Supermarkten, producten uit bezette gebieden en effectief douanetoezicht

(Oorspronkelijk verschenen op de website supermacht.nl)

In april publiceerden Cordaid, IKV Pax Cristi en ICCO het rapport ¨Dutch economic links with the occupation¨ van onderzoeksburo Profundo (1). Hun conclusie: tenminste 18 Israëlische bedrijven exporteren producten uit de illegale Israëlische nederzettingen naar Nederland met het label ´Made in Israel´ en ruim 30 Nederlandse bedrijven importeren die producten of verkopen ze door¨ (2). De producten waar het om gaat, komen uit illegale nederzettingen op de Golan Hoogte en de Westelijke Jordaanoever.
.
In 2000 voerde de EU een stelsel van gunstige invoertarieven in voor (zuiver) Israëlische handelswaar in en sindsdien wordt gediscussieerd over hoe precies om te gaan met labelling van producten uit de bezette gebieden. De ruimte die Israël lange tijd is gegeven om te rommelen met voorschriften en etikettering wordt nu te groot bevonden in het licht van het toenemend aantal nederzettingen en de gevolgen daarvan voor het ¨vredesproces¨. Producten uit de illegale nederzettingen zijn formeel uitgesloten van bovengenoemde tariefregeling maar onderzoeken wezen uit dat Israëlische overheid en bedrijven de herkomst van producten uit de nederzettingen verdoezelen (3). De EU-lidstaten gaven mei vorig jaar aan dat de bestaande richtlijnen (4) en bilaterale regelingen met betrekking tot handel in producten uit door Israël bezette gebieden stricter moeten worden nageleefd.
.

Standpunt Nederland
.
Minister Timmermans van Buitenlandse Zaken vertelde de Tweede Kamerleden in maart van dit jaar (5) dat de lidstaten zelf mogen bepalen hoe ze dit beleid gaan uitvoeren. Denemarken en het Verenigd Koninkrijk hebben als eersten maatregelen genomen (6). Ook de Nederlandse staat zou een betere toetsing van de richtlijnen voor etikettering en oorsprongregels willen. Timmermans benadrukte dat Nederland niet pleit voor een boycot van producten uit de nederzettingen, ¨maar ¨voor eerlijker voorlichting (door supermarkten) aan de consument¨ zodat die laatste niet wordt misleid. Nu is apart labellen niet verplicht.
.
In de week daarvoor publiceerde het Agentschap NL (lees: Economische Zaken) een conceptadvies over de ¨herkomstetikettering voor producten uit door Israël bezette gebieden¨ (7). De regering oogstte veel kritiek omdat dit advies vooruit liep op ¨consultaties binnen de EU en nationale besluitvorming¨. Na ontdekking van de fout werd het meteen van het net verwijderd, aldus Timmermans in antwoord op vragen hierover (8).
.

(Stille) Boycot
.
Volgens de onderzoekers van Profundo besloot een aantal winkelketens enige tjd geleden al om af te zien van de verkoop van producten uit de genoemde bezette gebieden en vroeg zijn leveranciers om relevante garanties. Zo liet de HEMA in december 2012 weten dat Teperberg 1870, haar Israëlische leverancier van wijn en druiven, garandeert geen waar (meer) te leveren uit illegale nederzettingen. De Nederlandse tak van Aldi-Nord meldde eind februari dat het zijn leveranciers mee had gedeeld niets meer te willen afnemen afkomstig uit de Israëlische nederzettingen in bezet gebied. Aan de hand van de zogenaamde Global GAP-gegevens (9) zou de supermarktketen kunnen nagaan welk boerenbedrijf een bepaald product heeft geleverd. In dezelfde maand liet Hoogviet supermarkten zich in soortgelijke termen uit tegenover Profundo.
.
Waarom deze (en andere) bedrijven stappen hebben gezet om producten uit de bezette gebieden te weren uit hun winkels blijft gissen. Mogelijk spelen diverse factoren een rol, zoals het tijdig kunnen inspelen op de verwachte overheidsmaatregelen, het gevolg geven aan hun opvatting van maatschappelijk verantwoord ondernemerschap (10), en druk van de kant van solidariteitsgroepen.
.

Branchevereniging
.
De branchevereniging van de Nederlandse supermarkten, het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel – met Albert Heijn als diens grootste stakeholder – kijkt onder tussen de kat uit de boom. In januari vroeg ze de regering om op korte termijn duidelijkheid te verschaffen over de etikettering (11). Maar Brussel noch Den Haag maken veel vaart in deze kwestie en het CBL lijkt dat best te vinden. Ze gaf aan gepaste overheidsmaatregelen af te wachten. .
.

Reacties op Trouw-publicatie
.
Eerder deze maand besloot de EU om meer druk op Israël uit te oefenen door het aannemen van een richtlijn over het toekennen van prijzen, fondsen en ‘financiële instrumenten’ in de bilaterale relaties tussen dat land en afzonderlijke EU-lidstaten. Uitdrukkelijke voorwaarde voor toekenning van financiële middelen is, dat Israël het niet besteedt ten behoeve van of in gebieden die ze sinds juni 1967 bezet houdt (12). De richtlijn gaat niet over handel en handeldrijvende bedrijven (13). Kort daarna kwam Trouw met een artikel over de boycot door Jumbo, Hoogvliet en Aldi (14).
.
Hiermee laaide de discussie in Nederland (en daarbuiten) over de handel in producten uit de door Israël bezette gebieden op en de pro-Israël liet weer flink van zich horen. De drie supers zagen zich blijkbaar genoodzaakt om zelf de publiciteit op te zoeken. Jumbo en Hoogvliet ontkenden een boycot te voeren em Aldi gaf aan dat het voeren van de boycot een verkeerde beslissing was geweest. Trouw werd ervan beschuldigd hun woorden te hebben verdraaid. Trouw-journalist Sander Becker verweerde zich op 26 juli tegen deze beschuldigingen. Hij vermoedde dat de drie winkelbedrijven bang zijn voor omzetverlies en hij achtte het waarschijnlijk dat ze nu in stilte door gaan met hun boycot (15). Jan Willem van Gelder, ontwikkelingseconoom van bureau Profundo viel hem bij: ¨Hoewel de meeste mensen in Nederland het Israëlische nederzettingebeleid zullen afwijzen, zal een winkel vanwege een boycot niet ineens meer klanten trekken. En een eventuele smeercampagne zal leiden tot imagoverlies.¨
.

¨Boycot of geen boycot: het is allemaal politiek¨
.
Sander Becker denkt dat er voldoende basis is voor een boycot. ¨De weerstand tegen de Israëlische nederzettingen is en blijft groot, en het bruist wereldwijd van de particuliere initiatieven. Supermarkten en andere bedrijven beseffen bovendien heel goed dat ze zich niet neutraal kunnen opstellen: als ze boycotten is dat een politieke keuze, maar als ze niet boycotten ook, omdat ze daarmee de – volgens internationaal recht – illegale nederzettingen economisch steunen en legitimeren. Vanwege het ongemakkelijke gevoel dat dit dilemma oplevert, dringt de branchevereniging voor de supermarkten aan op een richtlijn, in elk geval voor het herkenbaar etiketteren van de producten. Brussel belooft daar voor het eind van het jaar mee te komen,¨ aldus Becker (15).
.

Niet boycot maar Israël´s beleid schaadt Palestijnse economie
.
Oud-premier van Agt mengde zich ook in deze discussie en schreef een artikel – met veel interessant weblinks – voor het Rights Forum (16). Hij juigte de retailers-boycot toe. ¨De handel met nederzettingen versterkt de economische levensvatbaarheid van deze kolonies en bestendigt dus de Israëlische bezetting. Het is kraakhelder dat de nederzettingen illegaal zijn en het grootste obstakel voor vrede. Alle actoren, ook bedrijven, dienen zich te onthouden van steun aan de bezetting,¨ aldus van Agt. Volgens hem trekken de critici van Jumbo, Hoogvliet en Aldi een rookgordijn op en verwijten ze de supermarkten ten onrechte van politiek bedrijven en discriminatie. Van Agt: ¨Het weren van producten uit illegale nederzettingen is juist een kwestie van recht en een daad van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Van Israël accepteren we blijkbaar wat van geen ander land wordt geaccepteerd; het land treedt het recht met voeten en krijgt een unieke voorkeurspositie.¨
.
Hij verwierp ook het argument van de benadeling van de Palestijnse werkers in de nederzettingen. Slechts een kleine fractie van de Palestijnse arbeiders is werkzaam in nederzettingen en dan nog onder erbarmelijke omstandigheden. Zelfs kinderen zijn daaronder; zij verdienen slechts 25% van hetgeen waar ze recht op hebben. ¨Ondertussen brengt de Israëlische bezetting de Palestijnse economie elk jaar voor miljarden aan schade toe,¨ aldus de oud-premier, ¨Palestijnen worden hun natuurlijke hulpbronnen afgenomen, ze hebben nauwelijks toegang tot water en door de honderden wegversperringen kunnen ze hun economie niet duurzaam ontwikkelen. Gaza is afgegrendeld en Oost-Jeruzalem is van de Westoever geïsoleerd. En daar horen we critici van onze supermarkten niet over.¨
.

Hoe zuiver is het douanetoezicht op locatiecodes?
.
De VN beheert een internationale database met landen- en plaatscodes ten behoeve van herkomstetikettering, de Code for Trade and Transport Locations (UN/LOCODE). Een locatiecode is opgebouwd uit een landencode en een plaatscode. De landencode voor producten uit Israël is IL en de plaatscodes voor de afzonderlijke Israëlische gemeenten zijn te vinden op http://www.unece.org/fileadmin/DAM/cefact/locode/il.htm. De landencode voor de Palestijnse staat is PS en op de pagina met plaatsencodes http://www.unece.org/fileadmin/DAM/cefact/locode/ps.htm staan welgeteld drie gemeenten vermeld.
.
Dit jaar meldde Frank Willems op de mailinglist van de Nederlandse solidariteitsorganisatie voor West-Sahara (http://www.ddh.nl/cgi-bin/mailman/listinfo/west-sahara) hoe de Nederlandse douane en het CBS omgaan met landen- en locatiecodes. Zijn conclusie dat er wordt gesjoemeld met de codering voor producten uit West-Sahara dat door Marokko bezet is, doet vermoeden dat dit ook voor andere bezette gebieden zal gaan.
.

West-Sahara als voorbeeld
.
Willems: ¨De landcode voor Marokko is MA en de landcode voor West-Sahara is EH. Het merkwaardige verschijnsel doet zich voor dat op de lijst van Marokkaanse plaatsen locaties in West-Sahara voorkomen. Zo staat de hoofdstad van West-Sahara op de lijst van Marokkaanse plaatsen met locatiecode MA EUN en de zuidelijke havenstad Dakhla met locatiecode MA VIL. De juiste locatiecode voor de hoofdstad van West-Sahara is echter EH EAI en die voor Dahkla is EH VIC.¨
.
Hij vervolgt: ¨Ook van producten die uit West-Sahara komen moet de herkomst worden vermeld. De tomaten die vanuit Dahkla naar Nederland komen, moeten zijn voorzien van een certificaat van oorsprong met de juiste locatiecode. Aan de grens wordt aan de hand van de oorsprong bepaald welke invoerheffingen van kracht zijn. Er bestaat verschil tussen invoerheffingen voor producten uit West-Sahara en uit Marokko, dus de informatie is van belang voor de douane. Bovendien mogen ook de consumenten weten waar de tomaten vandaan komen. Maar de locatiecode voor West-Sahara wordt niet gebruikt! Dat blijkt ook uit cijfers van het CBS.”
.

Consument (en niet alleen die) wordt belazerd
.
Hij legde deze kwestie vervolgens voor aan het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken maar die schoof de vraag door naar Economische Zaken, waarna hij er niets meer van hoorde. Hij concludeert dat niet alleen de consument maar ook de douane wordt misleid. ¨Met dat verschil dat de douane WEET dat ze worden belazerd,¨ aldus Willems.
.
Hij toonde overigens aan dat Albert Heijn tomaten uit West-Sahara verkoopt en dat het Centraal Bureau Statistiek er ten onrechte van uit gaat dat Nederland geen producten uit West-Sahara importeert. Zo worden er volgens het CBS alleen tomaten geïmporteerd vanuit Marokko. West-Sahara komt zelfs niet voor in het rijtje landen van de CBS. Tegen alle internationale afspraken in volgt de instelling blijkbaar het Marokkaanse standpunt dat West-Sahara onderdeel is van het koninkrijk Marokko!
.
Profundo geeft in haar studie een mooi voorbeeld van hoe eea. werkt in het geval van Israël. ¨(…) Since February 2005 an agreement has come into effect demanding that Israeli goods exported to the EU be marked with their place of origin based on postal codes. This should enable the customs authorities of the EU member states to distinguish Israeli products from settlement products. However, in the case that trade documents show the postal code of the Israeli headquarter rather than the postal code of the production location, settlement products are likely not to be recognized. Also, this postal code labelling only has to be visible to customs authorities, not to consumers.¨
.
Meer lezen?
.
– ¨Aldi noemt boycot Israelische nederzettingen vergissing/Brief aan Aldi,¨ Astrid Essed (Indymedia), 27 juli 2013. Essed schreef een open brief aan de Aldi na de opmerking van Aldi dat de boycot een vergissing was. In haar brief geeft ze een kort en helder overzicht van de geschiedenis van de Israëlische bezetting en de verschillende VN-resoluties die daarover gingen.
– ¨Israël neemt maatregelen tegen boycot EU,¨ Trouw 26 juli 2013.
– ¨Met kat-en-muisspel zijn Palestijnen niet geholpen,¨ Trouw, 26 juli 2013.
– ¨Israël woest over ‘absurde’ boycot,¨ Trouw, 24 juli 2013.
– ¨EU wil labels op producten Joodse nederzettingen,¨ Trouw, 23 juli 2013.
.
Noten:
(1) Het onderzoek dat werd gedaan door Profundo is hier te vinden.
(2) ¨Dertig Nederlandse bedrijven importeren uit Israëlische nederzettingen,¨ NRC, 24 april 2013.
(3) ¨EU takes aim at Israeli settler products,¨ EU Observer, 15 mei 2012.
(4) “Key points of Directive 2000/13/EC¨.
(5) ¨Plenaire vergadering Tweede Kamer, 60e vergadering, 12 maart 2013 -ongecorrigeerd verslag,¨.
(6)  Zie ondermeer: ¨Denmark to start labeling goods made in illegal Israeli settlements,¨ AlArabija, 21 mei 2012 en ¨UK issues new guidance on labelling of food from illegal West Bank settlements,¨ Guardian 10 deceber 2009.
(7) Titel: “Advies inzake herkomstetikettering voor producten uit door Israël bezette gebieden”. Het adies is verwijderd van het net, maar Groentennieuws heeft de misleidende termen uit de herkomstetiketten overgenomen: ¨Advies herkomstetikettering voor producten uit door Israël bezette gebieden,¨ Groentennieuws, 6 maart 2013.
(8) ¨Betreft Beantwoording vragen van het lid De Roon over het (voorbarig publiceren van het) advies omtrent etikettering van producten uit Joodse nederzettingen,¨ Rijksoverheid, 28 mei 2013.
(9) Zie hier en daar.
(10) In een reactie op het artikel uit noot (16) doet een lezeres (Clara Legêne) verslag van onderzoek naar de inhoud van de maatschappelijk verantwoord ondernemerschap-codes van Aldi en Jumbo. In de Corporate Responsability Policy van de Aldi) staat dat Aldi bij haar inkoopbeleid allerlei mensenrechten respecteert, hetgeen volgens de schrijfster aannemelijk maakt dat Aldi geen producten uit de bezette gebieden wil verkopen. Op de Jumbo-website vond ze diverse teksten en jaaroverzichten waarin Jumbo´s ambities op het vlak van Corporate Responsability Policy duidelijk naar voren kwamen, bijvoorbeeld ten aanzien van mensenrechten en het inkoopbeleid). Maar tot haar verbazing bleek het algemene hoofdstuk over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen waar dat gaat over mensenrechten en inkoopbeleid niet openbaar te zijn. Misschien staat daar te klare taal die uitgelegd kan worden als een pro-boycot-standpunt…?
(11) ¨Supers weigeren food uit Joodse nederzettingen,¨ Levensmiddelenkrant, 22 juli 2013 (.
(12) ¨Commission Notice – Guidelines on the eligibility of Israeli entities and their activities in the territories occupied by Israel since June 1967 for grants, prizes and financial instruments funded by the EU from 2014 onwards¨, EEAS, 19 juli 2013.
(13) ¨Supermarkten boycotten producten uit bezette gebieden,¨ Trouw, 22 juli 2013.
(14) ¨Oproep aan supermarkten en groothandels: ‘Stop verkoop van producten uit illegale Israëlische nederzettingen’,¨ Supermacht, 29 april 213.
(15) ¨Een boycot: je mag het wel doen, maar niet hardop zeggen,” Trouw 26 juli 2013 (.
(16) ¨Kritiek op boycottende supermarkten is onwaarachtig gekakel,”van Agt, Joop, 24 juli 2013. Met veel interessante reacties door lezers!

(verkorte weblink: http://www.supermacht.nl/?p=2131)