Waarom de komende week beslissend wordt voor de EU

(Door Thomas Decreus, DeWereldMorgen)

Het waren schrijnende beelden die ons maandag bereikten. Wanhopige vluchtelingen die het hek dat Griekenland van Macedonië scheidt, bekampen met stokken en balken. De politie aan de Macedonische kant van de grens aarzelde niet om traangas af te vuren in de menigte vluchtelingen, waartussen zich ook vrouwen en kinderen bevonden.

Het was nochtans een scenario dat in de sterren stond geschreven. Sinds Macedonië zijn grenscontroles verstrengde, zitten duizenden mensen opeengepakt bij de prikkeldraad die Macedonië van Griekenland scheidt. Douches, bedden of tenten ontbreken. Velen brengen de nachten door in de kou, zonder enige vorm van beschutting.

De harde houding van Macedonië kwam er na een informele top tussen Oostenrijk en tien Balkanlanden waarop besloten werd om in te zetten op een strenge grenspolitiek. Onder druk van Oostenrijk en Hongarije laat Macedonië enkel nog vluchtelingen door uit Syrië en Irak, en dat na grondige controle van hun identiteitspapieren. Afghanen blijven letterlijk in de kou staan.

Ook andere Balkanlanden hebben de greep op hun grenzen versterkt. Slovenië, Kroatië en Servië kijken erop toe dat maximum 580 vluchtelingen per dag de grens overkunnen. Slovenië heeft ook troepen geplaatst bij de grens met Kroatië. Albanië, een buurland van Macedonië, kondigde ook aan de grens te willen sluiten.

Oostenrijk zelf wil per dag niet meer dan 3200 asielzoekers toelaten. Het aantal asielaanvragen per dag is beperkt tot tachtig. Ondertussen nam ook België het initiatief om grenscontroles met Frankrijk in te voeren als reactie op de ontruiming van de jungle in Calais.

Hongaars referendum

De eenzijdige beslissing van Oostenrijk en de Balkanlanden om de grens met Griekenland af te grendelen, zette kwaad bloed bij de Grieken. Vooral het feit dat Griekenland op geen enkele manier betrokken werd bij het overleg, zit de Griekse regering hoog. Prompt besloot die om de Griekse amabssadeur uit Wenen te laten terugkeren. Een daad die ongezien is tussen landen die deel uitmaken van de Europese Unie.

Ook Duitsland kon niet bepaald lachen met de informele top die Oostenrijk bijeen riep. Merkel verzet zich tegen een Europa waarin ieder land op eigen houtje, of in samenspraak met nabijgelegen landen, zijn eigen grenspolitiek uittekent. De Duitse bondskanselier stelt al haar hoop in een Europese top die op 7 maart plaatsvindt. Haar plan? Een Europese verdeelsleutel voor de opvang van vluchtelingen tussen de Europese landen en het akkoord met Turkije opnieuw leven in blazen. Dit laatste komt erop neer dat Turkije geld wordt toegestopt om zelf het grootste deel van de vluchtelingen op te vangen.

Of er op 7 maart tot een akkoord zal gekomen worden, is zeer de vraag. Het anti-migratiekamp dat vooral geleid wordt door de Oost-Europese landen lijkt niet van plan een duimbreed toe te geven. De Hongaarse premier Viktor Orban kondigde reeds aan een referendum te willen organiseren indien Europa quota wil opleggen. Een referendum waarvan de uitkomst naar alle waarschijnlijkheid in het voordeel van Orban zal spelen.

Griekenland als zondebok

Voor het anti-migratiekamp is vooral Griekenland steeds meer kop van jut. Om het in de woorden van De Wever te zeggen: “Griekenland is al van dag één een onderdeel van het vluchtelingenprobleem, niet van de oplossing. Het land lapt alle Europese regels aan zijn laars. Het heeft de deuren van de Schengenzone opengezet. Het is een translitland zonder een écht asielbeleid. Ze laten iedereen doorlopen naar het noordwesten van Europa.”

Heel gelijkaardige beschuldigingen uitte ook Oostenrijk aan het adres van Griekenland. Vanuit Wenen klonk het dat Griekenland de deuren wagenwijd openzette, en zo verantwoordelijk is voor de instroom van vluchtelingen in Europa. De Oostenrijkse minister van Binnenlandse Zaken, Johanna Mikl-Leitner, betwijfelt daarom of Griekenland wel in de Schengenzone kan blijven: “Als het inderdaad zo is dat Griekenland zijn buitengrenzen niet kan beschermen, kan het dan wel een lid zijn van de Schengenzone ?”, vroeg zij zich luidop af.

Ook de Hongaarse premier Orban is die mening toegedaan. “Griekenland kan de Europese grenzen niet beschermen”, zo liet hij optekenen. Gevolg: de grenzen van Bulgarije en Macedonië moeten gesloten worden, aldus Orban.

Humanitaire crisis

Het scenario waarbij Griekenland de facto uit de Schengenzone wordt gezet, en de Europese buitengrens opschuift in noorderlijke richting, voltrekt zich momenteel. En het is het gedroomde scenario van ondermeer Orban en De Wever. Wat er echter niet bijgezegd wordt is dat dit onvermijdelijk eindigt in een humanitaire catastrofe. De confrontaties die gisteren plaatsvonden aan de Grieks-Macedonische grens zijn daar een eerste symptoom van.

De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) becijferde dat meer dan 102.500 vluchtelingen voet aan wal zetten in Griekenland tijdens de eerste maanden van 2016. Dat is een record. Ter vergelijking: in 2015 werd de grens van 100.000 pas in de maand juni overschreden. Het ziet er dus naar uit dat er in 2016 dubbel zoveel vluchtelingen de oversteek wagen.

Omwille van zijn ligging en kustlijn is Griekenland de makkelijkste toegangsweg tot Europa. De Griekse eilanden liggen op een boogscheut van de Turkse kust en bovendien is het fysiek onmogelijk om de bijzonder grillige en meerdan 13.000 kilometer lange kustlijn van Griekenland te bewaken. Dat zoveel vluchtelingen aankomen in Griekenland heeft dus niks te maken met de onwil van de Griekse regering.

Door het sluiten van de Macedonische grens zitten nu reeds 20.000 Afghanen vast in Griekenland. Gezien de grote aantallen vluchtelingen die Griekenland binnenkomen, is het slechts een kwestie van enkele weken totdat de situatie in Griekenland volledig escaleert. Dimitri Avramopoulos, de EU-commissaris voor migratie, waarschuwde dat een grootschalige humanitaire crisis heel nabij is en plant daarom een grote hulpoperatie voor Griekenland.

Illusies

Het Europese anti-migratiekamp zou Griekenland het liefst uit de Schengenzone zetten. De tactiek is duidelijk: een situatie creëren waarbij Griekenland de facto geen deel meer uitmaakt van die Schengenzone door de Balkanlanden grensovergangen te laten sluiten. Maar, nog los van de humanitaire ramp die dit met zich meebrengt, is het gewoon een beleid dat gebaseerd is op illusies.

Griekenland uit de Schengenzone duwen zal helemaal niks oplossen. Integendeel:

Griekenland ligt, geografisch gezien, eigenlijk al grotendeels buiten de Schengenzone. In het noorden grenst Griekenland immers aan Macedonië, Albanië en Bulgarije. In het Oosten aan Turkije. Al deze landen behoren niet tot de Schengenzone. Of Griekenland nu wel of niet tot de Schengenzone behoort, zal niets veranderen aan de vluchtelingenkwestie. De situatie zal dezelfde blijven als ze nu is: een humanitaire crisis op Griekse bodem en vluchtelingen die wanhopig proberen de grenzen over te steken.
Wat wel dreigt te gebeuren is dat spanningen tussen Europese landen zullen escaleren tot openlijke vijandelijkheid. Nu reeds krijg je een situatie waarin vluchtelingen een pasmunt en wapen worden tussen verschillende landen en regio’s. Dat zal enkel toenemen wanneer verder wordt afgestapt van Schengen. De volledige politieke desintegratie van de Europese Unie wordt dan erg waarschijnlijk.
Als Griekenland buiten de Schengenzone valt, dan zal de problematiek verschuiven naar andere landen. In de eerste maanden van 2016 kwamen bijvoorbeeld ook een kleine 7500 vluchtelingen aan in Italië. Wanneer de buitengrens van Europa in noordelijke richting verlegd wordt, dan zal de vluchtelingenstroom zich vermoedelijk verplaatsen naar Italië en zal Griekenland pas echt fungeren als transitland. Het is bijvoorbeeld niet ondenkbeeldig dat vluchtelingen eenmaal op Griekse bodem opnieuw in bootjes zullen stappen in de hoop de Italiaanse kust te bereiken. In tegenstelling tot wat het anti-migratiekamp beweert, zal een exit van Griekenland uit de Schengenzone dus mogelijk leiden tot een sterkere onderhandelingspositie van Griekenland. Vergelijkbaar met de positie die Turkije nu heeft.
En dan is er nog de economische kost van een Griekse exit uit Schengen. Grenscontroles betekenen een rem op internationale handel en omzet. Extra grenscontroles dreigen de nu reeds noodlijdende Griekse economie verder te wurgen. Dit geldt overigens niet enkel voor Griekenland. Uit een rapport van de studiedienst van het Europese parlement blijkt dat het sluiten van binnenlandse grenzen de intra-Europese handel zal doen afnemen met 10 à 20 procent. Dat komt neer op een kostprijs van 100 miljard euro per jaar. Het sluiten van grenzen zal Europa dus op termijn in een recessie storten.

Hard spelen

Er staat dus veel op het spel tijdens de top van 7 maart. Grosso modo zijn er twee mogelijkheden. We slaan verder de richting in van een uiteenvallend Europa, dat zich een humanitaire ramp, internationale spanning en een economische recessie op de hals haalt. Of er worden quota overeengekomen en er wordt een deal gesloten met Ankara. Ook in dat scenario zal er nog steeds een (te) hoge humanitaire tol betaald worden. Maar het is alvast beter dan het non-alternatief van het anti-migratiekamp. De sterren staan echter niet gunstig. Merkel staat relatief geïsoleerd en zeker de Oost-Europese landen lijken bereid het erg hard te spelen.