Waarom de NAVO een bedreiging voor de wereldvrede is
Volgens de officiële mythologie hebben de Verenigde Staten en de Sovjet Unie (USSR) elkaar tussen 145 (of 1946) en 1989 (of 1991) voortdurend bestreden – op politiek, militaire en vooral ideologisch gebied. Dit werd de “koude oorlog” genoemd. Als het al een oorlog was, dan is het sleutelwoord hier “koude”, aangezien de twee mogendheden gedurende die hele periode nooit betrokken raakten bij enige directe militaire actie tegen elkaar.
Door Immanuel Wallerstein (origineel), vertaling globalinfo.nl met toestemming van de auteur Foto: Flickr: Parachutisten VS-leger oefenen in Oekraine in 2011 (zie meer details bij foto)
Maar er waren wel verschillende institutionele reflecties van deze koude oorlog, waarbij het stuk voor stuk de Verenigde Staten was, en niet de Sovjet Unie, die de eerste stap zette. In 1949 voegden de drie westerse landen die Duitsland bezetten hun zones bij elkaar om de Bonds Republiek Duitsland (BRD) te creëren als staat. De Sovjet Unie reageerde door haar zone te herschikken als de Duitse Democratische Republiek (DDR).
In 1949 werd de NAVO gevormd door twaalf naties. Op 5 mei 1955 beëindigden de drie westerse mogendheden officieel hun bezetting van de BRD, en erkenden dat als een onafhankelijke staat. Vier dagen later werd de BRD toegelaten als lid van de NAVO. Als antwoord daarop vormde de USSR de Warshaw Verdrag Organisatie (WVO) en lieten ook de DDR als lid toe.
Het verdrag voor de vorming van de NAVO werd aanvankelijk geacht alleen voor binnen Europa te gelden. Een van de redenen was dat westerse Europese landen nog steeds koloniën buiten Europa hadden en geen zin hadden om anderen de autoriteit te geven om zich direct te bemoeien met hun politieke besluiten over deze koloniën. De momenten van kennelijke oplopende spanningen tussen de twee kampen – de blokkade van Berlijn, Cubaanse rakettencrisis – eindigden allen met een status quo ante (herstel van de eerdere situatie, vert.) uitkomst. De belangrijkste aanroeping van de verdragen om over te gaan tot militaire actie was die van de Sovjet-Unie om op te treden binnen de eigen zone tegen ontwikkelingen die bedreigend geacht werden voor de USSR – Hongarije in 1956, Tsjecho-Slowakije in 1968, Polen in 1981. De Verenigde Staten hebben politiek geïntervenieerd onder vergelijkbare omstandigheden, zoals de mogelijke intreding van de Italiaanse Communistische partij in de Italiaans regering.
Dit korte overzicht wijst op het werkelijke doel van de koude oorlog. De koude oorlog had niet ten doel om de politieke werkelijkheid aan de andere zijde te veranderen (behalve dan voor de hele verre toekomst). De koude oorlog was een mechanisme voor elke zijde om z’n satellietlanden onder controle te houden, terwijl ondertussen de de facto overeenkomst overeind gehouden bleef tussen de twee grootmachten over de verdeling van de wereld in twee invloedssferen, eendere voor de Sovjet Unie en twee derde voor de Verenigde Staten. Elke zijde gaf prioriteit aan de garantie dat er geen militair geweld (vooral atoomwapens) gebruikt zou worden tegen de ander. Dit kwam bekend te staan als de garantie tegen “wederzijds verzekerde vernietiging”.
De ineenstorting van de Sovjet Unie in twee etappes – de terugtrekking uit Oost Europa in 1989 en de formele opheffing van de USSR in 1991 – zou in theorie het einde moeten hebben betekend van enige functie voor de NAVO. En het is inderdaad welbekend dat toen president Mikhail Gorbachev van de Sovjet Unie instemde met de opname van de DDR in de BRD, hem beloofd werd dat er geen landen uit de WVO in de NAVO opgenomen zouden worden. Deze belofte werd geweld aangedaan. Want in werkelijkheid nam de NAVO een geheel nieuwe rol aan.
Na 1991 benoemde de NAVO zichzelf tot de politieagent van de wereld om op te treden voor alles wat ze beschouwde als geschikte politieke oplossingen voor de wereldproblemen. De eerste grote inspanning van dit type geschiedde in het Kosovo/Servië-conflict, waarbij de VS zich sterk maakt voor de oprichting van de staat Kosovo, en een verandering van het regime in Servië. Dit werd gevolg door andere vergelijkbare inspanningen – in Afghanistan in 2001 om de Taliban te verdrijven, in Irak in 2003 om het regime in Bagdad omver te werpen, in 2014 om de Islamitische Staat (ISIS) in Irak en Syrië te bestrijden, en in 2013-2014 om de zogenaamde prowesterse krachten in Oekraïne te ondersteunen.
Maar in feite bleek het gebruik van de NAVO zelf een probleem te vormen voor de VS. Zo waren er bijvoorbeeld verschillende vormen van weerstand bij NAVO-lidstaten over de ondernomen acties. Daarnaast voelde de Amerikaanse militairen zich beperkt als de NAVO officieel betrokken was, zoals in Kosovo, door de trage politieke besluitvorming over de militaire actie.
Waarom dan toch kiezen voor de uitbreiding van de NAVO, in plaats van haar opheffing? Dit had wederom te maken met inter-Europese politiek, en de wens van de VS om haar veronderstelde bondgenoten te kunnen beheersen. Het was tijdens het Bush-regime dat de toenmalige minister van Defensie Donald Rumsfeld sprak over een “oud” en een “nieuw” Europa. Met oud Europa verwees hij naar het voorbehoud van de Fransen en de Duitsers om in te stemmen met de strategieën van de VS. Hij zag dat de West-Europese landen zich verwijderden van hun banden met de Verenigde Staten. In feite was zijn inschatting juist. Als antwoord hoopte de VS om de West-Europeanen vleugellam te kunnen maken door Oost-Europese staten in de NAVO te voegen, die de VS beschouwde als meer betrouwbare bondgenoten.
Het conflict om Oekraïne belicht het gevaar van de NAVO. De VS zocht naar de oprichting van nieuwe militaire structuren, die duidelijk tegen Rusland gericht waren, onder het mom van het bestrijden van een denkbeeldige Iraanse bedreiging. Terwijl het Oekraïense conflict zich ontwikkelde, werd de taal van de koude oorlog weer in leven gebracht. De VS gebruikt de NAVO om West-Europese landen te dwingen om in te stemmen met anti-Russische acties. En binnen de VS staat President Barack Obama onder zware druk om “krachtdadig”op te treden tegen de Russische zogenaamde bedreiging van Oekraïne. Dit gaat gepaard met omvangrijke vijandigheid in het Amerikaanse Congres jegens elke overeenkomst met de Iraniërs over nucleaire ontwikkeling.
De krachten in de Verenigde Staten en in West Europa die proberen om militaire stommiteiten te voorkomen, dreigen te worden overschaduwd door wat alleen maar een oorlogs-partij genoemd kan worden. De NAVO en waar die vandaag voor staat vertegenwoordigt een ernstige bedreiging omdat het de vordering vertegenwoordigt van Westerse landen om overal te interveniëren in naam van een Westerse interpretatie van de geopolitieke werkelijkheid. Dit kan alleen maar leiden tot verder, zeer gevaarlijk conflict. Het verwerpen van de NAVO als structuur zou een eerste stap zijn in de richting van gezond verstand en het overleven van de wereld.
————-
[Copyright van Immanuel Wallerstein, gedistribueerd door Agence Global. Voor rechten en machtigingen, inclusief vertalingen en publicaties op niet-commerciële websites, gelieve contact op te nemen met: rights@agenceglobal.com, +1-(336)-686-9002 of +1-(336)-286-6606. Het is toegestaan de artikelen te downloaden, elektronisch te versturen of te e-mailen, zolang het artikel intact blijft, en het copyright zichtbaar aangegeven staat. Om contact op te nemen met de auteur, schrijf naar: immanuel.wallerstein@yale.edu.
Deze exposés worden twee keer per maand gepubliceerd, en zijn bedoeld als reflecties over het hedendaagse wereldtoneel, bekeken vanuit een langetermijn perspectief in plaats van op de krantekoppen af te gaan.]