Reformisten versus radicalen over N.S.F.

Uit: Ravage #13 van 15 oktober 2004

Terwijl wereldwijd de globaliseringsbeweging over haar hoogtepunt heen lijkt en aan kracht heeft ingeboet, ontstaan er in Nederland initiatieven om deze beweging hier van de grond te krijgen. Onder de noemer ‘De wereld is niet te koop’ vonden er de afgelopen jaren reeds enkele conferenties plaats die qua opzet voornamelijk waren gericht op een links-intellectueel en actief publiek. De conferenties waren ontoegankelijk voor niet-ingewijden, tot een sterker wordende globaliseringsbeweging hebben deze initiatieven niet geleid.
Dat moest dus anders. In juni dit jaar vond het Festival Globalisering plaats. De initiatiefnemers, voornamelijk ngo’s, gaven de organisatie in handen van een evenementenbureau. Doel was de bezoekers op de activiteiten te attenderen van organisaties die zowel op nationaal als internationaal niveau maatschappelijke veranderingen nastreven. Maar het grote publiek liet het afweten, de belangstelling voor de voor- maar vooral nadelen van economische globalisering is kennelijk gering.

Fora
Het is dan ook enigszins verbazingwekkend dat er momenteel wordt gewerkt aan de opzet van een Nederlands Sociaal Forum (NSF). Geïnspireerd door eerdere bijeenkomsten van het Wereld Sociaal Forum in Brazilië (2001) en het Europees Sociaal Forum in Parijs (2003) staken vertegenwoordigers van de netwerken Nieuwe Dialoog (o.a. Novib, FNV, Milieudefensie en IKV), Sociale Alliantie (o.a. Raad van Kerken en humanisten) en Keer het Tij (tegen huidige kabinet) eind vorig jaar de koppen bij elkaar.
De sociale fora, die inmiddels wereldwijd in tal van landen worden gehouden, zijn een product van de globaliseringsbeweging. Uitgangspunt van de conferenties is het geloof in een socialere wereld die tot stand moet worden gebracht door een andere manier van economische globalisering waarbij duurzaamheid en rechtvaardigheid voorop komen te staan.
Aan de fora wordt naast de ngo’s (niet-gouvermentele organisaties) deelgenomen door clubs en individuen die vanuit verschillende invalshoeken werken aan een andere wereld. Deze bijeenkomsten lenen zich voor de uitwisseling van ideeën, het voeren van actie en reflectie. Buitenstaanders kunnen deelnemen aan workshops, lezingen bijwonen, zich bij bestaande initiatieven aansluiten en deelnemen aan een actie, meestal een betoging.

Voedingsbodem
Omdat de fora veelal het resultaat zijn van een reeds bloeiende globaliseringsbeweging, is het maar de vraag of het hier in de polder aan zal slaan. Want laten we wel wezen, we hebben inmiddels een reputatie opgebouwd van een land met weliswaar een rijke schakering aan alternatieve organisaties en actiegroepen, maar de behoefte om samen te werken is ver te zoeken. Die behoefte moet ook van nature aanwezig zijn, kan niet worden gecreëerd cq. opgelegd.
Maar de initiatiefnemers van het NSF hebben er een rotsvast vertrouwen in. Immers, bestaande netwerken als de Nieuwe Dialoog (ngo’s) en platform Keer het Tij tonen volgens hen aan dat er wel degelijk behoefte is aan meer samenwerking, zo luidt het argument. ,,Dát een andere wereld mogelijk is, weten we”, schrijft Keer het Tij in een persbericht. ,,Nu komt het er op aan hóe die andere wereld moet zijn. Daar gaan we met al die organisaties aan werken.”
Peer de Rijk van de milieuorganisatie WISE praat mee over de voorbereiding van het forum, maar is inmiddels veel illusies armer. De Rijk vindt de woorden uit het persbericht vooral bol staan van retoriek. ,,Keer het Tij bestaat uit honderden clubs, maar dat zegt helemaal niks. Die hebben ooit een verklaring ondertekend waar inmiddels zo’n beetje iedereen in dit land het wel mee eens zal zijn. Het is goed dat het platform verzet bundelt maar ze moet niet te veel waarde hechten aan die getallen van deelnemende clubs.”

Polderen
Ook het NSF heeft een vrijblijvende beginselverklaring opgesteld, met begrippen als geweldloos en voor een andere wereld. De Rijk: ,,De vraag is of de ngo’s binnen het NSF daadwerkelijk zouden gaan mobiliseren voor iets dat inhoudelijk en qua doelstelling wél scherpte heeft. Voor ‘een andere wereld’ komt iedereen wel op de been. Op zichzelf is dat nog geen antwoord op de vraag of het NSF de globaliseringsbeweging ook daadwerkelijk sterker maakt of in elk geval vergroot.”
Kees Hudig van solidariteitsfonds XminY gaat nog een stapje verder in z’n kritiek. In een discussiestuk plaatst Hudig, ervaringsdeskundige op het gebied van globalisering en verzet, vraagtekens bij het feit dat de Novib en Milieudefensie een belangrijke positie innemen bij de voorbereiding van het NSF. In zijn ogen zijn deze ngo’s er mede oorzaak van dat het in Nederland nooit tot een globaliseringsbeweging is gekomen.
Volgens Hudig is het poldermodel de voornaamste oorzaak van de politieke malaise op het terrein van het verzet. ,,Hoewel organisaties als de Novib en Milieudefensie soms best wel nuttig werk doen, hebben ze de afgelopen jaren ook vreselijk mee zitten polderen met de politiek en belangengroepen. Uiteraard is dat hun goed recht, maar wat mij betreft kost hen dat wel een flink aantal plaatsen in de rangorde binnen de globaliseringsnetwerken.”
Juist de radicale anti-kapitalistische clubs die voorstander zijn van drastische veranderingen in de rijke wereld en die daarvoor op straat lijf en leden inzetten, hebben voor de doorbraak gezorgd, stelt Hudig. ,,Zij zijn het ook die inhoudelijke campagnes voeren en de vinger op de zere plek leggen, in de vorm van actief verzet tegen multinationals.”

Voorgekookt
Het is dan ook navrant om te zien dat radicale actiegroepen ontbreken in de voorbereidingsgroep van het forum. Een club als Eurodusnie heeft het weliswaar geprobeerd, maar de deelnemende activisten kregen al snel de kriebels nadat bleek dat de officiële oprichtingsvergadering, april dit jaar, was voorgekookt. ,,Het plan lag al vast, het NSF zou nog dit jaar worden gehouden”, zegt Stella Gryllia van de mondiale werkgroep van Eurodusnie.
Eurodusnie en andere critici stoorden zich op die eerste bijeenkomst aan het feit dat er nauwelijks aandacht werd besteed aan de vraag of er in dit land wel behoefte is aan een Sociaal Forum en of het wel aan zal slaan. De discussie daarentegen ging vooral over de praktische uitvoering van het project.
Volgens De Rijk het logische gevolg van een topdown ontwikkeling. ,,Niet zeuren maar beton storten”, zo typeert hij de sfeer op de vergadering. ,,De ‘beroeps’ bedenken en willen wat. Eenmaal vastgezet in hun hoofd is het idee er met geen mogelijkheid nog uit te krijgen. Van meet af aan is het in mijn beleving onmogelijk geweest om hun analyse over nut en noodzaak voor het project aan te horen, laat staan die te bediscussiëren.”

Organisatiestructuur
Desondanks besloot een meerderheid van de zestig aanwezigen op die ‘oprichtingsbijeenkomst’ dat het Sociaal Forum er zou komen. Als gevolg van de geuite kritiek, toegespitst op het voorbereidingsproces, besloot een aantal FNV-groepen van de aangesloten Sociale Alliantie uit de voorbereidingsgroep te stappen. Men wond zich vreselijk op over de toon die de aanwezige radicalinski’s aansloegen.
De radicalen drongen aan op een meer basisdemocratische aanpak, gebaseerd op de richtlijnen van het Wereld Sociaal Forum. ,,Ons idee van coördinatie is tegengesteld aan de gecentraliseerde structuur van het Sociaal Forum waar de ngo’s en de verborgen parlementaire krachten, zoals FNV, dominant aanwezig zijn”, zegt Gryllia. ,,Het forum is een goede gelegenheid om talloze clubs bij elkaar te brengen, maar dan wel op een horizontale manier, op basis van gelijkheid.”
Iedereen die op de oprichtingsvergadering kanttekeningen plaatste of ergens over door wilde praten werd verweten te wantrouwig en te zuur te zijn, aldus De Rijk. ,,Voor een deel zijn ‘we’ dat ook, absoluut. Het probleem is alleen dat je het wantrouwen en de zuurgraad niet vermindert door dan maar dom door te gaan.”
De Rijk denkt overigens dat een aantal van die grote clubs oprecht verbaasd zijn over het feit dat het wantrouwen zo groot is. ,,Maar dan moet je stoppen met het maken van het product en overgaan op het proces. In formele zin zijn er verbeteringen aangebracht in de organisatiestructuur, maar in de praktijk is
het gewoon zo dat het gedragen en voortgestuwd wordt door de geldschieters en de mensen die er veel tijd en professionele krachten voor in kunnen zetten.”

Hoge kosten
Een geld kost het. De boekhouder heeft maar liefst 250.000 euro begroot, een bedrag dat voornamelijk opgaat aan een aantal betaalde medewerkers, de huur van de Beurs van Berlage en het invliegen plus overnachting van de internationale gastsprekers. De Novib staat garant voor 50.000 euro, maar ook Milieudefensie en XminY stellen aanzienlijke bedragen ter beschikking.
Eerder uitte Peer de Rijk z’n afgrijzen over de hoge kosten van een forum dat toch ,,de zoveelste bijeenkomst wordt om elkaar te spreken, een kleine groep nieuwkomers ons verhaal mee te geven en intern tot verdieping en enthousiasmering te komen.” Het naar buiten brengen van deze kritiek leverde hem een persoonlijke reprimande op van René Danen, een van de drijvende krachten achter het project. In een persbericht omschrijft Danen het Sociaal Forum liever als een uniek project waarmee ,,een van de breedste samenwerkingsverbanden uit de recente geschiedenis van sociale bewegingen in Nederland het licht heeft gezien.”
,,Misschien wordt het forum ook wel wat”, zegt De Rijk wijfelend, ,,maar de wijze waarop het tot stand wordt gebracht is niet ok. Er is niks mis mee om iets groots neer te willen zetten, maar doe dat dan gewoon, strak georganiseerd, snel, professioneel, met veel geld. Maar pretendeer niet dat dit een doorbraak is in de posities van en voor de sociale bewegingen in Nederland. Gebakken lucht.”

Uitdagen
,,Als we het met elkaar al belangrijk vinden dat bijvoorbeeld een Novib iets doet aan de mobilisatie van haar achterban”, vervolgt De Rijk, ,,dan moet je ze daartoe uitdagen en onder druk zetten, en niet iets geven dat ze heel graag willen. De meer op werkelijke veranderingen en mobilisatie gerichte groepen moeten dan juist weer een stapje verder gaan en de betrokken ngo’s prikkelen tot meer nadenken. Met het NSF bied je ze weer een heel makkelijke uitweg.”
Volgens De Rijk is het nu de kunst om alsnog te proberen van het NSF een radicaal gebeuren te maken. ,,Dat je achteraf kunt aantonen dat de Novib, een paar FNV-bonden en kerkelijke organisaties eraan bij hebben gedragen. Maar ik ben bang dat de dempende krachten binnen de organisatie reeds te groot zijn.”
Toch hoopt ook De Rijk dat de bijeenkomst van eind november ,,kleine, voorzichtige, echte, dwarsverbanden” oplevert. ,,Kruisbestuiving zou mooi zijn: verplicht de meest truttige achterban van een vakbond of de Novib maar om mee te doen aan de workshop van de activistenschool, verplicht de meest cynische radicale activist maar om mee te doen aan een gezellige feel-good sessie van mensen die spulletjes uit de derde wereld verkopen. Vermijd elkaar niet, ga met elkaar in gesprek over die grote verschillen.”

Alex van Veen

In het volgende nummer van Ravage een interview met Sylvia Borren, directeur van de Novib en een van de initiators van het Nederlands Sociaal Forum. Meer info, zoals voorlopig programma, beginselverklaring en workshops van het NSF: website NSF

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Alex Van veen/ Ravage.)