Het Kapitaal is meer gediend dan de Mensen
Het is tijd voor een nieuwe visie. Het tweede decennium van de 21ste eeuw is voorbij. Het gaat de geschiedenis in met als kenmerk de nieuwe, sociale ongerechtigheid. De basis van deze ongelijkheid is gelegd door de Duitse sociaaldemocratische partij (SPD) onder leiding van Gerhard Schröder met Agenda 2010 (ook bekend als Hartz IV, de hervorming/verslechtering van de sociale zekerheid).
(Door Thomas Kaspar (1) De vertaling verscheen oorspronkelijk bij solidariteit)
De financiële markten zijn wereldwijd de baas. Het rendement op kapitaal is langdurig hoger dan de groei van productie en inkomen. In andere woorden: door ‘gewone arbeid’ en/of sparen kan een burger niet bijbenen wat een kapitaalbelegger aan rendement haalt. Het is meer lonend op de waardestijging van onroerend goed te speculeren dan het te verhuren.
Polarisatie
Ons politieke systeem beschermt de banken en de economie meer dan zijn burgers. Hierdoor ontstaan onaanvaardbare sociale spanningen. Centrale grondrechten en mensenrechten staan ter discussie. Het is ironisch dat het kapitalisme daarmee zijn eigen principe ‘van krantenjongen tot miljonair’ logenstraft. In de jaren tien van deze eeuw hebben we geleerd dat het, ondanks alle kennis, ijver en vlijt, onmogelijk is om door sparen en hard werken te stijgen op de sociale ladder. Dat onze kinderen en kleinkinderen het beter hebben dan wij, daarin geloven steeds minder mensen. De westelijke democratieën reageren daarop met drie paradoxale strategieën: 1) polariseren in plaats van samenleven, 2) behoudzucht in plaats van veranderingsgezind heid, 3) egoïstisch in plaats van samenwerkend.
De belangrijkste technologische vernieuwing van de laatste tien jaar, het internet, heeft een grote bijdrage geleverd aan de polarisering van de maatschappij. Door de smartphones is internet alom tegenwoordig. Maar de vrijheid om feiten te controleren en overal aan de discussie deel te nemen, hebben we ingeruild voor onze ‘bubbel’ waarin onze mening agressief wordt versterkt. Wij gebruiken de nieuwe technologieën niet om samen te werken, kennis te wisselen of samen tegen de almacht van de financiële markten te vechten. Wij vechten tegen elkaar met onze virtuele ego’s.
Behoudzucht
Het zou beter zijn als we samen met alle communicatiemacht die we hebben een ingewikkelde tegenstander trachten te begrijpen en daardoor een gezicht geven waar we tegen kunnen vechten. De kunst om verschillend te zijn en het respect voor veelzijdigheid zijn ten onder gegaan in de polarisering van de laatste tien jaar. Onze bereidheid om alternatieven als kans voor nieuwe oplossingen te accepteren, wordt steeds kleiner. In de afgelopen jaren is de behoefte toegenomen niet alleen om discussies te winnen, maar ook om andere meningen van de aardbodem te laten verdwijnen. Bij inentingen, homeopathie en andere alternatieve geneeswijzen, multiculturele kwesties en door mensen veroorzaakte klimaatveranderingen luisteren we niet meer naar elkaar, maar proberen we de ander, als tegenstander onder vuilbekkerij te bedelven om het spreken onmogelijk te maken.
We pikken onduidelijkheid niet meer, maar proberen willekeurige duidelijkheid te scheppen en verwarren deze dan met de waarheid. De wereldwijde financiële markten hebben de afgelopen tijd nieuwe, digitale markten geschapen. Onafhankelijk of we deze digitalisering kunnen tegenhouden of ervan profiteren, in beide gevallen moeten we grondig veranderen. De noodzaak om anders te denken, wordt nog vergroot door de klimaatcrisis. De meerderheid van de mensen reageert op de onafwendbare noodzakelijkheid niet met revolutie of evolutie, maar met een hang naar het verleden. Daarin spelen politieke partijen als oplossingsdragers nauwelijks nog een rol. Dat hebben de laatste verkiezingen voor de provinciale staten (Landtagswahlen) laten zien. Het was om het even of de minister-president van de SPD, CDU of Linken was; die wordt nog een laatste keer gekozen, zolang hij of zij optreedt als baken van herkenbare gevoelens van stabiliteit in een steeds weer veranderende wereld.
Met elkaar tegen Rechts
Erger wordt het als deze paradoxale heimwee naar verandering en stabiliteit achter populisten als Trump of nog erger rechtsextremisten aan rent. En nu komt de laatste en sterkste paradox. Het neoliberale ik heeft vlijt en streven naar het maximale verinnerlijkt, maar kan er vervolgens niks mee. Noch politiek noch sociaaleconomisch. Dus terug naar het laatste bastion dat wel onder controle gehouden worden kan: het individu. Nog nooit hebben zoveel mensen toegekeken hoe anderen vereenzamen in plaats van samen te werken.
Het komende decennium moet deze tegenstellingen overwinnen, anders worden onze democratie en samenleving vernietigd. Wij moeten eindelijk de goede strijd vechten. Niet met elkaar, maar tegen de simpele waarheid van Rechts, en tegen de onbegrensde vermogensaanwas. Het wordt tijd om de economie van afgoden als hoogste norm te vervangen. Uit de veelheid van ideeën die er al lang zijn, moeten we een duidelijk geformuleerde visie ontwikkelen: een innovatieve, maar sociaal rechtvaardige wereld waarin ieder kansen heeft zich te ontwikkelen en waarin we de klimaatveranderingen overleven.
(*1) Eerder – 31-12-2019 – verschenen bij Frankfurter Rundschau. Oorspronkelijke titel: Es ist Zeit für Visionen. Vertaling: Ab de Wildt.