‘Schrap het vuurwapen als onderdeel van de normale politie-uitrusting’

Er heerst de afgelopen jaren het groeiende misverstand in veel media dat de rechtsstaat is gediend bij een scherper vervolgingsbeleid van verdachten en een hardvochtiger strafbeleid voor schuldigen, waarbij de hoeveelheid dodelijke slachtoffers als een soort ‘collateral damage’ wordt geaccepteerd. In feite zijn dat de kenmerken van een groeiende politiestaat. De rechtsstaat kenmerkt zich juist door het omgekeerde. Burgerlijke rechten waarborgen, die het vervolgingsbeleid en strafpraktijk scherp inperken. Niet een straffende overheid, maar de bescherming van de burger, iedere burger, tegen het geweldsmonopolie van diezelfde overheid is het wezen van de rechtsstaat.

De dood van een 17-jarige jongen in Den Haag door een politiekogel is de volgende in een  reeks van incidenten waarbij ongewapende burgers door de politie worden doodgeschoten en roept scherpe vragen op over het functioneren van de rechtsstaat.

Volgens een OM-woordvoerder is er het volgende gebeurd: op zaterdag 23 november 6.30 uur wilde de 17-jarige Rishi op het Haagse station Hollands Spoor in de trein stappen. De politie zou een melding hebben gehad, waarin Rishi iemand op het perron met een vuurwapen zou hebben bedreigd. Minuten later kwamen agenten met getrokken pistolen het perron oprennen en hebben hem ‘instructies’ gegeven die hij niet opgevolgd zou hebben.

Een verhaal van een enkele omstander zou onvoldoende moeten zijn om aan te nemen dat de verdachte een vuurwapen heeft.

Slachtoffer maakte een armbeweging naar zijn riem en werd daarop direct doodgeschoten. Rishi bleek geen vuurwapen te hebben.
De ambtsinstructies van vuurwapengebruiken lijken helder. De politie heeft alleen het recht te schieten als een verdachte bij zijn aanhouding een ernstig geweldsmisdrijf pleegt of wanneer iemand vuurwapengevaarlijk is. Geen van beiden was op dat moment het geval. Want ook als het verhaal van de politie klopt, is er geen legitimatie voor politioneel vuurwapengebruik en zeker niet voor een gericht dodelijk schot.

Verhaal
Een verhaal van een enkele omstander zou onvoldoende moeten zijn om aan te nemen dat de verdachte een vuurwapen heeft. De aanwezigheid van een vuurwapen bij de verdachte had eerst expliciet door de politie moeten worden vastgesteld en zelfs dan is een dodelijk schot niet zomaar gelegitimeerd.

Luisterend naar politiewoordvoerders en universitair hoofddocent Jaap Timmer van de VU valt te vrezen dat de rijksrecherche een veel ruimer uitleg gaat geven aan de ambtsinstructies. De VU-docent hanteert de levensgevaarlijke doctrine dat zelfs een foute vuurwapenmelding de agent het recht geeft op een ongewapende te schieten. Dat kan dus ook op u en mij. Waar is de rechtsstaat hier nog?

In een goed functionerende rechtsstaat zou een dergelijke gebeurtenis direct leiden tot schorsing van de betreffende agent en een kritische ondervraging als verdachte van doodslag. Het feit dat in ieder geval het eerste niet heeft plaats gevonden, voorspelt weinig goeds over het zelfreinigend vermogen van politie en justitie. Het onderzoek van de Rijksrecherche dient zeer kritisch te worden gevolgd. De slager keurt hier grotendeels zijn eigen vlees. Wordt het niet eens tijd om onafhankelijke en maatschappijkritische deskundigen mee te laten kijken in het onderzoek?

Het harde vervolgingsbeleid naar burgers staat in schril contract met gebrek aan zelfkritiek en coulantie, die politie en justitie zichzelf toekennen. Vergelijkbare schietpartijen in het verleden hebben geleerd dat politie en justitie zelfs bij dodelijke schietpartijen haar eigen mensen zelden of niet vervolgd. Men wacht gewoon totdat de mediaopwinding is gaan liggen alvorens mede te delen dat er geen reden is tot vervolging en de zaak is opgelost.

Met de legitimatie van dergelijk dodelijk politiegeweld faalt de rechtsstaat. In 2011 was de politie betrokken bij 30 schietincidenten met 29 gewonden en 5 doden. Dat waren er fors meer dan in 2010 en 2009. De toenemende hoeveelheid schietincidenten tekent een algemene trend van groeiend politiegeweld tegen burgers. Het harde zerotolerance-beleid van de laatste jaren eist slachtoffers. De politie wordt maatschappelijk steeds meer bevestigd in een positie dat ze onaantastbaar is. De ‘losse handjes’ aan de revolver doen denken aan een Amerikaanse politieserie. Dodelijke schietincidenten horen bij ‘het spelletje’ en het systeem dekt die praktijk af.

Arrestatieteams
Het is tijd voor radicaler voorstellen. Laat de omgang met vuurwapens over aan getrainde arrestatieteams. Een goede agent bewijst zich in zijn beheerste omgang met een conflict of regeloverschrijding en niet in zijn omgang met een vuurwapen. Begrip, onderhandeling en waarschuwing zijn in het zerotolerance beleid van de afgelopen jaren onterecht naar de achtergrond gedrukt. De inzet van machtsmiddelen als boetes en aanhouding worden zelfs als soft ervaren. Het gebruik van het vuurwapen komt steeds dichterbij.

Politie zonder vuurwapens de-escaleert, maakt de straat veiliger en heimelijk zullen veel agenten opgelucht zijn te zijn verlost van een vuurwapen dat hun taak eerder stressvoller dan gemakkelijker maakt. Tegen vuurgevaarlijke criminelen zijn er getrainde arrestatieteams.  Schrap het vuurwapen als onderdeel van de normale politie-uitrusting. Niet alleen is het  pistool een bedreiging voor het welzijn van burgers, het is vaak ook een bedreiging voor de agent zelf.  Het is de afgelopen jaren geregeld voorgekomen dat een politieagent met zijn  eigen vuurwapen is beschoten. Soms met dodelijke afloop.

En Rishi? Waarom zouden we niet meeleven met zijn nabestaanden? Wij leven zelfs 13 jaar na haar dood mee met de ouders van Marianne Vaatstra. Het had immers ook onze dochter kunnen zijn. Rishi was misschien een probleemjongere van Hindoestaanse afkomst. Maar hij was ook een 17-jarige scholier, die pardoes door de politie werd doodgeschoten. Stelt u zich eens voor dat het uw zoon was?

^{Ab Gietelink is politiek filosoof en theaterkunstenaar.}