EU blijft bij handel Westelijke Sahara ondanks vonnis EU Gerechtshof

(door Rob Bleijerveld, oorspronkelijk verschenen op supermacht.nl Illustratie: Westernsaharamap” by Kmusser (*))

Op 10 december verklaarde het (Justitieel) Gerecht van de EU [1][2] het vrijhandelsakkoord tussen EU en Marokko nietig. In het akkoord wordt namelijk nergens gerefereerd aan de Westelijke Sahara, terwijl het akkoord wél – en wederrechtelijk – van toepasbaar kan zijn op het grondgebied van de Westelijke Sahara. Het betreffende handelsakkoord ging in op 1 oktober 2012 [3]. Het is een aanvulling op bestaande handelsafspraken uit een Associatieverdrag tussen beide landen van maart 2000 en op verdragen tussen de EU en Mediterrane Landen [4].

Dit lijkt een vette streep te halen door het streven van beide landen naar de uitbouw van hun onderlinge handelsbetrekkingen. Zo onderhandelen ze sinds maart 2013 over een ¨Diep en Veelomvattend Vrijhandels Akkoord, het DCFTA. Die conceptovereenkomst gaat een stuk verder dan het huidige Associatieverdrag. Het omvat namelijk de uitbreiding met handel in diensten, overheidsaanbesteding, intellectueel eigendomsrecht en investeringsbescherming. Maar het is bovenal gericht op de geleidelijke opname van de Marokkaanse economie in de Europese Eenheidsmarkt zodat het ook industriële standaards, technische regelgeving en (phyto)sanitaire maatregelen zal omvatten.

Polisario

De uitspraak van het Hof werd toegejuigd door Polisario, de vertegenwoordiger van het Saharaanse volk. Polisario was tot verrassing van menigeen door het Hof ontvankelijk verklaard als vertegenwoordiger en belanghebbende [5]. De organisatie, die al sinds 1975 vecht tegen de bezetting van Saharaans gebied door Marokko, heeft op dit moment nóg twee zaken bij het Europese Hof lopen, waaronder een tegen het illegaal vissen voor de Saharaanse kust [6].

Sympatiserende activisten en onderzoekers verenigd in het Western Sahara Resource Watch (WSRW), betitelden het vonnis als een ¨mijlpaal in de geschiedenis van de bezetting van de Westelijke Sahara¨ [7].

Ook de Afrikaanse Unie, waarvan alle landen op het continent behalve Marokko lid zijn, verwelkomde de uitspraak [8]. Voorzitter Nkosazana Dlamini Zuma zei dat dit een belangrijke ruggesteun is in de strijd voor behoud van de natuurlijke hulpbronnen van de Westelijke Sahara voor het Saharaanse volk. De claim van Marokko op het grondgebied wordt door geen enkel land erkend en de Afrikaanse Unie drong steeds aan op het houden van een referendum over zelfbestuur. Dlamini Zuma gaf aan dat handeldeals met Marokko die de Westelijke Sahara omvatten, in gaan tegen de landrechten van de inheemse mensen. Datzelfde geldt voor de opsporing en winning van de hulpbronnen daar.

EU in beroep

Op de dag van de uitspraak liet de EU al weten in beroep te willen gaan tegen het vonnis. Op 14 december stond in Brussel een vergadering gepland in het kader van het Associatieverdrag met Marokko. Die vergadering werd echter niet afgelast. Dezelfde dag besprak de Europese ministerraad de kwestie en Hoge Vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken Mogherini liet daarna weten dat de Europese Raad van ministers inderdaad beroep zal aantekenen bij het Hof van Justitie van de EU (CJEU). Ook wordt een verzoek ingediend voor tussentijdse maatregelen gericht op een tijdelijke of definitieve schorsing van de tenuitvoering van het vonnis [9][10].

Het is duidelijk dat de EU er alles aan doet om de gevolgen van de uitspraak voor Marokko zoveel mogelijk te verzachten en uit te stellen. De Europese belangen zijn dan ook groot. Marokko voorziet de Europese markt niet alleen van grote hoeveelheden goedkope vis, fosfor, olie, levensmiddelen van Saharaanse origine. Maar er zijn ook andere dan economische belangen om de banden met Marokko steeds meer aan te halen. Het gaat bijvoorbeeld ook om hulp bij het tegengaan van migratie vanuit het Noorden van Marokko, en om de bestrijding van terreur en de samenwerking op gebied van veiligheidsdiensten.

EU steunt Marokkaaanse bezetting

Ook uit het voorbereidende Raadsdocument voor de Associatie-bespreking op 14 december [11] blijkt hoe zeer de EU Marokko steunt om uiteindelijk erkenning te krijgen voor diens bezetting van de Westelijke Sahara. Het stuk loopt over van de complimenten en aansporingen aan het adres van Marokko.

In paragraaf 43 onderschrijft de EU netjes de VN inzet om te komen tot ¨een rechtvaardige, duurzame en wederzijds acceptabele politieke oplossing die uitgaat van zelfbestuur van de bevolking van Westelijk Sahara¨. Maar in diezelfde paragraaf verwelkomt de Unie de toenemende rol van een door de  Marokkaanse staat opgezette mensenrechtencommissie (CNDH) en de opname in de grondwet van artikelen voor monitoring en bescherming van de mensenrechten, ook in de Westelijke Sahara. En dat terwijl er in de praktijk legio geregistreerde en gepubliceerde klachten zijn over zware mensenrechtenschendingen door de Marokkaanse overheid tegen Saharanen [12][13].

In de nieuwe Marokkaanse grondwet wordt de Westelijke-Sahara als Marokkaans grondgebied gedefinieerd en de EU steunt dat impliciet. Zo moedigt de EU Marokko in paragraaf 8 van het Raadsdocument aan om versneld alle uit de grondwet voortvloeiende ¨organische wetten¨ aan te nemen, en om de benodigde structuren en mechanismen te installeren. In paragraaf 11 gaat het over de relevante rechtskundige hervorming en om een toezegging van 75 miljoen euro als financiële steun.

In 2013 meldde Frank Willems van de Nederlandse solidariteitsorganisatie voor West-Sahara aan Supermacht dat er niet door de douane in de EU wordt opgetreden tegen het grootschalige gesjoemeld door Marokko met landen- en locatiecodes voor voedselproducten uit de Westelijke Sahara [14]. Niets wijst er op dat dit nu niet meer plaats vindt en wordt tegengegaan. De EU gedoogt aldus de illegale uitvoer van levensmiddelen uit de Sahara.
Een aanwijzing temeer dat Marokko zijn zaken nog steeds niet op orde heeft, is een recent bericht waaruit blijkt dat maatregelen voor het labellen van producten op basis van geografische indicatie zijn mislukt [15].

Rel Zweden

Ondertussen is er in Zweden een politieke rel uitgebroken. Nadat minister voor Buitenlandse Zaken Wallström zich negatief uitte over de uitspraak van het Hof en een van haar medewerkers bekend maakte dat het EU Raadsbesluit om in beroep te gaan werd gesteund door alle 28 EU-lidstaten, viel de oppositie over haar heen. De Zweedse regering wordt beschuldigd van hypocrisie omdat ze wel een duidelijk standpunt inneemt vóór labelling van voedselproducten uit Israël [16]. Er gaan inmiddels ook stemmen op om de Saharaanse Republiek snel te erkennen [17].

Motie Nederland

En het Nederlandse parlement heeft pas een motie aangenomen waarin de regering wordt gevraagd om in Europa actief een etiketteringsbeleid te promoten dat ¨richtsnoeren opstelt voor álle producten uit álle gebieden die krachtens het internationaal recht bezet of illegaal geannexeerd zijn, teneinde consumenten correct, duidelijk en consequent voor te lichten¨ [18]. Tja, allemaal erg voorzichtig om vooral geen handelsbelangen te frustreren…

Één lijn

Nee, dan heeft Marokko veel méér lef: die liet onze minister Asscher op de valreep weten geen deal te willen sluiten over lagere pensioenen voor teruggekeerde Marokkanen als er ook geen uitkeringen verstrekt worden aan Marokkanen die zijn teruggekeerd naar de Westelijke Sahara [19]. Ofwel: Kom op EU, consequent zijn en laat maar zien waar je voor staat…

Verder lezen:
– ¨Regeling tav. voedselimport uit bezet Palestina en Sahara blijft uit; en TTIP ingezet tegen consumentenbelang,¨ Supermacht, 1 juni 2015.
– ¨West-Sahara: plundering en voedselhulp voor Saharawi; goedkope vis en tomaat in onze supermarkten,¨ Supermacht, 1 maart 2014.
– ¨Vrij Nederland over West-Saharaanse bloedtomaten bij Albert Heijn,¨ Supermacht, 16 juli 2012.
– ¨EU-Marokko handelsverdrag benadeelt boeren, landarbeiders en milieu, en legaliseert landroof in West-Sahara,¨ Supermacht, 29 februari 2012.

Noten:
[1] Zie onder ´Gerecht´ of onder ´General Court (EU)´ . Het is een van drie onderdelen van het Hof van Justitie van de EU/ Court of Justice of the European Union.
[2] Het vonnis is hier te lezen: http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=172870&pageIndex=0&doclang=FR&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=164110
[3] Het akkoord dat nu onder vuur ligt, is gebaseerd op een besluit van de Europese Raad van maart 2012 ¨on the conclusion of an Agreement in the form of an Exchange of Letters between the European Union and the Kingdom of Morocco concerning reciprocal liberalisation measures on agricultural products, processed agricultural products, fish and fishery products, the replacement of Protocols 1, 2 and 3 and their Annexes and amendments to the Euro-Mediterranean Agreement establishing an association between the European Communities and their Member States, of the one part, and the Kingdom of Morocco, of the other part¨.
[4] Meer over de verschillende handelsakkoorden tussen EU en Marokko: http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/morocco/
[5] Zie hierover bijv. ¨Trade Agreements, EU Law, and Occupied Territories – A Report on Polisario v Council,¨ EJIL Talk!, 1 juli 2015.
[6] ¨EU court annuls Morocco trade deal over Western Sahara,¨ Middle East Eye/AFP, 10 december 2015 en ¨Polisario asks for annulment of EU-Morocco illegal fish pact,¨ WSRW, 22 juni 2014. De andere zaak gaat over de fosfaat-winning.
[7] ¨European Court annuls EU trade agreement with Morocco,¨ WSRW, 10 december 2015.
[8] ¨African Union Welcomes Annulment of EU-Morocco Trade Deal,¨ TeleSur, 13 december 2015.
[9] Zie ¨EU appeals ECJ annulment of EU-Morocco Free Trade deal,¨ WSRW, 14 december 2015 en ¨(15300/15 MA 7) Outcome of proceedings, ANNEX: Thirteenth meeting of the EU – Morocco Association Council,¨ Council of the European Union, 14 december 2015.
[10] Over het aanvragen van dat soort schorsende maatregelen, zie Hoofdstuk 10 (Art. 160-166) ¨Suspension of operation or enforcement and other interim measures¨ in ¨Consolidated version of the Rules of Procedure of the Court of Justice of 25 September 2012¨, CJEU.
[11] ¨Relations with Morocco – Adoption of the European Union’s position for the thirteenth meeting of the Association Council (Brussels, 14 December 2015)(14906/15 MA 6)¨, Council of the European Union, 9 December 2015.
[12] Zie bijvoorbeeld ¨Stand up for the Gdeim Izik 25!,¨ WSRW, 17 februari 2014, ¨Peaceful demonstrations and police violence continues,¨ Vest-Sahara Norwegian, 29 april 2013 en ¨Abdulahi Lakfawni,¨ WSRW, 15 februari 2015.
[13] Illustratief is hoe Marokko omgaat met wereldwijd geaccepteerde mensenrechtenorganisaties. Zo werden Human Rights Watch, Amnesty International en de Moroccan Association for Human Rights het werken onmogelijk gemaakt. Zie ¨Statement Regarding Human Rights Watch Activities in Morocco,¨ 2 oktober 2015.
[14] ¨Boycot producten illegale nederzettingen Israël gaat ´ondergronds´, maar effectief douanetoezicht is noodzakelijk!,¨ Supermacht, 29 juli 2013.
[15] ¨EU-Morocco Geographical Indications deal fails in geography,¨ Bilaterals, 10 december 2015.
[16] Zie ¨Sweden opposition criticizes gov’t for stance on Morocco’s occupation of Western Sahara,¨ Jpost, 16 december 2015 en ¨Björklunds attack på Wallström: ´Det är hyckleri´,¨ Omni, ”14 december 2015.
[17] ¨Öppet brev: När avser regeringen att erkänna Västsahara?,¨ Afrika Grupperna, 16 december 2015
[18] ¨Gewijzigde motie van het lid Ten Broeke c.s. over richtsnoeren voor een etiketteringsbeleid voor de herkomst van producten,¨ Han ten Broeke, 24 november 2015.
[19] Zie: ¨Overleg met Marokko over uitkeringen klapt,¨ Trouw, 15 december 2015. Maar ook: ¨Marokko ontkent onenigheid met Nederland over uitkeringsverdrag,¨ Bladna, 16 december 2015.

(*) Illustratie: Eigen werk based primarily on the Digital Chart of the World, with this UN map and commercial atlases (Rand McNally, Google, Encarta, and National Geographic) used as references.. Licensed under CC BY-SA 2.5 via Wikimedia Commons – https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Westernsaharamap.png#/media/File:Westernsaharamap.png