De voedselcrisis en wat de pers er van maakt

De vertaling van dit artikel is van Koen Dillen en verscheen oorspronkelijk op de website van Attac Vlaanderen. 

Toch
zijn er journalisten die de plaatselijke Afrikaanse autoriteiten aanwijzen als
de verantwoordelijken. Zij zouden het zijn die rampzalige keuzes inzake
voedselpolitiek hebben gemaakt. Die journalisten lijken niet te weten dat het
landbouwbeleid van de zuidelijke landen onderworpen is aan de voorwaarden
opgelegd door Wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) of nog door
de Economische Partnerschap Akkoorden (EPA). Degenen die de openbare opinie
vormen geven hiermee blijk van een verbazingwekkend eenzijdige kijk op de
zaken. Zo kun je in de Belgische schrijvende pers lezen dat "talrijke
[Afrikaanse] landen voedsel importeren in plaats van het zelf voort te brengen,
omdat de lokale autoriteiten er de voorkeur aan geven landbouwproducten uit te
voeren om aldus deviezen te verwerven waarmee ze dan producten kunnen kopen die
ze zelf niet voortbrengen".(1) Dat is wel heel kort door de bocht. En ook
nog eens bijzonder simplistisch.

Het is
een gemakkelijke uitleg voor de neoliberale privatiseringsmaatregelen, de
structurele aanpassingsplannen, die de Internationale Financiële Instellingen
(IFI) en de regeringen uit het noorden sinds bijna dertig jaar aan de rest van
de wereld opleggen.

De PSA
(plannen voor structurele aanpassingen) zijn door de instellingen van Bretton
Woods opgelegd geworden aan de zuidelijke landen in het kader van hun
schuldencrisis uit het begin van de jaren 1980(2). Die mechanismen, die
rechtstreeks voortkomen uit de neoliberale ideologie, omvatten het geheel der
sectoren van de ondernemingen waarop ze van toepassing zijn.

Inderdaad,
voor de theoretici van het neoliberalisme zal de mondialisering pas haar
wereldwijde weldoend effect hebben als elke regio alleen dat zal produceren
waar ze goed in is, en als ze het grootste deel van wat ze nodig heeft door de
andere regio’s laat produceren. In essentie is dat de theorie uit 1817 van de
comparatieve voordelen. Eenvoudig gesteld, betekent dat als een land zogezegd
beter uitgerust zou zijn om cacao te produceren, dat het dan de teelt van graangewassen,
plantaardige olie en groenten, nodig voor de basisvoeding van zijn inwoners,
moet laten vallen. Het moet dan maar zijn productie op de wereldmarkt verkopen
in ruil voor alles waar het behoefte aan heeft.

Dat
betekent in feite de afschaffing van een eeuwenoude teelt van
voedingsproducten, onmisbaar voor zijn zelfstandigheid op het gebied van
voedselvoorziening, om zich te plooien naar de spelletjes van de economen. Een
gevaarlijk spel, dat heel snel zijn begrensdheid heeft getoond. Dat dit waanzin
is blijkt uit de mislukkingen in talrijke landen zoals Haïti, Senegal, Burkina
Faso, enzovoort. Het is ook gevaarlijk omdat men geen oog heeft voor de
vernietiging van de biodiversiteit ten voordele van een monocultuur die op
uitvoer is gericht. Bovendien trekt men zich niets aan van de rampzalige
gevolgen die voortvloeien uit het transport van al die goederen.

Ook kan
men zich afvragen hoe een land dat zonder een voluntaristische prijzenpolitiek
bijvoorbeeld aardnoten exporteert, waarvan de prijs op de wereldmarkt al
twintig jaar op hetzelfde lage peil blijft hangen, tractoren en brandstof moet
importeren om zich op die wereldmarkt te handhaven. Als men weet dat de
olieprijs almaar verder de hoogte inschiet en dat de prijs van de
industrieproducten steeds buiten het bereik blijft van die van die arme
aardnoten, dan is duidelijk dat de ramp niet te overzien is. Faillissement en
hongersnood zullen onvermijdelijk het deel worden van de plaatselijke
boerenbevolking, met als onvermijdelijk gevolg de migratie van een belangrijk
deel van die mensen naar de slums in de steden.

Wat is
dat dan voor een theorie? En die is dan nog in befaamde intellectuele kringen
bedacht. Daar betonen ze alvast geen enkele consideratie voor de biodiversiteit
en voor de onafhankelijkheid van de volkeren op het gebied van voeding. Ze
trekken zich niets aan van de risico’s zoals natuurlijke en menselijke rampen
ten gevolge van die keuze voor monocultuur. Ze hebben blijkbaar geen weet van
de chaotische aard van de markt(3) of van de milieuvervuiling.

Een
bewuste strategie om op wereldschaal maatschappelijke veranderingen in te
voeren

In zijn
eerste rapport (1999) dat Fantu CHERU(4) aan de PSA’s wijdt, legt hij uit dat
die structurele aanpassing "verder reikt dan gewoon maar de verplichte
toepassing van een geheel van macro-economische maatregelen op binnenlands
niveau. Ze staat voor een politiek project, een doelbewuste strategie van
maatschappelijke verandering op wereldniveau, met als belangrijkste doel van
onze planeet het terrein te maken waar de transnationale ondernemingen in alle
veiligheid kunnen opereren. Kortom, de PSA’s fungeren als transmissieriemen die
het mondialiseringsproces moeten faciliteren en dat loopt via de
liberalisering, de deregularisering en de beperking van de rol van de overheid
in de nationale ontwikkeling". Beperking van de rol van de overheid! En
dat komt uit de pen van een speciale rapporteur van de Verenigde Naties.

Die
meneer Cheru is trouwens niet de enige rapporteur van de VN die in zijn
geschriften de nefaste gevolgen van de PSA’s belicht. In gedetailleerde
kritische nota’s van andere VN-specialisten blijft niets meer overeind van het
recht op wonen, op voedsel of op opleiding(5). De IFI’s daarentegen dringen
privatiseringen op en zetten de deur wagenwijd open voor de hebzucht van de
multinationals. Als gevolg van een schuldenlast, opgestapeld tijdens een
periode van dictatuur of aangegaan onder het koloniaal bewind (beide kunnen ook
samengaan) en overgenomen door de jonge onafhankelijke staten, zijn de landen
uit het zuiden (vooral in Afrika(6) ) verplicht geworden de PSA’s te
accepteren. Zodoende hebben ze een belangrijk stuk soevereiniteit prijs
gegeven. Wie vandaag dan beweert dat de zuidelijke landen nog strategische
keuzes over hun voedselpolitiek kunnen maken, getuigt van een gebrek aan kennis
die onwaardig is voor de journalistiek zoals die in een democratie toch
beoefend zou moeten worden. Dergelijke onterechte beschuldigingen zijn
veelbetekenend. Ze dragen zeker niet bij tot meer verstandhouding onder de
volkeren.

Een
voorbeeld ter verduidelijking van de negatieve impact van de PSA’s: Haïti

De
rellen die vorige week in Port-au-Prince en ook in andere Haïtiaanse steden
zijn uitgebroken, zijn bloedig onderdrukt geworden. In totaal telde men een
veertigtal gewonden, waarvan veertien door kogels, en minstens vijf doden. Toch
waren deze manifestaties het te verwachten gevolg van de plotse stijging van de
prijs voor rijst: zo’n 200%. Als men weet dat 82% van de bevolking met minder
dan 2$ in absolute armoede leeft, begrijpt men makkelijk deze reacties. Haïti
gebruikt 80% van zijn exportinkomsten uitsluitend om de import te financieren
voor zijn voedseltekort(7).

Toch
was het ooit wel anders. Toen de loden last van de dictatuur van vader en zoon
Duvalier (1954-1986) nog niet op het eiland woog, kon het in zijn
voedselbehoefte voorzien. Maar de neiging van de IFI’s om dictaturen te
steunen, is hier nog maar eens bevestigd geworden. Niet alleen had de
Haïtiaanse bevolking zwaar te lijden (foltering, standrechterlijke executies,
klimaat van terreur onder de tontons macoutes), maar nu moet ze ook nog de
buitenlandse schuld aflossen. Die was in september 2007 opgelopen tot 1,45
miljard dollar(8). Het zwaarst getroffen door de schuldeisers is de landbouwsector
en aangezien de bevolking in meerderheid uit landbouwers bestaat, is de omvang
van de schade navenant.

Waar
ligt de schuld? Voornamelijk bij de verlaging van de douanerechten die men de
zuidelijke landen heeft opgelegd, maar die Europa en de VSA zelf zelden
respecteren. Dat heeft een fatale kettingreactie teweeg gebracht. Er werd uit
het buitenland goedkopere (want aldaar gesubsidieerde) rijst ingevoerd met als
gevolg een exodus naar de stad van geruïneerde boeren. Dat maakte dat de
plaatselijke markt niet kon reageren op de plotse prijsstijgingen van de
internationale markt. Zowel hier als elders zijn de zogenaamde voordelen van de
liberalisering onbestaande voor het overgrote deel van de bevolking. De schade
daarentegen valt niet te schatten.

Een
tsunami, deze keer veroorzaakt door de mens

Als
pyromane pompiers het hoge woord voeren, noteert de pers dat braafjes. De niet
zo gelukkige uitspraak van Louis Michel wordt door de journalisten in de
kringen van de Europese Unie gretig geciteerd: "een economische en
humanitaire tsunami". Je zou dan gaan denken dat de crisis een natuurlijke
oorzaak heeft. Nochtans is de crisis wel degelijk het gevolg, zoals we hier
boven hebben uiteengezet, van de beleidsmaatregelen die door de financiële
milieus aan de zuidelijke landen opgelegd werden. Ook onze niet te stillen
energiebehoeften zijn mede de oorzaak van die crisis. De  productie van
brandstof uit landbouwgewassen beconcurreert de voedingsproducten op de markt.
De speculatie op die voedingswaar die getransformeerd werd tot brandstof, duwt
de prijs van het graan en de suiker naar ongekende hoogten. Zelfs Peter
Brabeck, baas van de multinational Nestlé, maakt zich ongerust over de toestand
in een interview met de Zwitserse krant NZZ am Sontag (23 maart 2008). Als men
de vraag naar petroleum voor 20% wil voldoen met agrobrandstof, dan zal er
volgens hem niets meer te eten zijn(9).

Het is
dus hoog tijd om af te zien van dit rampzalige (onder)ontwikkelingsmodel. Men
moet de bevolkingen vrij laten gewassen te telen voor hun binnenlandse markt.
Tegenwoordig bezitten we zo veel kennis op het gebied van milieuvriendelijke
landbouw, dat we kunnen opteren voor een autonome regionale voedselproductie
voor de hele planeet. Zo is het mogelijk om een fundamentele menselijke behoefte
te bevredigen: namelijk zich fatsoenlijk te voeden. Die zo gewenste vooruitgang
zal snel positieve gevolgen hebben. In de eerste plaats op het gebied van de
gezondheid. Maar ook op die van het onderwijs. Dat kan niet anders dan een
algemene verbetering van de levenskwaliteit met zich brengen.

Voetnoten:

(1) p4
van La Libre Belgique, artikel van M.F.C. (met AFP en Reuters), 10 april 2008

(2) cf
Eric Toussaint, Je Geld of je Leven, VUBPress, hoofdstuk 8.

(3)
Benoît Mandelbrot, heeft een nieuwe geometrie van de natuur en de chaos
opgesteld, ontwikkeld en toegepast. Het is minder geweten dat de fractale
meetkunde ontstaan is uit het onderzoek rond het financiewezen door Mandelbrot
in de jaren 1960.

(4)
Onafhankelijk deskundige bij de vroegere Mensenrechtencommissie van de VN
(rapport Over de Mensenrechten en de gevolgen van de PSA’s, E/CN4/1999/50 van
24 februari 1999)

(5) zie
in verband hiermee de brochure uitgegeven door CETIM "Dette et Droits
Humains", december 2007

(6)
Voor Congo bijvoorbeeld bedroeg de rechtstreekse schuld op 30 juni 1960, dag
van de onafhankelijkheid, 921.096.301, 44 $. (Dieudonné Ekowana)

(7) Dat
laat nauwelijks wat marge voor de rest, die nochtans hoogst noodzakelijk is
voor de ontwikkeling van het land. Overigens heeft het verschrikkelijke duo
IMF/WB zich ook nooit voorgestaan op enig succes op dit eiland.

(8)
Volgens de Wereldbank en het Bureau van de VN tegen Drugs en Misdaad (UNODC),
zou Baby Doc (zoon van dictator Duvalier) tussen de 300 en 800 miljoen $ hebben
verduisterd.

(9) Ook
Romano Prodi, Italiaanse eerste minister, staat sceptisch ten aanzien van de
agrobrandstoffen, die volgens hem een negatieve invloed op de voedselproductie
zullen hebben.

Dit is
een link naar het oorspronkelijke franse artikel: "Les fausses
explications de la crise alimentaire dans la presse".
De vertaling is eens te meer van Koen Dille.