Ga naar de inhoud

Anarchisme. Een Introductie

Het getuigt van moed om nog maar weer eens een introductie over het anarchisme te schrijven. Want is er al niet genoeg op dat vlak te vinden? Vermoedelijk wel. Echter, elke tekst, welke ook, heeft tevens een bepaalde tijdsgebondenheid. Niet alleen is er vaak per periode een verschil van woord- en taalgebruik te constateren, maar ook de interesse aangaande de te behandelen thema’s kan zich wijzigen. Dus moet de Franse politicoloog Éduard Jourdain gedacht hebben: toch maar de poging gewaagd om een nieuwe introductie over het anarchisme te schrijven. En wel onder de eenvoudige titel L’anarchisme.

4 min leestijd
OmslagA

(orspronkelijk verschenen op weblog libertaire orde)

Ideeënwereld

Jourdain kennen we van twee boeken over de Proudhon, waarvan ik er een eerder besprak. Hij is dus thuis in de materie. Dit betekent dat hij weet dat het anarchisme niet een van te voren bedachte constructie is, die los staat van de werkelijkheid, maar een ideeënwereld die samenhangt met strijd en beginselen. Hij spreekt dan ook over verschijnselen die zijn opgenomen in de geschiedenis van de mensheid.

Ook als politieke beweging is het anarchisme historisch te traceren. De eerste grote theoretici ervan, zoals Proudhon, Bakoenin, Kropotkin of Malatesta, werkten hun ideeën uit aan de hand van wat zich politiek en sociaaleconomisch afspeelde in de negentiende eeuw. In die zelfde periode kwamen het kapitalisme en de natiestaat tot verdere ontwikkeling. Die beide verschijnselen kregen een radicale kritiek over zich heen van anarchisten in hun strijd tegen uitbuiting (van de arbeiders) en de onderdrukking van de bevolking. Dit zou in de loop van de tijd niet veranderen, wel zou die kritiek zich verbreden en verdiepen.

Aan het eind van zijn introductie gekomen en alles overziende, onderstreept Jourdain de rijkdom van het anarchisme, gezien zowel vanuit de historische ervaringen als van uit de ontwikkelingen als politieke theorie. Dit leidt er toe het anarchisme serieus te nemen.

Opzet van het boek

Hoe is Jourdain te werk gegaan? Hij heeft zijn tekst in drie richtingen uitgebouwd, waarvoor hij die in drie delen opsplitst. Eerst bespreekt hij welke theorieën er zoal binnen het anarchisme bestaan, daarna laat hij zien in welke periodes een en ander zich afspeelt, om tenslotte aandacht aan de actualiteit van het anarchisme te besteden.

Het eerste deel gaat in op de vraag welke anarchistische theorieën het hart ervan vormen (Proudhon, Bakoenin, Kropotkin en Stirner worden hier behandeld). Vervolgens komen de verschillende typen anarchisme aanbod, die als het ware in de marge verkeren (romantisch-, religieus-, rechts-anarchisme, anarcho-kapitalisme, libertair socialisme). Uiteraard komt dan aanbod welke vormen er meer of minder, dan wel helemaal niet onder het anarchisme te brengen zijn.

Het tweede deel laat zien hoe in de negentiende en begin twintigste eeuw het anarchisme als revolutionaire beweging de wind in de zeilen krijgt (Internationale, Commune van Parijs, Makhno-beweging, Spaanse sociale revolutie) en hoe het noodlot toeslaat voor de beweging. Daarnaast wordt er een aantal libertaire ervaringen en experimenten in kaart gebracht (anarcho-syndicalisme, anarchisme van de daad, discussie: tussen pacifisme en verzet, anti-imperialisme, pedagogische experimenten).

Het derde deel speelt in op de naoorlogse ontwikkeling van ideeën en soorten activisme. De pluraliteit van theorieën wordt besproken (klassiek / modern anarchisme, ‘postanarchisme’, de discussie anarchisme / marxisme / liberalisme), het ecologisch anarchisme (zoals de sociale ecologie van Bookchin) passeert en ook de antropologische anarchisten Pierre Clastres en David Graeber krijgen aandacht.

Jourdain wijst hier tevens op het verschijnsel dat er van heel wat anarchisme sprake is, zonder dat de term wordt gebruikt. Er is, zoals hij het noemt, een grote gevoeligheid bij een aantal mensen op te merken zoals bij de ‘non-conformisten’, in de literatuur (Orwell, Camus), bij andersdenkenden (Ellul, Castoriades). Dit deel sluit hij af met verwijzingen naar praktijken die ‘anarchiserende’ tendensen kennen, zoals het libertaire municipalisme, het idee van de tijdelijke autonome zones, het andersglobalisme en het zelfbestuur in Oaxaca (Mexico).

HAND.AElke auteur zou zo zijn eigen voorkeuren hebben, waardoor er andere keuzes gemaakt zouden zijn betreffende de te behandelen thematiek. Zou iemand denken dat dit boekje een vertaling in het Nederlands waard is (ik zou dat onderschijven), dan is het natuurlijk aan te raden een hoofdstuk toe te voegen over het anarchisme in Nederland. Want dat ontbreekt geheel bij Jourdain – hetgeen hem niet te verwijten is.

————————

JOURDAIN, L’anarchisme, Éditions La Découverte, Paris, 2013, 122 blz., prijs 10 euro.

Aantekening

Het andere boek dat ik van Jourdain besprak, betreft Proudhon, un socialisme libertaire (klik HIER).

Enkele recente titels met een inleidend karakter wat het anarchisme betreft:

Uri Gordon, Anarchy Alive! Les politiques antiautoritaires de la pratique à la théorie, uitgegeven door Atelier de création libertaire, Lyon, 2012. Klik HIER.

Les anarchistes. Ni dieu ni maître!, een bundel korte teksten of tekstgedeelten van anarchistische auteurs, uitgegeven door Société editrice du Monde, Paris, 2012. Klik HIER.

Philippe Pelletier, L’Anarchisme, uitgegeven door Le Cavalier Bleu, Paris, 2010. Klik HIER.

Garcia Vivien, L’Anarchisme aujourd’hui, uitgegeven door L’Harmattan, Paris, 2007. Klik HIER.