kantoor was toch voor de meesten de grootste schok). Er werd al snel gesuggereerd dat we, gedwongen thuis, eindelijk tijd zouden hebben voor allerlei zaken waar we in de dolgedraaide dagelijkse sleur niet meer aan toekwamen. Zoals eindeloos boeken lezen.

 ‘Wie het woord ‘anarchisme’ gebruikt en in een adem verder praat over het nut van revolutie, kan rekenen op gefronste wenkbrauwen. Gaat het hier om extreme linksigheid van het type dat al vaak is uitgemond in bomaanslagen en andere narigheid? Nee, daarover gaat het allemaal niet als het boek Revolutie van Gustav Landauer (1870-1919) op tafel ligt, in een overigens mooie nieuwe uitgave van Kelderuitgeverij te Utrecht.’ Dit schrijft Tjerk de Reus als inleiding bij zijn korte bespreking van Landauer’s boek Revolutie. Zie hieronder zijn oordeel over de tekst.

Als het gaat om isolement, hebben staten natuurlijk een gigantisch track record van opsluiting van hen onwelgevallige burgers, en daar hebben ze geen pandemie voor nodig. Geen staat zonder gevangenis, ook de ‘onze’ niet. Daar is ook veel over geschreven natuurlijk, want dat is vaak een van de weinige dingen die gevangenen kunnen doen, als ze ‘geluk’ hebben en het overleven.

Met de nederlaag van Bernie Sanders wordt een tijdperk afgesloten en is er nood aan een herbronning ter linkerzijde. De recepten die de afgelopen tien jaar werden uitgeprobeerd hebben immers nauwelijks vruchten afgeworpen. Tegelijk opent de doortocht van het coronavirus en de zich voltrekkende klimaatcrisis nieuwe mogelijkheden en perspectieven.

De staat is een tijdje uit beeld geweest. Hoewel, de politici en de functionarissen bleven er (alsmede politie, belasting, leger). Zij handelden echter niet namens de staat. Hun acties vonden legitimatie in de verwijzing naar neoliberale leerstukken (markt, concurrentie, winst) of het vage ‘Europa’ – vaag van wege zijn oncontroleerbaarheid voor ons als gewone mensen. Ook voor doorgeleerde economen trouwens, ik moet dan denken aan mensen als de spraakmakende Griekse econoom Yanis Varoufakis. Die moest erkennen dat de macht die in deze ‘vaagheid’ gelegen ligt, oncontroleerbaar is.

Slachtoffers van het coronavirus die we met naam en toenaam kunnen herdenken: Luis Sepúlveda, Chileen (aanvulling onderaan: deel gedicht en documentaire)

Samenwerking en wederzijdse hulp tussen dieren en tussen mensen hebben meer nog dan de strijd om het bestaan, de wereld gevormd. Het is volgens Peter Kropotkin het cruciale principe om iedereen en elkaar de grootste zekerheid, de beste garantie van het bestaan en van de vooruitgang te verlenen.

De Franse krant Le Monde vroeg in haar uitgave van 20 maart aan een aantal schrijvers en filosofen welk boek ze in deze crisisperiode de lezers zouden aanraden. De filosofe Corine Pelluchon (auteur van o.m. ‘Pour comprende Levinas’, raadde de lezers de lectuur aan van (in Nederlandse vertaling) ‘Wij Eichmannetjes’ van de Duitse filosoof (en eerste echtgenoot van Hannah Arendt) Günther Anders.

We moeten niet vergeten dat het enorme succes van het kapitalisme onder andere gebaseerd is op de onomkeerbare vernietiging van biologische hulpbronnen, die zich in drie miljard jaar hebben opgehoopt op aarde. Tegen dat soort van barrière lopen we in volle vaart aan. Dat doet zich als een ecologische impasse voelen. Tenzij de mensheid de zaken weer op orde krijgt, bestaat er een ernstig risico dat het eindigt met een totalitair regime.

In de serie Nieuw Licht van uitgeverij Prometeus is een prachtige nieuwe tekst verschenen van Thijs Lijster. Het is een tamelijk geslaagde poging om het aloude Communistisch Manifest te herschrijven zodat de uitgebuitenen van nu even effectief aangesproken worden als de eerste tekst dat 150 jaar geleden deed. Verenigt U! (Arbeid in de 21e Eeuw) is een rustig filosofisch pleidooi voor hernieuwde internationale organisatie aan de onderkant.

Het nieuwe boek van de Frans-Braziliaanse marxistische socioloog en filosoof Michael Löwy, La révolution est le frein d’urgence (De revolutie is de noodrem), is een betoverende wandeling doorheen het werk van Walter Benjamin (1892-1940), dat even labyrinthisch is als een grote stad. En over de grote stad heeft Benjamin mooie dingen verteld, met name in Parijs, hoofdstad van de 19de eeuw (1924-1939). De leeswandeling heeft in elk geval niets van een zorgeloos flaneren. In het stadsboek zijn de haarden van verzet overal aanwezig. Haussmann, de ‘verwoestende architect’, is er niet in geslaagd het beeld van Parijs zodanig te veranderen dat men zou vergeten dat het een bolwerk van opstanden was. Catherine Malabou schreef de bespreking, Johny Lenaerts vertaalde die. [ThH]

De Franse activist en historicus Jérôme Baschet houdt zich al tijden bezig met de antikapitalistische, sociaaleconomische parallelle maatschappijorganisatie die de zapatisten in Chiapas (Mexico) hebben gevestigd. Ook is de belangstelling van Baschet nog steeds op Frankrijk gericht en schrijft hij over de beweging van de Gele Hesjes. Dit getuige zijn onlangs verschenen boek  Une juste colère (Een terechte woede). Op de site van de Bibliothèque Fahrenheit 451 trof ik er een samenvatting van aan, waarvan ik een deel vertaalde en bewerkte. Het gaat mij om het deel dat over de strijd tegen het kapitalisme gaat.

Ineen verscheen vorig jaar het boek Auf der Spur (Op het (goede) Spoor), een autobiografisch relaas van de politieke activiste Anne Reiche (1946). Ze heeft een tamelijk unieke en spectaculaire levensloop gehad. Zij heeft de begintijd van de radicale actiegroepen in Berlijn en het gewapend verzet van groepen als de RAF meegemaakt, de kraakbeweging in Hamburg en eindigt - in haar boek - met de demonstraties tegen de G20-top in 2017. En ze beschrijft dit alles in ontroerend simpele bewoordingen.

Voor de verschijning van de boeken Sapiens (2011) en Homo Deus (2016) had niemand van Yuval Noah Harari gehoord. Hij was hoogleraar in een obscuur historisch specialisme aan de Universiteit van Jeruzalem. Nu is hij bestsellerauteur die de wereld rondreist om lezingen te geven en instemmend door wereldleiders als Barack Obama en Bill Gates wordt genoemd.

Zes jaar na zijn monsterhit 'Kapitaal in de Eenentwintigste Eeuw' komt Frans econoom Thomas Piketty met zijn tweede worp. 'Capital et Idéologie' (nog niet vertaald) combineert zorgvuldige analyse met visionair denkwerk om onweerlegbaar de bewijzen te leveren dat elk economisch systeem, van de Romeinse slavernij tot het huidige neoliberalisme, een ideologie uitvindt om zichzelf te rechtvaardigen. Jan Blommaert recenseert.

Het liberalisme was ooit een revolutionaire stroming. Voorzover het zichzelf wil kennen – wie is er nog echt liberaal heden? – zal het dit ontkennen. Dat een liberale stroming in Nederland zonder moeite of bezwaar is opgegaan in een partij die in het algemeen als democratisch-socialistisch wordt aangemerkt hoort tot de liefst niet beklemtoonde kleine lettertjes van een geschiedenis die toch als nutteloos wordt aangemerkt. Door de zich noemende liberalen van nu.

Hier onder volgt de Inleiding bij de AS 205 met als thema Matig!, geschreven door Rymke Wiersma en Jaap van der Laan. Voor bestellen en meer informatie over dit nummer, klik HIER.  [thh]