Lof Voor De Ongehoorzame: Ni Dieu Ni Maître
‘Activisten, schrijvers, denkers of artiesten, op een dag waren zij de compromissen, de leugens of de vooroordelen van hun tijd zat, om vervolgens van hun leven een gevecht te maken. Daarbij streden zij ook met de pen omdat zij overtuigd waren van de enorme macht van het woord om het geweten wakker te schudden, het verzet te wekken en de wereld te veranderen. Hun teksten hebben niet aan kracht verloren noch aan zuiverheid. De teksten blijven handboeken voor ongehoorzaamheid en weerspannigheid in de huidige tijd’Deze verklaring is afkomstig van een van de verantwoordelijke mensen van een serie van tien bundels onder de algemene titel Les Rebelles, uitgegeven door het Franse dagblad Le Monde. In die serie is ook opgenomen de bundel Les anarchistes. Ni dieu ni maître! (deel 4).
(Oorspronkelijk verschenen op weblog Libertaire Orde)
Drijfveer: vrijheid
Bij de introductie van deze serie wordt er in Le Monde van 15 september 2012 op gewezen, dat in elke periode er wel bepaalde figuren zijn, die zich gaan verzetten tegen de al te gemakkelijke aanvaarding van wat er maatschappelijk plaatsvindt. Het is bijna steeds een edele drijfveer die mannen en vrouwen doet snakken naar vrijheid, in verzet doet gaan tegen alle onbeweeglijkheid van en onderdrukking in het actuele sociale bouwwerk. Daarom is ook ten behoeve van de anarchisten, een bundel in deze serie samengesteld.
In die bundel vindt men een aantal korte of bekorte teksten van klassieke en latere anarchisten, zoals Proudhon, Bakoenin, Kropotkin, Reclus, Pelloutier, Pouget, Grave, Emma Goldman. Maar men treft er ook het pleidooi van de inbreker Marius Alexandre Jacob in aan, die zich beroept op anarchistische gedachten. In dat pleidooi verklaart hij voor zijn rechters waarom zijn stelen van de rijken, het stelen van dieven is… Niet verwonderlijk is dat ook enkele dichters en zangers, tevens ‘songwriters’, als Georges Brassens en Léo Ferré een plaats in de bundel krijgen. Terecht heeft de samensteller eveneens Albert Camus een plaats gegeven.
De bundel wordt geopend met een korte inleiding waarin een opsomming wordt gegeven van de verschillende elementen die het anarchisme karakteriseren. Daaraan wordt toegevoegd een waaier van punten waarop anarchistisch activisme manifest wordt (antimilitarisme, antiklerikalisme, anti-étatisme, antinationalisme…). Vervolgens wordt elke opgenomen tekst voorzien van een korte inleiding, gemeenlijk omvattend enige biografische gegevens omtrent de auteur en een redengeving voor de opname van de betreffende tekst. De inhoud van de bundel zal (belezen) anarchisten niet veel nieuws bieden.
Ni dieu ni maître
Had het ook anders gekund en omvangrijker? Ja. Wie meer wil kon daarvoor al in 1970 terecht bij Daniel Guérin in de door hem samengestelde bundel van tegen de 800 pagina’s. De titel ervan is bijna gelijkluidend aan die van de bundel van Le Monde Ni Dieu ni Maître. Anthologie de l’anarchisme (Paris, 1970, 2012).
In zijn bundel verklaart Guérin de herkomst van de leus. In 1870 verschijnt een brochure van een jonge volgeling van Auguste Blanqui, getiteld Plus de Dieu, plus de Maître (Geen God, geen Meester). Op zijn beurt laat Blanqui in 1880 een blad verschijnen waaraan hij de naam geeft: Ni Dieu ni maître.
Ook Guérin had zijn redenen om met zijn bundel uit te komen. Hij geeft met dit omvangrijke dossier een rehabilitatieproces weer: het anarchisme is in een kwaad daglicht gebracht waar het uit gehaald moet worden. In dat geval behandelt hij een aantal zaken die onheus zijn (zo zou het anarchisme dood zijn, het zou reactionair zijn, het zou alleen met terrorisme van doen hebben). Zijn korte inleiding besluit hij met de opmerking dat de documenten die in dit ‘dossier’ zijn opgenomen voor zichzelf spreken.
In de bundel door Le Monde uitgegeven is het niet anders: de teksten spreken voor zichzelf. Het is in de uitgever te prijzen de anarchisten een plaats te hebben gegeven tussen oud-verzetsstrijders/sters, onder wie Jean Moulin en Lucie Aubrac, schrijvers en politici als Victor Hugo, Jean Jaurès, Léon Blum, François Mauriac. Want hoe verschillend in (politieke) grondslag hun ideeën ook zijn, allen hebben op enig moment NEEN gezegd.
Thom Holterman
LES ANARCHISTES. NI DIEU NI MAÎTRE!. Een anthologie gepresenteerd door Sylvian Boulouque, in de serie ‘Les Rebelles’ (deel 4), Société éditrice du Monde, Paris, 2012, 223 blz., prijs 5,90 euro.
