Herovering pensioenen
Een boek over een geldroof. Eén van de rovers dreigt met de rechter. Enkele passages halen de drukker niet. Bij de presentatie van het boek is de politicus uitgenodigd van wie een kritische uitspraak sneuvelde. Hij laat graag van zich horen en spreekt over “Russische toestanden. Als we dit accepteren, moeten we stoppen met de vrijheid van meningsuiting.”
(Oorspronkelijk verschenen op solidariteit.nl)
Eerst de gegevens. Boek: “Pensioenmiljoenen. De strijd om het pensioengeld van de havens”. Schrijvers: Frank de Kruif en Sjaak van der Velden, respectievelijk zelfstandig journalist en historicus. Presentatie: 11 juni 2015. Roverhoofdman: Aegon, obscure weldoener: Stichting Ammodo. Politicus: Pieter Omtzigt, lid Tweede Kamer voor het CDA. Hij haalt één van de gecensureerde passages terug: “Diep in mijn hart vind ik dat de haven te weinig heeft gekregen. De Stichting Ammodo speelt mooi weer en reikt prachtige prijzen uit, maar niet met geld dat van die mensen is. Ik ben helemaal voor privaat initiatief, en ook voor goede doelen en cultuur, maar deze pensioenpremies zijn betaald door de werkgevers en de werknemers in de havensector om er pensioen van te maken. Dus moet het aan pensioenen worden uitgegeven. Dat dit niet gebeurt, vind ik nog steeds pijnlijk.”
Juist dit genuanceerde commentaar – privatisering is prima, als het maar eerlijk blijft – legt de boze ziel van de rovers bloot, maar roept wel de vraag op of ‘de haven’ de gelegenheidsgever was.
Zwendel
Het als een thriller geschreven boek, met een enkele held en veel schurken, bespreekt de lotgevallen van een pensioenfonds in een kapitalisme, waarin sinds eind jaren zeventig met name privatisering, financialisering en deregulering heersen. Kern van de kwestie: de steeds kwalijker overgang van een paritair bestuurd fonds naar de private markt van verzekeren en beleggen onder de ongecontroleerde leiding van een wisselende groep financiële technocraten.
Pensioenfondsen blinken niet uit in helderheid van informatie, uitleg over genomen besluiten en helemaal niet in rechtvaardiging van de meestal riante ‘vergoedingen’ voor bestuurders. De loop die het havenpensioenfonds doormaakt, is exemplarisch voor de overal opduikende zwendel met geld van anderen. Beslissend daarin is de omzetting van een klassieke pensioenpot in een verzekeringsmaatschappij (Optas) die na jaren van voorwerk in 1996 een feit is. Daar blijft het niet bij. In 2007 betaalt de multinationale gigant Aegon (verzekeringen, pensioenen, hypotheken) 1,5 miljard euro voor de overname van Optas.
De recente besteding van al dat geld, met als bron de premies van arbeiders en ondernemers in de havens, is elitair te noemen, zowel in de betekenis van ‘bevoorrecht’ als ‘vernederend’. Vanaf 2010 beschikt de goede doelenorganisatie Stichting Ammodo (Italiaans: respectabel) over ruim één miljard euro voor ‘kunst en wetenschap’. En dan is er ook nog sinds 2013 een duistere stichting, met de raadselachtige naam Inphykem. Wel een gerieflijke pand op de Amsterdamse Herengracht.
Door winst gedreven
Deze tocht naar de ongebonden geldmarkt en ongrijpbare statutenwijzigingen die uitlopen op raden van commissarissen, aandeelhouders en goed betaalde ‘experts’, kende een paar beslissende momenten. Na het zware gezichtsverlies tijdens en na de havenstaking van 1979 trachtte de leiding van de Vervoersbond FNV het ‘overcompleet’ (containers, daling traditioneel stukgoed) op te vangen via sociale akkoorden met de ondernemers. Het uitgangspunt ‘geen man gedwongen de poort uit’, door onder meer ouderenregelingen en vervroegde pensionering, werd mogelijk gemaakt door gelden te onttrekken aan het havenpensioenfonds. Uiteindelijk zo’n 500 miljoen euro uit een fonds dat eind jaren tachtig bijna 700 miljoen gulden telde. De dreigende stagnatie in de fondsvorming, de doorbrekende ideeën over individualisering van het pensioen door ‘zelf sparen en beleggen’ en de behoefte het ingelegde geld veilig te stellen, leidden tot de constructie van een ‘onafhankelijke’ naamloze vennootschap. Juist deze veiligstelling van een vermogen ten gunste van (aanstaande) gepensioneerden stond haaks op de beslissingsruimte die de door winst gedreven bestuurders van geldbedrijven wensten.
Na verschillende rechtszaken is deze fundamentele twist uiteindelijk beslecht. Met een tweetal schikkingen, met Optas voor 500 miljoen euro in 2010, vier jaar later met Aegon voor 188 miljoen. Beide ter verbetering van de havenpensioenen.
Bondsbeleid
Dit verhaal brengen Frank de Kruif en Sjaak van der Velden met overtuigende details. Af en toe duizelingwekkend door het grote aantal namen van personen en stichtingen, over de bladzijden rollende miljoenen gulden en euro’s en opeenvolgende juridische verwikkelingen. De foto’s en overzichten als een tijdlijn en niet te vergeten de bijgevoegde cd “Put the money back!” bieden enige rust, zo ook de verzorgde lay out.
Het zal een kwestie van smaak zijn, maar een herhalend inkijkje in een ‘vlotte jongens netwerk’ dat met elkaar grapt en ruziet, tripjes maakt, de bal toespeelt en afneemt en nog veel meer, lijkt van de schrijvers eerder bewondering dan afschuw te krijgen. Daarnaast figureren in de beknopte schets van de eerste uitgekeerde pensioenen vooral de ‘verlichte’ ondernemers, minder hun collega’s die de verstrekking van een oudedagvoorziening gebruikten als straf en beloning, meedeinend met de arbeidsonrust.
In een laatste paragraaf van het nawoord is ruim twee pagina’s gewijd aan “Lessen”; gewezen wordt op nieuwe en al verbeterde wetgeving. Twijfels vallen weg tegen de vraag ‘hoe het anders had gekund’. Opvallend is dat het – door groepen leden betwist – beleid van betrokken vakbonden vrijwel buiten beschouwing blijft. In de hoofdstukken die het historisch proces beschrijven, komt het dominerende charisma van de in 1997 overleden bondsbestuurder Joop Verroen ter sprake. Dat hij (en anderen) de ruimte kon nemen en kreeg en zelden de grenzen van het officiële bondsbeleid overschreed, laat weer eens zien dat democratie die rust op de vorm niet opgewassen is tegen de reële machtsverhoudingen.
Alles bij elkaar een boek met waardevolle informatie en een onthullend zicht op de dubieuze handel en wandel van publiek erkende types. De hardnekkigheid van groepen havenarbeiders is leerzaam en de acties tegen Aegon van collega’s in Australië en de Verenigde Staten zijn een toonbeeld van praktische, internationale solidariteit.
———–
Frank de Kruif, Sjaak van der Velden. De strijd om de pensioenmiljoenen in de havens, Wbooks 2015 Prijs: 22 euro 50.