filosofie

Voor de verschijning van de boeken Sapiens (2011) en Homo Deus (2016) had niemand van Yuval Noah Harari gehoord. Hij was hoogleraar in een obscuur historisch specialisme aan de Universiteit van Jeruzalem. Nu is hij bestsellerauteur die de wereld rondreist om lezingen te geven en instemmend door wereldleiders als Barack Obama en Bill Gates wordt genoemd.

Het liberalisme was ooit een revolutionaire stroming. Voorzover het zichzelf wil kennen – wie is er nog echt liberaal heden? – zal het dit ontkennen. Dat een liberale stroming in Nederland zonder moeite of bezwaar is opgegaan in een partij die in het algemeen als democratisch-socialistisch wordt aangemerkt hoort tot de liefst niet beklemtoonde kleine lettertjes van een geschiedenis die toch als nutteloos wordt aangemerkt. Door de zich noemende liberalen van nu.

Hannah Arendt is een markante Duitse politieke denker en filosofe. Zij maakte onder meer naam met haar The Origins of Totalitarianism (1951). De belangstelling voor haar werk in ons tijdperk is niet vreemd, gelet op allerlei extreemrechtse tendensen, waarbij openlijk wordt gewezen op verwantschap met denkbeelden van Mussolini (Italiaanse fascisme) en Hitler (Duits fascisme of wel nazisme). De Duitse politicologe Maike Weißpflug, die zich vooral met politieke theorie bezighoudt, heeft het denken van Arendt bestudeerd.

Ballast stelde Raoul Vaneigem tien vragen waarop hij schriftelijk antwoordde. De vertaling daarvan:

Waarom verkiezingen niet alles zijn in een democratie. En wat een tekst van Sartre uit 1973 ons daarover kan leren. (Deze bijdrage reflecteert vooral op de Vlaamse situatie, globalinfo)

‘Wie niet in beweging komt, merkt zijn eigen ketenen niet op’. Het is een uitspraak van Rosa Luxemburg (1871-1919), die door de Nederlandse filosofe en auteure Joke J. Hermsen wordt aangehaald. Dit doet zij in haar recente, goed leesbare essay getiteld Het tij keren met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt. Hermsen is door Hannah Arendt (1906-1975) op het spoor van Rosa Luxemburg gekomen. In de zomer van 2018 in Frankrijk boog zij zich voor het eerst over het werk van Luxemburg.

Bevrijding Van Maffiose Zakenlui En Hun Politieke Handlangers. Op Naar Zelfbeheer Van Het Dagelijkse Leven

Op de kop af een eeuw geleden wilde de befaamde Engelse filosoof, wiskundige, antimilitarist en maatschappijcriticus Bertrand Russell (1872-1970) in Glasgow een lezing houden over politieke idealen. Dat werd hem niet toegestaan. Hij mocht geen ‘prohibited areas’ betreden (verboden gebieden voor in de ogen van de regering politiek ‘onbetrouwbaren’; net zoals in Nederland Bart de Ligt (1883-1938) in dezelfde periode uit Brabant werd verbannen). Een ander heeft toen de inleiding van Russell voorgelezen. Zijn lezing is samen met enkele andere teksten van hem in 1917 alleen in de Verenigde Staten gepubliceerd. De titel van de bundel luidde Political Ideals. Pas in 1963 verscheen de bundel voor het eerst in Engeland (Unwin Books, London). Is zijn lezing een opmerkelijke tekst?

 Naar aanleiding van zijn nieuwe boek Bijdrage tot de opkomst van gebieden bevrijd uit de greep van staat en handel (2018) werd de Belgische maatschappijcriticus Raoul Vaneigem via digitale weg een vraaggesprek afgenomen door het Franse tijdschrift Nouveau Magazine littéraire. De vragen werden schriftelijk gesteld. Zijn antwoorden werden zonder wijzigingen gepubliceerd. Geert Carpels vertaalde het in het Nederlands en verschafte het mij ter publicatie. De tekst is integraal in het Frans te lezen op de site La voi du jaguar.

Aandacht voor het boek “Actief socialisme en vrijheid” van Jasper Schaaf

Linkse’ activisten worden heden geconfronteerd met de virtuele onmogelijkheid om hun mening te uiten door middel van welke actie ook. Alles wat ze hebben gedaan, doen of zullen doen, zal op de een of andere manier tegen hen worden gebruikt. Hoe is het zover gekomen? Die vraag stelt de Belgische filosoof Michel Weber in een uitgebreid betoog onder boven geciteerde titel in het Belgische tijdschrift Kairos.

In 1943 pleitte de Franse libertaire filosofe Simone Weil (1909-1943) voor de afschaffing van politieke partijen. Dit thema werd een aantal jaren later overgenomen door de Franse schrijver en surrealist André Breton (1896-1966). Over de schadelijkheid van politieke partijen vond een discussie plaatst en Breton publiceerde erover. De Belgische libertaire auteur Johny Lenaerts vertaalde daarvan een fragment dat hieronder wordt weergegeven.

Victor Serge (1890-1947), een pseudoniem voor Viktor Kibaltsjitsj, is in anarchistische kring geen onbekende. Onlangs verscheen in Frankrijk een bundel met teksten van hem onder de titel Essai critique sur Nietzsche. De bundel is ingeleid, vertaald en van noten voorzien door de Franse libertaire filosofe Annick Stevens. Lezers van deze site kennen haar ook als redactrice van het Franse studieuze anarchistische tijdschrift Réfractions. Met haar uitgebreide inleiding en vele informatieve noten bij de teksten van Victor Serge heeft zij een aanzienlijke meerwaarde aan de bundel gegeven.

De Franse arts en geëngageerde psychiater Jean-François Le Goff heeft in een opmerkelijk boek, verschenen na zijn overlijden, twee heel verschillende persoonlijkheden met elkaar in contact gebracht. De een is de Engelse schrijver George Orwell (1903-1950), pseudoniem voor Eric Blair. De ander is de Engelse kinderpsychiater en psychoanalyticus Donald W. Winnicott (1896-1971). In werkelijkheid hebben deze twee elkaar nooit ontmoet. Wat mag dan wel de reden zijn van de exercitie van Le Goff?

Vijfhonderd jaar na het verschijnen van ‘Utopia’ treedt een aantal Nederlandstalige commentatoren in het voetspoor van Thomas More. Waarheen die sporen precies leiden blijft ook voor deze heren een twistpunt omdat het ‘Utopia’ een zeer multi-interpretabel boek blijft. Toch is ‘Andersland’ een reader die in zijn geheel aanzet tot het aanscherpen van reflecties over utopisch denken.

Simone Weil lezen is als het ware aanwezig zijn op een intellectuele boksmatch tussen een jonge vrouwelijke auteur die de vrijheid zeer hoog in het vaandel voert en de geschriften van Marx waarin hij en zijn volgelingen vaak zwaar, maar altijd zeer to the point getackeld worden. De nagelaten teksten die door Johnny Lenaerts keurig vertaald zijn geven een mooi beeld van het zoekende denken van een jonge filosofe die in de jaren 30 vragen aansneed rond onderdrukking en vrijheid die een kleine eeuw later nog steeds zeer relevant zijn.

Eva Rovers heeft een boek geschreven met adviezen over actievoeren. Ze wil dat mensen in opstand komen tegen onrechtvaardige zaken, en geeft daarvoor aanwijzingen. Het is lang geleden dat er zo’n tekst in de boekwinkels is gekomen. Helaas zijn de aanwijzingen niet altijd even revolutionair. Zo maakt ze een dogmatische claim dat de activiteiten alleen ‘geweldloos’ mogen zijn, anders zouden ze niet werken. Het is een claim die niet alleen onterecht is, maar die onder de huidige omstandigheden ook enorm contraproductief kan zijn.

'Gemeenteraden moeten wijkraden van buurtbewoners laten meebeslissen.’ Met deze stelling uit het begin van de jaren 1970 vatte Roel van Duyn, gangmaker van Provo, in een bundel teksten van Kropotkin (1), zowel de ervaring van de protestbeweging van de jaren 1960 als de bijdrage van Kropotkin tot het anarchisme samen. Het is een idee dat opnieuw aan belang wint.

Mei 68 werd bezield door een libertaire geest, door zijn werkwijze in fabrieken, op universiteiten. Zijn aspiraties waren het anarchisme, zijn slogans nodigen ons altijd uit om vrij te zijn van elke macht, hiërarchie, vastliggend schema, programma, dictaat en conditionering. Aldus leest men in de opening van het redactioneel van het nieuwe nummer van het Franse maandblad Le Monde libertaire (nr. 1795, mei 2018).

‘Terug naar Reims’ is het moedige boek van een gespleten en zoekende auteur – ‘half homo, half trotskist’ zoals hij zichzelf ooit noemde – die aan de hand van de paradoxen in zijn levensgeschiedenis boeiende reflecties met een filosofische en sociologische horizont maakt.