Vooruitgang of verval
Soms denk ik dat er een rechte lijn loopt van barbarij naar beschaving, maar dan realiseer ik me weer dat die lijn forse perioden van terugval kent. We leven er in één.
(Oorspronkelijk verschenen op de website solidariteit.nl)
Ook zich progressief wanende partijen zijn er van overtuigd dat de pensioengerechtigde leeftijd omhoog moet. De hoogopgeleide, wereldwijze, kosmopolitische en met een schuin oog naar de toekomst en de opkomst van China kijkende Jolande Sap van GroenLinks had er geen enkele moeite mee. Ze zette trots een streep door het pensioenakkoord en tekende voor verhoging. Niet van de AOW, maar van de leeftijd waarop mensen mogen genieten van een welverdiende oude dag.
Doorwerken
Eerst dacht ik dat het hele pensioengedoe te maken heeft met ons Nederlandse calvinisme. Staat er niet in de bijbel dat je je brood moet verdienen in het zweet van je aanschijn? ‘Nou dan, werken kreng!’ Wel vreemd dat de mensen in meer rooms-katholieke landen ook wordt verteld dat ze langer moeten werken. Maar goed, die baseren zich op diezelfde bijbel. Is het dan een algemeen christelijke afwijking om door te willen werken?
Lijkt me niet, want ook veel seculiere intellectuelen promoten het doorwerken. Zij hebben andere pijlen op hun boog. Over het algemeen voeren ze twee redenen aan om de leeftijd te verhogen: de toename van de gemiddelde levensverwachting en de babyboomers. De economische crisis is er sinds kort ook bijgehaald.
Gezond leven
Rond 1880 was de gemiddelde levensverwachting bij geboorte iets boven de 41 jaar. Iemand die het geluk had 65 jaar te worden, werd ook nog wel 76. Pasgeborenen halen tegenwoordig gemiddeld de 78 jaar en mensen van 65 mogen er van uit gaan dat ze 82 worden. De toename voor pasgeborenen was in die 130 jaar dus ongeveer 37 jaar en voor 65-plussers 7 jaar. Sinds 1960 zijn beide levensverwachtingen elkaar zo dicht genaderd dat een verdere nadering moeilijk wordt; er gaan nu eenmaal mensen dood voor ze 65 zijn.
De gedachte dat bij langer leven, langer werken hoort, klinkt logisch. Maar als mensen langer leven en tegelijk productiever zijn, dan is het de vraag of ze langer moeten werken om het welvaartspeil te bewaren. De arbeidsproductiviteit groeide de afgelopen eeuw namelijk sterker dan de levensverwachting en voor de komende halve eeuw is de verwachting dat die lijn wordt doorgetrokken. Zo beschouwd, zal de welvaart dus ook blijven toenemen.
Bovendien, hebben mensen die langer leven ook een langer gezond leven? De levensverwachting van 65-jarige mannen is tussen 1981 en 2010 toegenomen met ruim 3,6 jaar, maar de jaren in goede gezondheid met slechts 2,1 jaar. Voor 65-jarige vrouwen zijn deze cijfers respectievelijk 2,33 en 0,3 jaar. Ze zijn dus toegenomen, maar het aantal prettige jaren is voor vrouwen nauwelijks toegenomen en voor mannen met precies de verhoging van de pensioenleeftijd. Als het redelijk lijkt dat mannen die twee jaar langer werken, dan geldt dat dus niet voor vrouwen. En als we naar opleidingsniveau kijken, dan bestaan er nog grotere verschillen. Deze verschillen worden in de discussie doorgaans genegeerd. Ook is het mogelijk dat de leeftijdsverwachting voor ouderen juist is toegenomen door de vervroegde pensionering sinds de invoering van de VUT. In de Verenigde Staten is deze relatie in elk geval geconstateerd.
Niet verplichten
Maar hoe is het gesteld met de dreigende vergrijzing? Babyboomers bestaan, maar zeker is ook dat we rond 2040 bijna allemaal dood zijn. Het probleem lost zich dus vanzelf op. Zal de uittreding van de babyboomers dan niet leiden tot een tekort aan arbeidskracht? Ook dat tekort verdwijnt rond 2040. Bovendien werken veel mensen tussen 55 en 65 nu ook niet. Toename van de arbeidsparticipatie van 55-plussers zou een arbeidstekort voorkomen, misschien toch maar eerst de groeiende werkloosheid bestrijden.
De economische crisis zet de dekkingsgraden van pensioenfondsen onder druk, maar die crisis gaat toch wel weer over? Ook het overstappen van het rentesysteem in de jaren negentig naar een beleggingssysteem op de aandelenbeurzen heeft veel geld gekost. Aanvankelijk waren de rendementen goed, maar vervolgens is veel premie teruggestort of verlaagd. Een kortzichtige aanpak, want dat de koersen ooit weer zouden dalen was te voorzien. Een onverkwikkelijke zaak waar onze vakbonden overigens mede schuldig aan zijn.
Willen gezonde mensen graag doorwerken? Laat ze hun gang gaan, maar verplicht ze er niet toe. Niet iedereen heeft immers een baan die een veredelde hobby is zoals bij veel intellectuelen het geval is. Maar ja, ik kan argumenteren wat ik wil, de gedachte dat we door moeten werken heeft vrijwel iedereen aangestoken. Ook de SP heeft haar eis “65 blijft 65” naar de achtergrond gedrongen.
De geschiedenis laat helaas geen rechtlijnige vooruitgang zien, maar kent ook perioden van verval. Wij leven er in één, als we niet uitkijken. Het is dus zaak dat we op onze hoede blijven en niet meegaan in de mode van langer werken zoals nu vaak het geval lijkt. Alleen strijd kan deze waanzin keren.