Duurzame palmolie: alleen papieren werkelijkheid?

(Door Rob Bleijerveld, oorspronkelijk verschenen op supermacht.nl)

In de levensmiddelen, cosmetica en schoonmaakmiddelen van negen van ´s werelds meest bekende fabrikanten zit palmolie [1] die geproduceerd is onder zeer schrijnende arbeidsomstandigheden in Indonesië. Onderzoek door Amnesty International leert dat het daarbij gaat om kinderarbeid, fysiek zware arbeid, onderbetaling, het onbeschermd werken met zwaar landbouwgif, het opleggen van onredelijke ´targets´, gebrek aan gezondheidszorg en arbeidsdwang.

Onderzoek van Amnesty International

De mensenrechtenorganisatie maakte op 30 november haar onderzoeksrapport ¨The great palm oil scandal: Labour abuses behind big brand names¨ [2] openbaar. Daarin beschrijft het hoe het er aan toe gaat op de palmolieplantages in Indonesië die zijn gelieerd aan Wilmar International [3]. Het rapport gaat ook over de bedrijven – die net als Wilmar – profiteren van de missstanden in de arbeid: AFAMSA, ADM, Colgate-Palmolive, Elevance, Kellogg’s, Nestlé, Procter & Gamble, Reckitt Benckiser en Unilever.

Het Amnesty-onderzoek is gebaseerd op gesprekken met 120 arbeiders en kinderen op de plantages van twee dochterbedrijven van Wilmar en drie van zijn leveranciers in Kalimantan en Sumatra (Indonesië).

Misstanden op de palmolieplantages

Uit het onderzoek komt een  breed scala aan arbeidsmisstanden naar voren [4]. Een paar voorbeelden:

– Vrouwen verdienen minder dan het minimumloon, ze worden aangenomen als dagloner zonder enige werkzekerheid, ze bouwen geen pensioenrecht op en zijn niet verzekerd voor gezondheidzorg. Ze worden verplicht erg lange werkdagen te maken en hun loon wordt verlaagd als ze eerder stoppen. In extreme gevallen verdienen ze slechts 2,50 dollar per dag.
– Kinderen van 8 – 14 jaar doen fysiek zwaar (zakken van 12 – 25 kg tillen en sjouwen) en gevaarlijk werk (onbeschermd zwaar gif spuiten). Soms spijbelen ze van school om hun ouders te helpen.
– Arbeiders lopen zware gezondheidsschade op door het werken met het landbouwgif Paraquat dat verboden is in de EU en door Wilmar zelf.
– Arbeiders werden van augustus tm oktober 2015 gedwongen zonder adembescherming buiten te werken ondanks de zware luchtvervuiling door massale bosbranden.
– Arbeiders moeten lange werkdagen maken om belachelijk hoge productiedoelen te halen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om zeer grote fysieke inspanning zoals het hanteren van zwaar gereedschap om het fruit uit de ongeveer 20 meter hoge bomen te halen. Dit werk veroorzaakt vaak grote fysieke pijn. Ook worden de arbeiders gestraft als het palmfruit niet van de bodem wordt opgeraapd of als er onrijp fruit wordt geplukt.

Wilmar en levensmiddelenfabrikanten profiteren

De transnationale bedrijven die de palmolie van Wilmar afnemen, verzekeren de consument dat in hun producten ´duurzame palmolie´ is verwerkt. Volgens Meghna Abraham, senior onderzoeker bij Amnesty International, is dat verre van waar. Er is niets duurzaams aan palmolie die is geproduceerd op basis van kinderarbeid en dwangarbeid. Het gaat hier overigens niet om geïsoleerde incidenten, maar om systematisch misbruik en om een voorspelbaar result van de manier waarop Wilmar zaken doet.

Abraham: ¨De bedrijven kijken opzettelijk weg van de uitbuiting van de arbeiders in hun aanvoerketen. In plaats het actief tegengaan van de misstanden, blijven ze ervan profiteren. Hun gezamenlijke opbrengst was 325 miljard dollar in 2015. De uitkomst van ons onderzoek zal iedere consument schockeren die denkt dat hij of zij een ethische keuze in de supermarkt kan maken door producten te kopen waarvan wordt beweerd dat die duurzaam zijn.¨

Daarom wil Amnesty International dat deze bedrijven hun klanten duidelijkheid verschaffen of de palmolie in het Magnum-ijs, Colgate-tandpasta, Dove-cosmetica, Knorr-soep, KitKat-chocolade, Pantene-shampoo, Ariel-waspoeder en King-pastasauzen afkomstig is van Wilmar´s plantages in Indonesië of niet.

De papieren werkelijkheid van ´duurzame palmolie´

Wilmar heeft inmiddels erkend dat er misstanden voorkomen in zijn aanvoerketen [5]. Desondanks voeren drie van de vijf onderzochte telers in Indonesië nog steeds het label ¨duurzame palmolie¨ van de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO), een organisatie de in 2004 is opgezet om de palmoliesector op te schonen na een aantal milieuschandalen.

Ook de afnemers verschuilen zich achter het label van de RSPO: op papier voeren ze een stevig duurzaamheidsbeleid, maar in werkelijkheid heeft geen van deze fabrikanten de overduidelijke risiko´s van het werken met Wilmar´s aanvoerketen onderkend, aldus Seema Joshi, hoofd van de afdeling Business and Human Rights van Amnesty.

Gebrek aan transparantie bij de verwerkers

Van de negen transnationale fabrikanten die hun palmolie inkopen bij Wilmar gaven slechts zeven toe dat ze dat doen [6]. En alleen Kellogg’s en Reckitt Benckiser waren bereid om aan te geven in welke specifieke producten de palmolie is verwerkt. Colgate en Nestlé erkenden wel dat ze palmolie kopen van Wilmar raffinaderijen in Indonesië maar ze ontkenden dat de producten op de lijst van Amnesty International Wilmar´s palmolie bevatten. Ze gaven echter niet aan in welke andere producten die palmolie dan wèl is verwerkt.

Acht van hen zijn aangesloten bij de RSPO en claimen op hun websites of productlabels dat ze ´duurzame palmolie´ gebruiken. Geen enkele van de negen door Amnesty benaderde bedrijven ontkende overigens dat de arbeidsmisstanden plaatsvinden. Maar ook leverde geen enkele van die  bedrijven bewijs dat er actie is ondernomen richting Wilmar om de schending van arbeidsrecht op zijn plantages te stoppen.

De ethische consument staat in de kou

Seema Joshi vindt dat de consument het recht heeft te weten welke producten daadwerkelijk verbonden zijn aan misbruik van arbeiders en welke niet. Zelfs nadat ze werden geconfronteerd met de mensenrechtenschendingen in de keten van een belangrijke grondstoffenleverancier – Wilmar – lieten de meeste verwerkers na om aan te geven welke specifieke producten besmet zijn. Zo lang ze dat niet doen, profiteren ze van de arbeidsuitbuiting en ondersteunen ze die. Daarbij hebben ze lak aan de consument die een ethisch verantwoorde keuze wil maken in de supermarkt, aldus Joshi.

Unilever: schone schijn en greenwashing

De Brits-Nederlandse levensmiddelenfabrikant Unilever is ´s werelds grootste verwerker van palmolie. Het concern gaf desgevraagd toe palmolie te betrekken van Wilmar, maar weigerde in te gaan op de vraag van Amnesty van welke raffinaderijen de palmolie afkomstig is en in welke van zijn producten het verwerkt is [7].

Het bedrijf is een topper wat betreft het ´greenwashen´ van smerige praktijken. De laatste jaren spendeerde Unilever flink wat PR-geld om de indruk te wekken dat het op de goede weg is qua verantwoordelijke en duurzame inkoop. Het stelde zichzelf als doel om in 2020 helemaal te zijn overgestapt op ´duurzame´ palmolie.

En het is de transnational inderdaad gelukt om de harten te veroveren van allerlei goedwillende organisaties en van de (Nederlandse) overheid. Een greep uit media-artikelen vanaf 2012 om dat te illustreren [8]:

– ¨Unilever onderscheiden met Task Force Duurzame Palmolie Award 2012¨ (Foodholland, 14 juni 2013);
– ¨Samenwerking Nederland en Indonesië voor duurzame palmolie¨ (Trouw, 22 november 2013);
– ¨Unilever kiest voor duurzame palmolie¨ (Distrifood, 20 november 2014);
– ¨Unilever investeert in kleine boeren¨ (VMT, 11 februari 2015);
– ¨Unilever aan top in Oxfam Novib Behind the Brands Ranglijst¨ (Foodholland, 31 maart 2015);
– ¨Unilever en overheid sluiten partnerschap voor duurzaamheid¨ (Nu, 24 april 2015);
– ¨Oxfam: ´Unilever meest duurzame fabrikant´ ¨ (Distrifood, 19 april 2016);
– ¨´Multinationals tonen zich kritisch ten opzichte van palmoliegigant IOI´,¨ Foodholland, 12 juli 2016 (http://www.foodholland.nl/nieuws/artikel.html?id=182714&b=fh160713); en
– Nationale Postcode Loterij ´Doe maar lekker duurzaam´ (2016).

Toch blijven de critici lastig…

Zo beschuldigden internationale milieuorganisaties de Maleisische palmolieproducent IOI in 2011 van het schenden van milieu- en mensenrechtennormen in Indonesië en Maleisië. Unilever kocht zijn palmolie in bij IOI en bleef dat doen ondanks aanhoudende klachten. beschuldigingen tegen IOI [9].
Ook daarna bleef de kritiek op Unilever van de kant van regenwoudbeschermers, activisten als Robin Wood, milieuorganisaties en in de mainstream-pers aanhouden [10]:

– ¨Occupy Unilever, Palmöl Demo in Hamburg¨ (NGO-online, 14 december 2011);
– ¨Unilever hält trotz Menschenrechtsverletzungen am Lieferanten fest¨ (Rettet den Regenwald, 19 januari 2012);
– ¨Kritik an Unilever-Nominierung für Deutschen Nachhaltigkeitspreis¨ (Deutschlandfunk, 6 december 2012);
– ¨Rama – Der blutige Aufstrich von Unilever¨ (Rettet den regenwald, 2014);
– ¨Palmöl aus Indonesien, Das schmutzige Geschäft der Produzenten¨ (Spiegel Online, 17 maart 2015);
– ¨Schmutziges Palmöl im Langnese-Eis! Unilever-Lieferant Wilmar tritt Sozialstandards mit Füßen¨ (Robin Wood, 15 juli 2015);
– ¨Nederland kan doel duurzame palmolie onmogelijk halen¨ (Greenpeace, 19 mei 2016);
– ¨Greenpeace voert actie bij palmolieraffinaderij van IOI op Rotterdamse Maasvlakte¨ (Foodholland, 27 september 2016);
– ¨Unilever en Albert Heijn geven lesje groene marketing met DoeMaarLekkerDuurzaam,¨ (925, 29 november 2016).

Desondanks lift Ahold lekker mee op de hype…

Distrifood meldde in september 2016 dat uit onderzoek van het Wereld Natuur Fonds (WNF) zou blijken dat Ahold Delhaize, (FrieslandCampina en) Unilever het ¨goed doen¨ waar het gaat om het gebruik en de inkoop van duurzame palmolie…. [11]. Het WNF vond overigens ook dat andere onderzochte bedrijven – waaronder Nestlé en Colgate-Palmolive – op dat vlak een ¨verbetering lieten zien in vergelijking met een jaar geleden¨….

Wellicht moet het WNF de volgende keer wat dieper graven of andere onderzoekers aantrekken….

Meer lezen:

– ¨Palm oil – Tackling deforestation while improving smallholder productivity & sustainability,¨ Internationale Duurzame Handel.
– ¨Protestacties in Sierra-Leone en Duitsland tegen palmolieplantages en -productie,¨ Supermacht, 2 november 2013.
– ¨RSPO en duurzame palmolie? Voortgaande ontbossing en mensenrechtenschendingen!,¨ Supermacht, 19 mei 2015 (update 10 juni).
– ¨Data zorgt voor meer transparantie supply chain,¨ Inkopers-café, 16 juni 2015.
– ¨Duurzaam niet duur met AH en Unilever,¨ Levensmiddelenkrant, 11 september 2015.
– ¨Landgrab en dwangarbeid bij suikerrietproductie – Supermarkten neem je verantwoordelijkheid,¨ Supermacht, 6 december 2015.
– ¨Palmolieproductie: intransparant, onduurzaam en bron van ontbossing en verdrijving (Greenpeace),¨ Supermacht, 8 maart 2016.
– ¨Unilever reageert op schorsing certificatie palmolie leverancier door RSPO,¨ 1 april 2016.
– ¨RSPO RT14 conference emphasises equality, human rights and smallholder inclusivity,¨ RSPO, 29 november 2016.
– ¨Palm oil through the eyes of a smallholder,¨ RSPO, 29 november 2016.
– ¨Unilever mikt op snellere margeverbetering,¨ Foodholland, 30 november 2016.
– ¨Fruits of their Labour¨ – YouTube video van Amnesty International, 30 november 2016.

Noten:

[1] Palmolie is verwerkt in ongeveer 60 procent van alle producten die in de supermarkt wordt verkocht. Het is goedkoper dan alternatieven zoals olijfolie, boter of zonnebloemolie. Nederland is veruit de grootste Europese importeur van palmolie.
[2]  https://www.amnesty.org/download/Documents/ASA2151842016ENGLISH.pdf
[3] Wilmar International prijst zichzelf aan als ¨Asia’s Leading Agribusiness Group¨. Naar eigen zeggen heeft deze reus 60.000 mensen werk in dienst in Indonesië en Maleisië. Een deel van hen zijn werkzaam in de productie van palmolie dat verwerkt is in een groot aantal levensmiddelen, cosmetica en schoonmaakmiddelen die we kopen in de supermarkt.
[4] Indonesië heeft een krachtige arbeidswet die veel van deze misstanden aanmerkt als misdaden, maar de wet wordt nauwelijks toegepast. Amnesty International roept de Indonesische regering op om de wetshandhaving te verbeteren en om de gemelde misstanden te onderzoeken.
[5] Een reactie van Wilmar op het rapport van Amnesty is hier te vinden: ¨Wilmar Seeks Collaboration for Labour Transformation in Palm Oil¨ (29 November 2016). Zie ook de weblink van noot 5.
De reactie van de RSPO is hier te lezen: ¨RSPO response to Amnesty International report ´The great palm oil scandal: Labour abuses behind big brand names´,¨ RSPO, 30 november 2016.
RSPO en Wilmar zeggen dat ze alles in het werk zullen stellen om de misstanden tegen te gaan. Ze willen daarbij samenwerken met Amnesty. Tegen de achtergrond van jarenlange kritiek op de praktijken in de palmoliesector en de inmense belangen die ermee gemoeid gaan, klinkt dit niet erg geloofwaardig.
[6] Document met de reacties van de bedrijven op vragen van Amnesty.
[7] Uitgaande van de situatie in Indonesië waar 11 van de 15 raffinaderijen van Wilmar zijn, conludeert Amnesty dat het zeer waarschijnlijk is dat Unilever bij een of meerdere van Wilmar´s raffinaderijen inkocht.
[8] ¨Unilever onderscheiden met Task Force Duurzame Palmolie Award 2012¨, Foodholland, 14 juni 2013 – ¨Samenwerking Nederland en Indonesië voor duurzame palmolie,¨ Trouw, 22 november 2013 – ¨Unilever kiest voor duurzame palmolie,¨ Distrifood, 20 november 2014 – ¨Unilever investeert in kleine boeren,¨ VMT, 11 februari 2015 – ¨Unilever aan top in Oxfam Novib Behind the Brands Ranglijst,¨ Foodholland, 31 maart 2015 – ¨Unilever en overheid sluiten partnerschap voor duurzaamheid,¨ NU, 24 april 2015 – ¨Duurzaam niet duur met AH en Unilever,¨ Levensmiddelenkrant, 11 september 2015 – ¨Oxfam: ´Unilever meest duurzame fabrikant´,¨ Distrifood, 19 april 2016- ¨´Multinationals tonen zich kritisch ten opzichte van palmoliegigant IOI´,¨ Foodholland, 12 juli 2016 en ¨Doe maar lekker duurzaam,¨ Nationale Postcode Loterij, 2016.
[9] ¨Palmolieproducent Unilever onder vuur,¨ Distrifood, 7 april 2011.
[10] ¨Occupy Unilever, Palmöl Demo in Hamburg,¨ NGO-online, 14 december 2011 – ¨Unilever hält trotz Menschenrechtsverletzungen am Lieferanten fest,¨ Rettet den Regenwald, 19 januari 2012 – ¨Kritik an Unilever-Nominierung für Deutschen Nachhaltigkeitspreis,¨ Deutschlandfunk, 6 december 2012 – ¨Rama – Der blutige Aufstrich von Unilever,¨ Rettet den regenwald, 2014 – ¨Palmöl aus Indonesien, Das schmutzige Geschäft der Produzenten,¨ Spiegel Online, 17 maart 2015 – ¨Schmutziges Palmöl im Langnese-Eis! Unilever-Lieferant Wilmar tritt Sozialstandards mit Füßen,¨ Robin Wood, 15 juli 2015 – ¨Nederland kan doel duurzame palmolie onmogelijk halen,¨ Greenpeace, 19 mei 2016 – ¨Greenpeace voert actie bij palmolieraffinaderij van IOI op Rotterdamse Maasvlakte,¨ Foodholland, 27 september 2016 – ¨Unilever en Albert Heijn geven lesje groene marketing met DoeMaarLekkerDuurzaam,¨ 925, 29 november 2016.
[11] ¨Ahold Delhaize scoort met duurzame palmolie,¨ Distrifood, 21 september 2016.

Bronnen:

– ¨Palm Oil: Global brands profiting from child and forced labour – Unilever, Nestlé, Procter & Gamble among nine household names contributing to labour abuse,¨ Amnesty International, 30 November 2016.
– ¨Palm Oil and human rights: What you need to know,¨ Amnesty International / WatchDoc, 30 November 2016.
– ¨Amnesty-rapport over palmolie: ´Unilever, Nestlé en Procter & Gamble profiteren van kinder- en dwangarbeid´,¨ Knack, 30 november 2016.