Pakt Juncker supermarktmacht aan voor boeren?

(Oorspronkelijk verschenen op supermacht.nl foto Raf Custers/DewereldMorgen)

Op 9 september hield de voorzitter van de Europese Commissie, Juncker, zijn jaarrede [1] voor een gehoor van Europarlementariërs. In deze speech ging hij in op de ¨voortgang¨ in de 10-prioriteitenlijst van de Commissie en zette hij uiteen hoe de toekomst van de EU er uit zal zien (Werk Programma 2016 ff.).

¨Aanpak van oligopolies van retailers¨

De conclusie in de schriftelijke versie van zijn jaarrede bevatte ook een passage over de protesterende boeren, het aanpassen van de marktstructuur en het aanpakken van een overmaat aan retailmacht (supermarkten) door de mededingingsautoriteiten.

Hij zei daarin [2]: ¨I have not spoken about Europe’s farmers who were protesting this week in Brussels. I agree with them that there is something wrong in a market when the price of a litre of milk is less than the price of a litre of water. But I do not believe that we can or should start micromanaging the milk market from Brussels. We should compensate the farmers who are suffering from the effects of sanctions against Russia. And this is why the Commission is putting a €500 million solidarity package for farmers on the table. And European and national competition authorities should take a close look into the structure of the market. Something has turned sour in the milk market. My impression is that we need to break some retail oligopolies.¨

Hij voegde hier aan toe dat ¨de Europese Commissie zal doen wat het kan om de melkcrisis zo spoedig mogelijk op te lossen voor de melkveehouders¨ [3].

Maatregelen naar aanleiding van boerenacties

Twee dagen daarvoor, op 7 september, stelde de Commissie tijdens een buitengewone vergadering van de Europese Raad van landbouwministers in Brussel [4] voor om de positie van alle Europese boeren te verbeteren door meer geld uit te trekken. Geld om boeren te helpen die in financiële problemen verkeren, om de markt te stabiliseren en om de bevoorradingsketen voor levensmiddelen beter te laten functioneren [5].

Daarnaast stelde de Commissie nog een drietal andere maatregelen voor om de problemen in de zuivelproductieketen aan te pakken, namelijk:

1. Het opzetten van een nieuwe High-Level Group voor onderzoek naar de werking en gevolgen van specifieke, duidelijk gedefinieerde kwesties (zoals de kredietstelling voor boeren, en het ´hedgen´ van financiële risiko´s van landbouwproductie).
2. Het vervroegen van de evaluatie van het Melk Pakket van 2018 naar 2016 (om eerder te kunnen besluiten over verbetering, verlenging en verbinding met andere sectoren [6]).
3. Het meer uitwisselen van ervaringen met en ´best practices´ in de aanpak van zaken als oneerlijke handelspraktijken (evaluatie gedragscode en de aanpak in UK en Spanje) en hedging (werking futures-markten en doorschuif-contracten).

Ongelijk speelveld blijft

Junckers’ opmerking dat de Europese en nationale mededingingsautoriteiten moeten kijken naar de structuur in de markt met speciale aandacht voor de inkoopmacht van supermarkten. lijkt te zijn ingegeven door de aanhoudende kritiek van de landbouwlobby dat het mededingingsrecht in Europa vooral uitgaat van een lage consumentenprijs.

Boerenorganisaties dringen al geruime tijd aan bij de politiek om producenten- en brancheorganisaties wettelijk in staat te stellen onderlinge afspraken te maken over afzetprijzen. Sommige, zoals de NAV, eisen zelfs de instelling van een mededingingsautoriteit die niet uitgaat van de consumentprijzen maar van boerderijprijzen.

En de pilots voor een vrijwillige gedragscode Eerlijke Handelspraktijken in de EU en lidstaten waaraan Juncker ook refereert, zijn ingesteld om misstanden in de marktverhoudingen tegen te gaan. Maar ze lijken te mislukken door gebrek aan deelname door boeren en telers [7]. De inzet tegen oneerlijke handelspraktijken raakt overigens niet de kern van de relatie producent-inkoper.

Inkoopmacht retail groeit door

Toch zullen dit soort initiatieven geen eind maken aan het ´ongelijke speelveld´ waarin de grote retailers de prijzen en leveringsvoorwaarden opleggen aan de producenten. Hoewel kartels en oligopolies verboden zijn op de Europese binnenmarkt [8] (omdat ze de ´vrije concurrentie belemmeren´), legt de wet geen beperking op aan de verdergaande uitbouw van de onderhandelingsmacht van supermarkten en hun inkoopcentrales door schaalvergroting en het aangaan van inkoopallianties. Het speelveld is en blijft daardoor ongelijk en de retailers domineren de voedseldistributie. Juncker zal daaraan niets kunnen en willen veranderen want dit is inherent aan het ´vrije markt´-model van de Europa Unie.

Lidl promotie

Een interessante wending die evenwel het leed van de melkveehouders tijdelijk kan verzachten is dat Lidl heeft aangekondigd hen per oktober meer te willen betalen voor hun melk [9]. Voorzitter Rukwied van de Duitse Melkveehouders Vakbond is verheugd en verwacht dat andere retailers dit voorbeeld zullen volgen en dat ook de inkoopprijzen voor andere zuivelproducten omhoog zullen gaan.

Boerenacties gaan door

Ondertussen gaan melkveehouders en andere boeren in België en Spanje door met actievoeren. In Galicië [10] wordt al een paar dagen een belangrijk distributiecentrum van discounter Día geblokkeerd waardoor ruim 200 filialen niet beleverd kunnen worden. De Spaanse boeren zijn het gepraat van de politici beu en willen dat hun problemen nu worden opgelost (onder andere door het vaststellen van een minimumprijs voor melk).

Hun Belgische collega´s gaan vandaag op weg naar Luxemburg waar de landbouwministers morgen (15 september) verder praten over het Commissievoorstel [11]. Onderweg blokkeren de boeren dan nog even de grensovergang Sterpenich [12].

Updates

* Europees landbouwcommissaris Phil Hogan wil de financiële ruimte van EU-lidstaten om hun ondernemers te steunen niet verruimen. Zie ¨Hogan: nationale steun binnen bestaande regels,¨ Boerderij, 16 september 2015.
* Supermarktketens in Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Duitsland en Zweden volgen het Lidl-initiatief en verhogen de melkprijzen of stellen zelfs een bodemprijs in. Maar de Nederlandse supers ´twijfelen´ nog… Zie ¨Hogere melkprijs: Nederlandse supers weten het nog niet,¨ Boerderij 14 septmeber 2015.
* Een boze veehouder (?) doet een oproep aan collega´s: ¨Leg uw masker van ‘kostprijskampioen’ eens af en protesteer gezamenlijk voor eerlijke, goede prijzen. En dan niet voor een of twee jaar, maar voor langere tijd. Protesteer bij uw zuivelverwerker of voerleverancier, bij uw coöperaties tegen onnodig hoge winsten en grote reserveringen. Protesteer tegen kostenverhogende wetten en regels, of absurde controles. Protesteer tegen kilo­knallers en het inkoopgedrag van supermarkten. Kijk naar het succes van de Engelse, Belgische of Franse boeren met hun protesten bij supermarkten. Protesteer mee, voor en met uw collega’s..¨ Zie ¨Protesteer gezamenlijk voor eerlijke prijzen,¨ Boerderij, 14 september 2015.
* ¨Actiegroep ‘Eerlijke prijs agra’ stelt Albert Heijn, Jumbo en de Superunie een ultimatum en wil voor 18 september met hen overleggen over een eerlijke verdeling van de marge voor varkensvlees binnen de keten. Zie ¨Actiegroep stelt supermarkten ultimatum,¨ Boerderij, 14 september 2015.

Noten:
[1] ¨´State of the Union´ Speech in European Parliament,¨ Europese Commissie, 9 september 2015. De speech is hier te lezen. Video-weergave.
[2] Euractiv meldde dat Juncker deze passage bij het uitspreken van de rede heeft overgeslagen (¨Milk crisis drives wedge between France and Germany,¨ Euractiv, 12 september 2015).
[3] ¨Commission President says competition authorities need to examine retail sector,¨ Agriland, 11 september 2015.
[4] Die vergadering ging over de recente ontwikkelingen in een aantal landbouwsectoren (met name voor zuivel en varkensvlees).¨Raad Landbouw en Visserij, 07/09/2015,¨ Raad van de Europese Unie. Zie ook: ¨EU-ministers gaan uiteen zonder akkoord,¨ Vilt, 7 september 2015.
[5] ¨European Commission announces €500m package for farmers,¨ Agriland, 7 september 2015.
Deze aanpak lijkt verder te gaan dan de bestaande aanpak ¨ter verbetering van de voedselbeleveringsketen¨ zoals hier te vinden op de pagina ¨Commission adopts a communication on a better functioning food supply chain in Europe¨ van de website van DG Economic and Financial Affairs (update 21 augustus 2014).
[6] Het Melk Pakket is in 2009 ingesteld naar aanleiding de toen heersende melkcrisis. Het omvat een serie maatregelen gericht op het versterken van de positie van producenten in de zuivelproductieketen op basis van geschreven contracten, collectieve arbeids onderhandelingen en de bevordering van producentenorganisaties. Echter, de invoering is achtergebleven in bepaalde regio´s vanwege de relatief gunstige marktomstandigheden vanaf 2012. Zie ¨The “Milk Package,” Europese Commissie, 2 juni 2015.
(Soortgelijke maatregelen zullen overigens ook worden ingevoerd in andere agrarische sectoren).
[7] ¨´Versterking van de positie van de consument´ 27 879 Nr. 53, Verslag algemeen overleg dd. 18 June 2015,¨ Tweedekamer, 5 augustus 2015.
[8] Wikipedia ¨EU Competition Law¨.
Zie ook: ¨EU Sociaal-Economisch Committee: ‘Stop misbruik inkoopmacht door grote supermarktketens!’,¨ Supermacht, 20 februari 2013.
[9] ¨Lidl gaat Duitse boeren meer betalen voor hun melk,¨ Knack, 11 september 2015.
[10] ¨Spaanse melkveehouders boycotten supermarkten,¨ Vilt 10 september 2015.
[11] ¨Informal meeting of Ministers of Agriculture 14-09-2015 / 15-09-2015,¨ Europese Raad, 9 september 2015.
[12] Zie noot 9.

Meer lezen:
– ¨EU Sectoraal beleid (oa. Alles over het Gemeenschappelijk landbouwbeleid en het Gemeenschappelijk visserijbeleid), Europees Parlement.
– ¨EU Sociaal-Economisch Committee: ‘Stop misbruik inkoopmacht door grote supermarktketens!’,¨ Supermacht, 20 februari 2013.
– ¨14 november, Tweede Kamer: Rondetafelgesprek over de gevolgen van inkoopmacht in de ‘voedselketen’ (Marktwerking en Mededinging),¨ Supermacht, 15 oktober 2013.
-¨The relationship between CAP and competition policy – Does EU competition law apply to agriculture ?,¨ DG Competititon, 13 november 2003.
– ¨Emailactie: “Eurocommissaris Barnier, stop het machtsmisbruik door Europese supermarkten!”,¨ Supermacht, 27 maart 2014.
– ¨Mededinging in de landbouw, een nieuwe opzet,¨ Eric Janssen (DirkZwager), 2 april 2014.
– ¨Competition Issues in the Food Chain Industry 2013,¨ OECD Policy Roundtables, 15 mei 2014.
– ¨Meer ruimte voor gezamenlijke verkoop in de landbouw,¨ Eric Janssen (DirkZwager), 19 juni 2014.
– ¨VVD: ¨Agrariërs kunnen niet anoniem klagen op onafhankelijk forum¨ – Op weg naar goede, verplichte gedragscode voor supers?,¨ Supermacht, 24 juli 2014.
– ¨Fruit en groente spotgoedkoop, maar niet per se voor consument,¨ BNR , 8 augustus 2014.
– ¨CDA: ´Eerlijke boterham´ voor boeren, telers en vissers, en maatregelen tegen machtsmisbruik door supermarkten,¨ Supermacht, 6 september 2014.
– ¨Competition Issues in the Food Chain: Possible Measures to Address Buyer Power in the Retail Sector,¨ UNCTAD Discussion Paper, 22 September 2014.
– ¨The devil is in the retail – Conference on the study ´the economic impact of modern retail on choice and innovation in the EU food sector´,¨Director-General for Competition Alexander Italianer,  2 oktober 2014
– ¨New agriculture commissioner to review supermarket ‘unfair practices’,¨ Global Meat News, 6 oktober 2014.
– ¨Geen nationale mededingingsregels voor de landbouw, wel een handleiding,¨ Eric Janssen (DirkZwager), 5 november 2014.
– ¨Handleiding mededingingsrecht voor producentenorganisaties en brancheorganisaties in de landbouwsector,¨ Rijksoverheid, maart 2015.
– ¨Commissie publiceert concept richtsnoeren over gezamenlijk contracteren in bepaalde landbouwsectoren,¨ Eric Janssen (DirkZwager), 3 maart 2015.
– ¨De Nederlandse agrosector, 3.1 Ontwikkeling van het agrocomplex,¨ LEI, landbouweconomischbericht, juni 2015.
– ¨Harde acties door Franse (melk)veehouders tegen supermarkten wegens voortgaande prijsdruk,¨ Supermacht, 23 juni 2015.
– ¨ZDF-docu: machtsmisbruik door Duitse retailers en de gevolgen voor consumenten en leveranciers,¨ Supermacht, 21 juli 2015.
– ¨Retail services,¨ DG Interne Markt, 4 augustus 2015.
– ¨Fabrikant betaalt meeste kortingen,¨ Telegraaf, 21 augustus 2015.
– ¨Boer roept boeren op origineler te zijn,¨ Distrifood, 21 augustus 2015.
– ¨Dijksma voor verruiming medingingsregels voor duurzaamheidsinitiatieven,¨ Foodholland, 31 augustus 2015.
– ¨Europese boerencrisis: over oorzaken en oplossingen,¨ Supermacht, 31 augustus 2015.
– ¨Analyse Waarom is de melkprijs onderuitgegaan?,¨ Niek Koning, Foodlog, 6 september 2015.
– ¨N-VA wil de boeren te hulp schieten via mededingingswet,¨ Vilt, 7 september 2015.
– ¨Retail vraagt boer om beter naar consument te luisteren,¨ Vilt, 7 september 2015.
– ¨´In crisistijd schuift keten verlies door naar de boer´,¨ Vilt, 7 september 2015.
– “Uniek Belgisch ketenoverleg is voorbeeld voor Europa“,¨ Vilt, 7 september 2015.
– ¨Outcome of the Council meeting Agriculture and Fisheries of 7th September 2015,¨ Europese Raad, 8 september 2015.
– ¨Unfair trading practices in the business-to-business food supply chain (UTPs) – Proceedings of the Workshop dd 24 maart 2015,¨ DG Internal Policies, 15 September 2015.