filosofie

In het najaar van 1951 verscheen L’homme révolté (De mens in opstand) van de beloftevolle Franse schrijver Albert Camus (1913-1960), die in 1957 de Nobelprijs voor literatuur zou krijgen. Het boek zou aanleiding geven tot hevige debatten en tot de definitieve breuk met Jean-Paul Sartre. – Wat te doen als alle revoluties uitgelopen zijn op een versterking van de Staat?

Van de vertaler: Brief aan mijn kinderen, de Nederlandse vertaling  van Lettre à mes enfants et aux enfants du monde à venir, 2012, le cherche midi, 106 blz. Dit boek is opgedragen aan zijn kinderen en kleinkinderen en bij uitbreiding aan alle kinderen. Een aanrader, die aanspreekt.

In 1967 schreef de Franse situationist Guy Debord (1931-1994)) zijn boek getiteld De spektakelmaatschappij (in Nederlandse vertaling Online). Om de gedachtewereld van deze revolutionaire auteur beter te begrijpen heeft Antoine Silveri voor het Franse tijdschrift Le Comptoir  met de jonge Franse filosoof Bertrand Cochard een vraaggesprek gehad. Volgens Cochard zou het begrip ‘spektakel’ ons kunnen helpen de problemen van onze hedendaagse samenleving beter te begrijpen. Hieronder de bekorte vertaling van dit vraaggesprek. [ThH]

Paul Verhaeghe schreef voor de Maand van de Filosofie het essay 'Intieme vreemden', een op het eerste zicht wat vreemd klinkende titel. Over de eeuwen heen is ons zelfbeeld voortdurend veranderd, met altijd één constante: we hebben steeds het gevoel tekort te schieten. Waarom willen we én intiem zijn met elkaar én tegelijk afstand houden. Vreemd. Of toch niet?

Hierbij (de link naar de pdf van) het boek De Bestemming van Raoul Vaneigem, vertaald naar het Nederlands.

Wederom een lange vertaling, door Geert Carpels, van een nieuwe tekst van Raoul Vaneigem, Terug Naar Het Leven. Hieronder het eerste hoofdstuk en een link naar de pdf-van de vertaalde tekst.

In een tijdperk waarin men zich wereldwijd bewust wordt van de noodzaak van een alternatieve politiek, stelt de Franse filosofe Catherine Malabou voor het filosofisch denken te richten op het anarchisme. Zij ziet er namelijk de enige visie in die ons in staat stelt de legitimiteit van zelfs de overheersing door de regering in twijfel te trekken. Tegelijk is het de enige visie die ons vertrouwen kan doen wankelen dat je leiding nodig hebt om te overleven.

Bernard Charbonneau (1910-1996), een Franse denker en schrijver, is een van de eersten die – vanaf de jaren 1930 – de politieke ecologie tot ontwikkeling bracht, dit in samenwerking met zijn strijdmakker de Franse jurist en maatschappijcriticus Jacques Ellul (1912-1994). Zo schreven zij ieder afzonderlijk, maar in samenhang met elkaar, een reeks artikelen in het Franse tijdschrift Combat Nature, die onlangs werd herdrukt (zie Online). Hun beider visie steunde op een brede technologiekritiek.

Welkom bij Onderstroom! Deze aflevering is een crossover aflevering met de Filogang podcast, Sven en Alex zijn te gast bij elkaar en hebben het over vrijheid. We wilden al langer samen iets doen en opeens zagen we de kans om om dit gesprek over vrijheid op te nemen, wat goed bij beide podcasts past.

Enkele uitspraken over de soevereine vrijheid. Voor de zapatisten, voor de gele hesjes, voor de opstandelingen die overal ter wereld het leven stellen tegenover de economie die doodt.

Eind oktober 2021 voltrok zich in het gebouw van kunstencentrum Framer Framed in Amsterdam een spektakel dat even verhelderend als verwarrend was. Multinationals die aan de Nederlandse staat verbonden waren, en die staat zelf, stonden terecht vanwege hun ‘intergenerationele klimaatmisdaden’. De tentoonstelling is nog tot zondag aanstaande, 13 februari te bezichtigen bij Framer Framed.

Kapitalisme-techniek-vooruitgang (progressie). De negatieve effecten van deze samenhang worden al decennia, zo niet eeuwen, onderkend. Het heeft geleid tot vele soorten van strijd. Wie kent niet het optreden bijvoorbeeld van ludditen, de wevers die begin 19de eeuw nieuw ontwikkelde weefmachines in elkaar sloegen. Het waren geen ordinaire ‘casseurs’ zoals ze gemeenlijk worden getypeerd. De ludditen bestreden niet alleen het stelen van hun brood, maar zij merkten ook op dat de fabriekseigenaar de enige was voor wie die nieuwe weeftechniek winst op leverde. Hun strijd was dan ook een sociale strijd; Online.

‘Het is de hoogste tijd om het democratische onderwijs te ontwerpen dat we nodig hebben om ons een wenselijke toekomst en een bewoonbare aarde voor te stellen!’ Met deze oproep introduceren de Franse auteurs Christian Laval, oud-hoogleraar sociologie, en Francis Vergne, onderwijspsycholoog en onderzoeker hun onlangs verschenen boek Éducation démocratique (Democratisch onderwijs). Zij grijpen herhaaldelijk terug naar de geschiedenis. Hun uitgangspunt is: onderwijs als ‘gemeenschappelijk goed’.

Pandemocratie: zo heet het boek dat de Rotterdamse socioloog en filosoof Willem Schinkel medio 2021 publiceerde naar aanleiding van de corona-crisis. Uitgangspositie ervan: ‘We worden ziek van kapitalisme. Agribusiness en bio-industrie leiden tot ontbossing en de verzwakking van immunologische barrières in dieren en ecologieën, waardoor vaker levensbedreigende virussen vrijkomen. De Covid-19 pandemie maakt duidelijk dat staat en kapitaal terug willen naar dit ‘normaal’ van planetaire plundering. En dat ze daarvoor over lijken gaan’, aldus Willem Schinkel in zijn Pandemocratie. Oud-redacteur van het onlangs opgeheven tijdschrift de AS, Cees Bronsveld, bespreekt hieronder het boek van Schinkel. [ThH]

Simone Weil (1909-1943) was een klokkenluider, maar haar stem werd in haar tijd niet gehoord. Haar actualiteit berust in haar voorgevoel van een mogelijke ineenstorting van de industriële, technologische en geglobaliseerde wereld. Simone Weil was ervan overtuigd dat een eindeloze groei in een eindige wereld niet mogelijk is. Ze pleitte voor grenzen aan de groei, lang voordat daar in de publieke opinie sprake van was.

In de beginjaren 2000 had ik het plan opgevat een boek te schrijven over ‘nieuw’. In de eerste aflevering van dit item liet ik al weten, dat het nooit een boek zal worden. Maar mijn ergernis van toen over het ongepaste gebruik van ‘nieuw’ voel ik nog steeds.

Van dag tot dag worden we overstelpt met informatie. Maar dat geldt wis en zeker niet voor allen. In afgelegen gehuchtjes, en die zijn er vele op deze wereld!, is het brood, water, een dak boven je hoofd je dagelijkse beslommering. Het kan geen kwaad om eens stil te staan bij elementaire dingen, zoals vrijheid, recht en geweld.

Een van de politiek filosofen en maatschappijcritici bij wie je altijd wel iets tegenkomt, dat tot denken dwingt, is Cornelius Castoriadis. Daarvoor hoef je het niet altijd met hem eens te zijn. Hij heeft een enigszins wonderlijke levensloop. In Turkije geboren, maar opgegroeid in Griekenland, waarna hij zich vestigde in Frankrijk. Hij vormde zich als marxist, tendens trotskisme. Daaraan ontgroeide hij en richtte samen met de Franse filosoof Claude Lefort het sociaal-politico en anti-totalitaire tijdschrift Socialisme of barbarij op (en een politieke groep onder dezelfde naam). In zijn verdere ontwikkeling naderde hij het anarchisme. Er zijn dan ook tot op deze dag anarchisten die hem weten te waarderen. En terecht.

De Franse jurist, socioloog en christenanarchist, Jacques Ellul (1912-1994) heeft zijn bekendheid vooral te danken aan zijn fundamentele kritiek op Techniek (technologie), een kritiek die maakt, dat hij tegelijk wordt beschouwd als een voorloper van wat ‘politieke ecologie’ is gaan heten. Minder bekend is, dat hij een kritische beschouwing over hedendaagse kunst heeft geschreven. De eerste druk is van 1980 en neemt al onderhanden wat in Frankrijk een tiental jaren later berucht werd onder de naam ‘Art Contemporain’ (AC). Dit boek is nu in herdruk verschenen, waarin opgenomen is een inleiding van de Franse kunstcriticus Mikaël Faujour. De titel van het boek luidt L’empire du non-sens, L’art et la société technicienne (Het rijk van de onzin, De kunst en de technische maatschappij). Wat houdt Ellul bezig? [ThH]

Dit essay heeft een bijzondere achtergrond. Het behandelt een in 2004 geschreven artikel van Andrej Grubacic en David Graeber: ‘Anarchisme, de revolutionaire beweging van de eenentwintigste eeuw.’ Ik wilde het aanvankelijk schrijven in de zomer van 2020. In september van dat jaar, stierf David Graeber. Dat nieuws kwam voor mij en vele anderen als een schok. Dit essay veranderde van een poging om een artikel van twee belangrijke anarchistische auteurs te behandelen, in een eerbetoon aan een van hen. Ik weet hoe fijn David Graeber het vond om kwesties die hem dierbaar waren te bespreken. We kwamen voor het eerst met elkaar in contact toen ik zijn veelgelezen essay ‘The New Anarchists’ in het Duits vertaalde.