Zijn er alternatieven voor Multinationals?
Onderstaande tekst is een opzet voor een workshop op de Tweede Dag van Alternatieven, zondag 19 september aanstaande in Utrecht. Zie website globalternatives.nl voor meer informatie.
Als we praten over de economische problemen die worden veroorzaakt door globalisering, hebben we het eigenlijk grotendeels over de problemen die multinationals veroorzaken. Het zijn deze gigantische economische machtsconcentraties die de wereldeconomie (en daarbinnen de handel) domineren. Zij zijn het ook die het meest profiteren van de deregulering en liberalisering die zo kenmerkend zijn voor de huidige globalisering. Daarnaast zijn multinationals ook nog eens de meest ondemocratische instellingen die er – op economisch gebied – bestaan. Terwijl ze gigantische omvang hebben – iedereen kent inmiddels wel die lijst van de 100 grootste economische entiteiten waarvan meer dan de helft uit bedrijven bestaat – hebben alleen de managers en aandelhouders wat te zeggen. Het zijn dan ook dictaturen, die zouden moeten verdwijnen en waarvoor in feite niet uitmaakt of ze \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’het\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’ goed of fout doen. Het simpele feit dat alleen een select groepje rijke mannen dit soort enorme constellaties runt, is al fout.
Het bestaan van deze dictatoriale monopolies is in feite in directe tegenspraak met het begrip vrijhandel. De grondleggers van het liberalisme (zoals Adam Smith en David Ricardo) hebben dat ook met zoveel woorden verklaard. Vreemd genoeg zal geen enkele adept van het neo-liberalisme dit erkennen. De meeste weten overigens niet eens dat Smith en Ricardo dit dachten.
Maar zo mogelijk nog merkwaardiger is dat binnen het gehele partijpolitieke spectrum in Nederland dus ook aan de linkerkant, nauwelijks aandacht is voor de aanpak van multinationals. Ze worden als een onvermijdelijk gegeven beschouwd, en meestal zelfs positief beschouwd (\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’ze brengen werk en investeringen\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’). Hoogstens bestaat er aandacht voor multinationals die een bepaalde wandaad begaan, niet voor het fenomeen op zich.
Gelukkig is dat bij actiegroepen anders. Er zijn allerlei stromingen binnen de internationale actiewereld te ontwaren om multinationals het hoofd te bieden.
Een van de meest opvallende antwoorden op de schijnbaar ongebreidelde macht die multinationals krijgen van de heersende politici, zijn de zogenaamde gedragscodes. Het betreft een set aan regels die multinationals (sectoraal of per bedrijf) voorgelegd worden om ze te dwingen zich aan allerlei fundamentele verplichtingen te houden.
Binnen de OECD hebben de rijke landen geprobeerd de lont uit het kruitvat te halen door zelf gedragscodes op te gaan stellen en deze zoveel mogelijk een vrijwillig en slecht gecontroleerd karakter te laten aannemen. Organisaties als de Schone Kleren Campagne (internationaal: Fair Wear Foundation) beschouwen goede gedragscodes als een van hun voornaamste wapens.
De Schone Kleren Kampagne heeft onlangs een speciale brochure geschreven over het fenomeen gedragscode, waarin ook het verschil uitgelegd wordt tussen de verschillende gedragscodes die inmiddels ontstaan zijn. Zie:brochure op website SKO. De vraag is of gedragscodes daadwerkelijk kunnen leiden tot het terugdringen van de macht van multinationals.
Een tweede strategie is die van de eerlijke handel. De koffie van Max Havelaar is daarvan het bekendste voorbeeld. Maar er komen steeds meer \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’eerlijke\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’ merken op de markt, waarmee geprobeerd wordt multinationals te beconcurreren. Zo is er een poging om een \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’eerlijke\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’ spijkerbroek te fabriceren (zie: http://www.kuyichi.com/)
En de Canadese anti-reclame-activisten van Adbusters hebben een eigen gymschoen gelanceerd (zie www.adbusters.org. Toch bestaat er twijfel aan het perspectief van zo\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’n aanpak. Max Havelaar is in Nederland nooit boven de drie procent uitgekomen en over de achtergronden van kuyichi en blackspot bestaat de nodige twijfel.
Natuurlijk bestaat er een keur aan specifieke campagnes gericht tegen een bepaald bedrijf of een bepaalde misstand. Een overzicht daarvan, met veel links, is te vinden in een apart bericht op globalinfo.nl. Meestal betreft het hier echter reactieve campagnes, die alleen beogen een onwelgevallige praktijk te stoppen, zonder daar een alternatief voor aan te bieden. In veel gevallen is het wegnemen van de oorzaak van de problemen ook wel degelijk een oplossing en hoeft er helemaal geen alternatief voor geformuleerd te worden (vergelijkbaar met het alternatief voor cholera: geen cholera). Het alternatief bestaat meestal al gewoon, en wordt juist weggevaagd op het moment dat de multinationals – geholpen door liberaliseringsafspraken zoals binnen de WTO of bilaterale handelsakkoorden – de markt over gaan nemen. Daar zijn talloze voorbeelden van, van de melkveehouderij op Jamaica tot de textielproductie in India. Toch pleit juist dat – en juist in deze tijden – voor een generieke strategie om de macht van multinationals aan te pakken.
Daarbij moeten we niet vergeten dat bedrijven van de omvang van de huidige multinationals een tamelijk nieuw verschijnsel zijn. Honderd jaar geleden bestonden er in de VS bijvoorbeeld maar vier bedrijven met meer dan 1000 mens in dienst (waaronder de spoorwegen). Toen ging het dus heel goed zonder deze \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’onvermijdelijke\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’ instellingen.
Poltieke macht multinationals
Een ander probleem is dat multinationals ook steeds meer politieke macht krijgen. Ook op dat gebied moet de strijd dus geleverd worden. Niet alleen neemt hun invloed toe doordat de politieke structuren steeds meer openstaan voor lobby-activiteiten (zie daarvoor bijvoorbeeld de website van CEO. Binnen het internationale beleid wordt – mede door het gelobby van de bedrijven – steeds meer plaats ingeruimd voor bedrijven. Zie bijvoorbeeld het fenomeen Public Private Partnerships. Dit is een zorgwekkende ontwikkeling.
Een van de gevolgen – die wederom in Nederland nauwelijk aandacht krijgt – is dat multinationals ook op juridisch vlak steeds meer macht en rechten krijgen.
In de VS is een ngo, POCLAD genaamd, die zich speciaal richt op deze problematiek (zie www.poclad.org).
Ook de Britse organisatie Corpwatch heeft een speciale brochure uitgebracht over het probleem van de groeiende juridische macht van bedrijven. (zie: brochure).
Het is dus tijd voor een politieke \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’roll back\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’ campagne.
In de workshop over multinationals moeten beide aspecten uit de verf komen: welke \\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’economische\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\’ alternatieven bestaan er voor bedrijven van de omvang van multinationals. En welk perspectief bestaat er voor het terugdringen van hun groeiende politieke macht?
(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Kees, XminY.)