geschiedenis

In het dagblad (!) van de Italiaanse anarchistische beweging, Umanità Nova, no 191, 7 oktober 1922, publiceerde de Italiaanse anarchist en revolutionaire syndicalist Errico Malatesta (1853-1932) een artikel getiteld ‘Revolutie in praktijk’. Malatesta is dan op gevorderde leeftijd en heeft inmiddels tientallen jaren van revolutionaire, anarchistische en syndicalistische acties, omzwervingen over de wereld (mede om aan justitiële klauwen te ontkomen) en velepublicaties (vooral artikelen en brochures) achter de rug. De revolutie laat hem niet los.

‘Excellently written, very sad and devastating. It would be important if responsible people could read it and draw conclusions.’ Dat schreef de betreurde Ryszard Kapuscinski over Polmans ‘k Zag twee beren’. Ik wil hier dat eresaluut graag herhalen, want ook ‘Niemand wil ze hebben’ is een aan de ribben plakkend Linda Polman-boek. Ik vrees echter dat 'responsible people' dit soort boeken niet zullen lezen. Zoals wel vaker zal de boodschap aan de verkeerde ribben blijven plakken. Ik hoop tegen beter weten in dat ik verkeerd ben.

Op 31 augustus is Donald Rooum overleden. Hij is de tekenaar van de strip wildcat, die in het Britse anarchistische tijdschrift Freedom verscheen. Rooum was een overtuigde anarchist en een groot tekenaar. Hij werd 91 jaar.

Eén ding dat Donald Trump dagelijks bewijst is dat liegen en bedriegen zoals altijd de sleutel tot politiek succes blijft, iets wat Emma Goldman (1869-1940) in haar essay uit 1910, ‘Anarchisme: What It Really Stands For’, het kernessay in haar klassieke bundel van geschriften, Anarchism and other essays”. Aldus opent de Amerikaanse anarchist Robert Graham het item ‘Emma Goldman: The Political Superstition’ op zijn anarchisme weblog. 

De Russische anarchist Peter Kropotkin (1842-1921) heeft veel geschreven dat thuis hoort binnen het kader van de sociale filosofie en de politieke theorie. Bij het eerste kan men denken aan zijn ‘wederzijdse hulp’ en bij het tweede aan zijn ‘municipalisme’. Zijn politieke theorie behandelt de vrijwillige samenwerking en controle van onderaf in basisorganisaties (commune, gemeente, associaties).

“June 18, You’ll wish you where there” was de uitsmijter van een toen befaamde trailer die opriep om op 18 juni (1999) de binnenstad van Londen op een creatieve en toch militante manier om te toveren tot een ‘carnival against capitalism’. Hetgeen geschiedde: de aandelenbeurs werd onder andere bestormd. Op diezelfde dag demonstreerden zo’n 50.000 mensen in Keulen bij en tegen de daar gehouden G8-top. En op veel andere plekken op de aardbol waren acties en demonstraties.

De linkse italiaanse schrijver Nanni Balestrini is overleden. Hij was de chroniqueur van de opstandige beweging van het na-oorlogse Italië, met boeken die nooit in het Nederlands vertaald werden (*), maar in Duitsland erg populair waren en ook in het Engels vertaald werden.

Voor van de aanvaarding van de staat zijn er in de loop van vele eeuwen allerlei legitimerende verhalen ontwikkeld en opgediend. Ooit zouden ‘we’ (ja, wie?) bijvoorbeeld hebben afgesproken dat we ‘ons’ zouden onderwerpen aan de wil van een soeverein (sociale contractstheorie, Hobbes). Wel, van dat verhaal blijft geen spaan heel. Dat werd honderd jaar geleden al duidelijk gemaakt door een Duitse geleerde, Franz Oppenheimer (1864-1943) in zijn boek Der Staat (1907).

Deze maand is het precies honderd jaar geleden dat er een hardhandig einde kwam aan de Radenrepubliek in München. Wie het Beieren van tegenwoordig kent zal mogelijk verbaasd zijn over de radikaal linkse geschiedenis van deze deelstaat. Maar toen, net na de gruwelijke eerste wereldoorlog, waren heel wat arbeiders, soldaten en huisvrouwen voor een revolutionaire verandering waar ze desnoods de wapens voor op wilden nemen.

‘Wie niet in beweging komt, merkt zijn eigen ketenen niet op’. Het is een uitspraak van Rosa Luxemburg (1871-1919), die door de Nederlandse filosofe en auteure Joke J. Hermsen wordt aangehaald. Dit doet zij in haar recente, goed leesbare essay getiteld Het tij keren met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt. Hermsen is door Hannah Arendt (1906-1975) op het spoor van Rosa Luxemburg gekomen. In de zomer van 2018 in Frankrijk boog zij zich voor het eerst over het werk van Luxemburg.

In het kader van het 100-jarige jubileum van de Novemberrevolutie in Beieren loopt in de stadsbibliotheek van München (Monacensia) tot 30 juni 2019 een overzichtstentoonstelling met betrekking tot de rol die schrijvers en dichters  in de revolutie en de radentijd hebben gespeeld. De leidende vraag is: Wat is de relatie tussen literatuur en politiek? De tentoonstelling vindt plaats in het Hildebrandhaus, Maria-Theresia-Str. 23, 81675 München (BRD); toegang is vrij.

Vorig jaar verscheen het boek “Wereldgeschiedenis van Nederland”, onder redactie van Karwan Fatah-Black en anderen. De financiering van dat onderzoeksproject vond plaats door het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Naar eigen zeggen is de missie van dat instituut: “terug naar de bron: de geschiedenis ontrafeld met nieuwe technologie”. Meer dan honderd Nederlandse historici werkten mee aan het project. Zij behandelen in een dikke pil van 731 bladzijden (exclusief voetnoten) in 117 hoofdstukken van enkele bladzijden de “wereldgeschiedenis van Nederland”.

Op initiatief van en in samenwerking met Thom Holterman zal er in het volgende nummer van Buiten de Orde (BdO#1 2019) een discussie plaatsvinden over de actualiteit van het anarchisme. Is het anarchisme vandaag de dag nog actueel? Zo ja, waarom is dat dan zo? Is de anarchistische beweging vastgelopen? Zo nee, wat zijn dan de oorzaken van het feit dat er na meer dan honderd jaar strijd voor een samenleving zonder onderdrukking zo weinig lijkt te zijn bereikt?

November 1918, onrust en paniek in Den Helder. Troelstra’s decennialange, uiteindelijk succesvolle, inzet voor het bereiken van het algemeen kiesrecht is paradoxaal genoeg één van de redenen die ertoe bijdroeg dat zijn oproep aan de arbeidersklasse in november 1918 om de macht over te nemen in de lucht bleef hangen. Ongetwijfeld had de toekomst van Nederland er anders uitgezien, wanneer in de zomer van 1918 geen verkiezingen waren gehouden op grondslag van het algemeen mannenkiesrecht, noteert Cees Fasseur in deel één van zijn biografie over koningin Wilhelmina (p. 529).

Staatsman, verbinder, pragmaticus, premier van heel Nederland en polderaar waren de veel gelezen en gehoorde kwalificaties na het overlijden van Wim Kok. Allemaal waar. Maar achter al deze als loftuiting bedoelde kwalificaties gaat de rauwe realiteit schuil van een politicus die als geen ander in Nederland staat voor de teloorgang van de Partij van de Arbeid en de hele sociaal democratie.

Victor Serge (1890-1947), een pseudoniem voor Viktor Kibaltsjitsj, is in anarchistische kring geen onbekende. Onlangs verscheen in Frankrijk een bundel met teksten van hem onder de titel Essai critique sur Nietzsche. De bundel is ingeleid, vertaald en van noten voorzien door de Franse libertaire filosofe Annick Stevens. Lezers van deze site kennen haar ook als redactrice van het Franse studieuze anarchistische tijdschrift Réfractions. Met haar uitgebreide inleiding en vele informatieve noten bij de teksten van Victor Serge heeft zij een aanzienlijke meerwaarde aan de bundel gegeven.

In 2013 kwam bij de Amerikaanse uitgeverij AK Press het boek The Value of Radical Theory: An Anarchist Introduction to Marx' s Critique of Political Economy uit. In dat boek probeert Wayne Price uit te leggen wat het denkwerk van Marx – en co – behelst. Dat levert een handig leesbaar overzicht op van de belangrijkste ontdekkingen van Marx over economie en de bijbehorende vaktermen. Het origineel is immers dermate hermetisch geschreven dat het voor velen niet te doen is. Maar daarnaast is Price anarchist, en geeft hij ook commentaar en duiding vanuit die invalshoek. De belangrijkste reden om het boek te schrijven, blijft echter volgens Wayne Price dat Marx baanbrekend theoretisch werk heeft verricht om de wetmatigheden van de kapitalistische economie te begrijpen. Daar kunnen ook anarchisten hun voordeel mee doen en die zouden zich niet moeten laten misleiden door de politieke vete die is ontstaan tussen communisten en anarchisten.

Tientallen jaren lang werd het eerstejaarsonderwijs van de Geschiedenisopleiding aan de Erasmus Universiteit geopend met een cursus die in de loop der jaren verschillende namen heeft gehad, maar neerkwam op een inleiding in de Westerse geschiedenis vanaf 1750. Deze cursus werd gegeven door Dick van Lente en Bert Altena. Zij schreven daarvoor zelf een handboek: Vrijheid en Rede, omdat zij de economische, politieke en culturele aspecten van de geschiedenis geïntegreerd wilden benaderen. De studenten vonden de cursus moeilijk, want Bert en Dick stelden eisen, maar tot in de doctoraal-, later de MA-scriptie werd het werk geregeld aangehaald.

De liberale democratie is in crisis, en een nieuw fascisme dreigt. Op de lange termijn helpt alleen de omverwerping van het kapitalisme.

Ferdi De Ville is professor politieke wetenschappen aan het Centrum voor EU-studies aan de Rijksuniversiteit Gent; hij is ook actief in de denktank Minerva. Twee jaar geleden was hij co-auteur van een kritische studie over TTIP, het (voorlopig gesjeesde) vrijhandelsverdrag tussen de EU en de VS (*1).