filosofie

De Franse jurist, socioloog en christenanarchist, Jacques Ellul (1912-1994) heeft zijn bekendheid vooral te danken aan zijn fundamentele kritiek op Techniek (technologie), een kritiek die maakt, dat hij tegelijk wordt beschouwd als een voorloper van wat ‘politieke ecologie’ is gaan heten. Minder bekend is, dat hij een kritische beschouwing over hedendaagse kunst heeft geschreven. De eerste druk is van 1980 en neemt al onderhanden wat in Frankrijk een tiental jaren later berucht werd onder de naam ‘Art Contemporain’ (AC). Dit boek is nu in herdruk verschenen, waarin opgenomen is een inleiding van de Franse kunstcriticus Mikaël Faujour. De titel van het boek luidt L’empire du non-sens, L’art et la société technicienne (Het rijk van de onzin, De kunst en de technische maatschappij). Wat houdt Ellul bezig? [ThH]

Dit essay heeft een bijzondere achtergrond. Het behandelt een in 2004 geschreven artikel van Andrej Grubacic en David Graeber: ‘Anarchisme, de revolutionaire beweging van de eenentwintigste eeuw.’ Ik wilde het aanvankelijk schrijven in de zomer van 2020. In september van dat jaar, stierf David Graeber. Dat nieuws kwam voor mij en vele anderen als een schok. Dit essay veranderde van een poging om een artikel van twee belangrijke anarchistische auteurs te behandelen, in een eerbetoon aan een van hen. Ik weet hoe fijn David Graeber het vond om kwesties die hem dierbaar waren te bespreken. We kwamen voor het eerst met elkaar in contact toen ik zijn veelgelezen essay ‘The New Anarchists’ in het Duits vertaalde.

Noam Chomsky en Marv Waterstone schreven hun lezingen aan de University of Arizona neer in 'Consequences of Capitalism - Manufacturing Discontent and Resistance'. Zij vatten het wereldsysteem samen en geven aan hoe het verzet ertegen vorm kan krijgen. Twee zaken zijn primordiaal: maatschappelijk verzet van derdewereldorganisaties over klimaatactivisten tot vakbonden (en alles daar tussenin) moet zich verenigen en dat verzet moet preventief inschatten hoe het systeem op hun verzet zal reageren.

Een lieve Facebook vriendin van me was nogal ontdaan over mijn kwartetspel-blog. Ze vroeg me in een PB: Zou het voor jou mogelijk zijn om te overwegen dat er niet één realiteit is? Daar had ze meteen de kernvraag te pakken. Mijn korte antwoord: er zijn talloos veel realiteiten, want ieder wezen met zelfbewustzijn creëert zijn eigen realiteit, maar er is maar één objectieve realiteit. Met objectieve werkelijkheid bedoel ik datgene om ons heen dat niet verandert ook als we er niet in geloven, de dingen die zijn zoals ze zijn onafhankelijk van hoe wij er over denken.

Raoul Vaneigem is een onophoudelijke stroom diepe gedachtes en provocerende ideeën over leven en verzet. Er is nu een nieuwe tekst van hem vertaal in het Nederlands en online beschikbaar.

Gelukkig nieuwjaar! Deze maand zijn Alex en Henk weer samen. Ze presenteren deel 1 van een dubbelaflevering over wat uiteindelijk natuurlijk iedereens goede voornemen is: Politiek actief worden voor een betere wereld (jeweetwel, vrijheid, gelijkwaardigheid, zelfbeschikking, het inperken van verdere klimaatcatastrofe en alles voor iedereen).

Walter Benjamin leefde jarenlang in ballingschap, hij stond bekend als een dissidente marxist en principiële antifascist. Hij stierf 80 jaar geleden in Port-Bou in september 1940 na een poging om uit het Frankrijk van Vichy naar Spanje te vluchten. Net als duizenden andere Duitse joodse en/of antifascistische vluchtelingen werd hij als ‘onderdaan van een vijandelijke natie’ in de zomer van 1939 aan het begin van de Tweede Wereldoorlog geïnterneerd.

"Wat de levensvreugde de nek om wringt, wordt een feest voor het kadaver" Uitzonderlijke ontmoeting met Raoul Vaneigem, Belgisch filosoof en metgezel van opstandelingen uit de vier windstreken. Deze revolutionair, inspiratiebron van Mei 68 en specialist van de ketterijen, draagt nog steeds de vlam van de hoop uit.

Als eigen bijdrage aan de bestrijding van de coronacrisis van onderop, hebben we een boekwerk laten drukken bij de door de coronacrisis noodlijdende drukkerij Kaboem (zie voor meer details onderaan, binnenkort in gedrukte versie verkrijgbaar). We vroegen mensen om een stuk van maximaal 100 woorden te schrijven welk boek of welke auteur in deze crisis-tijden gelezen zou moeten worden. Johny Lenaerts adviseert Walter Benjamin.

Met de nederlaag van Bernie Sanders wordt een tijdperk afgesloten en is er nood aan een herbronning ter linkerzijde. De recepten die de afgelopen tien jaar werden uitgeprobeerd hebben immers nauwelijks vruchten afgeworpen. Tegelijk opent de doortocht van het coronavirus en de zich voltrekkende klimaatcrisis nieuwe mogelijkheden en perspectieven.

De Franse krant Le Monde vroeg in haar uitgave van 20 maart aan een aantal schrijvers en filosofen welk boek ze in deze crisisperiode de lezers zouden aanraden. De filosofe Corine Pelluchon (auteur van o.m. ‘Pour comprende Levinas’, raadde de lezers de lectuur aan van (in Nederlandse vertaling) ‘Wij Eichmannetjes’ van de Duitse filosoof (en eerste echtgenoot van Hannah Arendt) Günther Anders.

In de serie Nieuw Licht van uitgeverij Prometeus is een prachtige nieuwe tekst verschenen van Thijs Lijster. Het is een tamelijk geslaagde poging om het aloude Communistisch Manifest te herschrijven zodat de uitgebuitenen van nu even effectief aangesproken worden als de eerste tekst dat 150 jaar geleden deed. Verenigt U! (Arbeid in de 21e Eeuw) is een rustig filosofisch pleidooi voor hernieuwde internationale organisatie aan de onderkant.

Staatsrecht is in de hier gepresenteerde optiek het recht aangaande de staat. Het gaat over zijn organisatie en zijn functie als heerser over burgers. In die functie uit hij zich regelmatig onaangenaam, oorlogszuchtig, onheilspellend. Die uitingen worden met het oog op het literaire subgenre uit de sciencefiction ‘dystopische verschijnselen’ genoemd.

Het nieuwe boek van de Frans-Braziliaanse marxistische socioloog en filosoof Michael Löwy, La révolution est le frein d’urgence (De revolutie is de noodrem), is een betoverende wandeling doorheen het werk van Walter Benjamin (1892-1940), dat even labyrinthisch is als een grote stad. En over de grote stad heeft Benjamin mooie dingen verteld, met name in Parijs, hoofdstad van de 19de eeuw (1924-1939). De leeswandeling heeft in elk geval niets van een zorgeloos flaneren. In het stadsboek zijn de haarden van verzet overal aanwezig. Haussmann, de ‘verwoestende architect’, is er niet in geslaagd het beeld van Parijs zodanig te veranderen dat men zou vergeten dat het een bolwerk van opstanden was. Catherine Malabou schreef de bespreking, Johny Lenaerts vertaalde die. [ThH]

Hoe ziet de economie van de toekomst eruit? Maakt het een goed leven voor iedereen mogelijk binnen de grenzen van de planeet? Hoe kunnen we solidair zijn met de toekomstige generaties? Vanuit die vragen organiseerde denktank Oikos 28 januari 'The New Eco-nomics' in de Vooruit om haar 10-jarig jubileum te vieren. Psychoanalyticus Paul Verhaeghe is een van de sprekers die antwoord poogt te geven op deze vragen.

Fascisme in Nederland groeit tot in de Tweede Kamer, waarschuwt socioloog Willem Schinkel. Een uitgebreide podcast en uitgeschreven versie daarvan is te vinden bij De Correspondent.

Voor de verschijning van de boeken Sapiens (2011) en Homo Deus (2016) had niemand van Yuval Noah Harari gehoord. Hij was hoogleraar in een obscuur historisch specialisme aan de Universiteit van Jeruzalem. Nu is hij bestsellerauteur die de wereld rondreist om lezingen te geven en instemmend door wereldleiders als Barack Obama en Bill Gates wordt genoemd.

Het liberalisme was ooit een revolutionaire stroming. Voorzover het zichzelf wil kennen – wie is er nog echt liberaal heden? – zal het dit ontkennen. Dat een liberale stroming in Nederland zonder moeite of bezwaar is opgegaan in een partij die in het algemeen als democratisch-socialistisch wordt aangemerkt hoort tot de liefst niet beklemtoonde kleine lettertjes van een geschiedenis die toch als nutteloos wordt aangemerkt. Door de zich noemende liberalen van nu.

Hannah Arendt is een markante Duitse politieke denker en filosofe. Zij maakte onder meer naam met haar The Origins of Totalitarianism (1951). De belangstelling voor haar werk in ons tijdperk is niet vreemd, gelet op allerlei extreemrechtse tendensen, waarbij openlijk wordt gewezen op verwantschap met denkbeelden van Mussolini (Italiaanse fascisme) en Hitler (Duits fascisme of wel nazisme). De Duitse politicologe Maike Weißpflug, die zich vooral met politieke theorie bezighoudt, heeft het denken van Arendt bestudeerd.

Ballast stelde Raoul Vaneigem tien vragen waarop hij schriftelijk antwoordde. De vertaling daarvan: