Peru: A las cuántas muertes te da rabia: Bij hoeveel doden word je kwaad
Vandaag een bericht van een van de voortdurende protesten in Peru die zijn ontstaan na de poging tot zelfcoup en de daaropvolgende afzetting van president Pedro Castillo in december. Ten minste zestig mensen zijn gedood en honderden anderen zijn gewond geraakt, voornamelijk door politiegeweld.
(Door Jimena Ledgard Bron: Wellcome to hell world, vertaling globalinfo.nl, foto’s allemaal van Augusto Escribens, protesten in Lima op 28 januari)
A las cuántas muertes te da rabia: Bij hoeveel doden word je kwaad
Het voelt alsof alle lucht in een seconde uit mijn longen is gezogen in een fractie van een seconde. Ik til mijn shirt op om te kijken of er een wond is. Mijn huid is rood en brandend, maar verder intact.
“De kogel is waarschijnlijk tegen iets anders gestuiterd voordat hij je raakte,” roept een fotojournalist naar me boven het lawaai uit als hij ziet dat ik mijn buik controleer. Ik kan hem nauwelijks horen. Het geluid van traangasgranaten en kogels die links en rechts worden afgeschoten maakt dat de stad Lima aanvoelt als een oorlogsgebied, wat het in zekere zin ook is.
Een paar uur later wordt in de buurt de 55-jarige Víctor Santisteban Yacsavilca gedood door een politieagent die van dichtbij gericht een traangasgranaat op hem schiet. Op beelden van beveiligingscamera’s is te zien dat Santisteban daar gewoon stond, zich niet verzette en geen enkele bedreiging vormde. Dichterbij valt de 35-jarige Rolando Marcos Arango bloedend en bewusteloos op de grond nadat hij door een granaat op zijn hoofd is geraakt. Dit zal gebeuren op een paar meter afstand van waar ik sta, op de zogenaamd beschermde plek waar journalisten en correspondenten hebben geschuild voor het kruisvuur. Het moment wordt live op televisie vastgelegd, maar de tv-zender die het registreerde, schakelt terug naar de studio zonder in te gaan op wat er is gebeurd.
Elders in de stad zullen verschillende onafhankelijke journalisten door de politie worden aangevallen, tot stilzwijgen van de reguliere mediakanalen. Mensenrechtenactivisten en demonstranten die buiten het meest dichtbijzijnde ziekenhuis wachten, zullen door de politie met wapenstokken worden geslagen en over de grond worden gesleept.
Sinds de sociale onrust half december een kookpunt bereikte, zijn in Peru meer dan 60 mensen om het leven gekomen. 47 werden gedood door het politieoptreden tijdens de protesten, de meesten door schotwonden. 10 mensen zijn omgekomen door problemen in verband met de tientallen wegversperringen die overal in het land zijn opgeworpen, terwijl de regeringsleiders niet in staat of bereid waren humanitaire corridors te openen.
Een politieman werd ook gedood; zijn lichaam werd gevonden naast zijn verkoolde auto, naar verluidt levend verbrand. Alle doden op één na vielen buiten Lima, de hoofdstad van het land.
Het is niet gemakkelijk om het exacte moment vast te stellen dat het land in zijn huidige neerwaartse spiraal heeft gebracht. De Peruanen zijn het er zelfs niet over eens, zelfs niet als het duidelijk is dat de poging tot zelfcoup en de onmiddellijke afzetting van voormalig president Pedro Castillo door het Congres op 8 december het begin was van de huidige twee maanden van sociale onrust en protesten. Voor sommigen heeft die dag de huidige crisis veroorzaakt; voor anderen, met name degenen die ik op straat ontmoet en spreek, was de couppoging de onvermijdelijke uitkomst van een veel langer conflict.
“De elites hebben het heel duidelijk gemaakt. Ze zullen nooit toestaan dat een van ons aan de macht komt,” vertelt een 55-jarige man me tijdens een van de protesten. Hij is naar Lima gekomen vanuit Puno, de meest zuidelijke regio van het land en een van de armste, waar begin januari op één dag 18 mensen door de politie werden gedood. “Ze zien ons niet als gelijken. Ze zien ons niet eens als mensen”, zegt hij. Zijn stem breekt, ik kan de frustratie horen. Ik weet niet wat ik moet doen behalve knikken.
Veel van de demonstranten om me heen zijn inheems en hebben dagenlang gereisd om de hoofdstad te bereiken, sommigen met niets meer aan dan de kleren die ze droegen toen ze hun huis verlieten. Ze zwaaien met regenboogkleurige vlaggen die de Andesgemeenschappen vertegenwoordigen. Sommigen dragen traditionele geborduurde rokken en vesten. Ze slapen al dagen op de grond van lege parkeerplaatsen, overleven op aardappelen die ze in zakken uit hun geboortestreek hebben meegenomen, en proberen elke dag met moeite hun weg te vinden in een meedogenloze, uitgestrekte stad. Een van de eerste protesten die ze probeerden te houden in Lima is niet eens begonnen: ze wisten niet welke kant ze op moesten of waar ze zich moesten hergroeperen toen de oproerpolitie hen uiteenjoeg. Er is geen centrale organisatie, en een diepgeworteld wantrouwen tegen potentiële bondgenoten in Lima.
Castillo was in alle opzichten een zwakke president, die te maken kreeg met ernstige beschuldigingen van wijdverbreide corruptie. Als zelfverklaarde linkse politicus waren zijn zwakke pogingen om tijdens zijn korte, anderhalf jaar durende presidentschap beleid te voeren niet bepaald progressief of radicaal. Hij was de verrassende winnaar van de presidentsverkiezingen van 2021 en een jaar na zijn eedaflegging verklaarde hij eventuele misslagen nog steeds uit zijn onervarenheid.
En toch zagen duizenden Peruanen zich vertegenwoordigd in zijn presidentschap. Toen blanke stedelingen uit de middenklasse tijdens zijn eerste publieke optredens als president de spot dreven met zijn manier van spreken of met het feit dat hij nog steeds de traditionele hoed van zijn Andesgemeenschap droeg, voelden duizenden inheemse en landelijke Peruanen dat de beledigingen tegen henzelf gericht waren.
“Hij was een van ons”, vertelt een demonstrant uit de Andesregio Cajamarca. “Hij spreekt zoals ik en zoals mijn ouders en mijn grootouders. Waarom zou dat beschamend moeten zijn?”
{youtube}5IY-b_OIU_I{/youtube}
Ik baan me een weg door de menigte. Mensen dansen en bespelen instrumenten en houden borden vast en zingen. De stemming is bedroefd maar feestelijk, want wat kun je anders doen bij dood en verdriet dan jezelf eraan herinneren dat je leeft? Groepen traditionele muzikanten, bekend als sikuris, trekken door de straat, zingend en spelend op houten Andesfluiten en grote trommels. Hun liederen bezorgen me koude rillingen. Dat hebben ze altijd gedaan. Ze zijn een droevige oproep, een herinnering aan de last en de liefde van het verzet van meerdere generaties. Ik verlies mezelf een paar minuten in hun muziek. Als er enige neiging tot cynisme in mij schuilt, zijn de Sikuris altijd in staat om het tegen te houden.
Jullie kinderen vechten nu, de Andes trilt. Oh, mijn mensen, de Andes trilt. Als ik huilend geboren ben, zal ik vechtend sterven. De onrechtvaardigheden van deze wereld zullen voor altijd verdwenen zijn. Oh, mijn mensen, ze zullen voor altijd verdwenen zijn. Oh, mijn volk, laten we ze voorgoed beëindigen.
Nadat ik ze heb achtergelaten, passeer ik een vrouw die een handgeschreven bord met grote rode letters omhoog houdt. “Bij hoeveel doden word je kwaad?” (“A las cuántas muertes te da rabia“) staat erop.
Ik denk aan de doden. Een vrouw, haar hoofd eraf geschoten in Macusani, Puno. Een video van twee politieagenten die met een geweer op demonstranten schoten vanuit het politiebureau van de stad ging diezelfde dag viral, maar de regering deed er nooit iets aan. De media berichtten over hoe de demonstranten het politiebureau in brand staken nadat een van hen was gedood, maar lieten de schietpartij onvermeld. Een jonge dokter, die geen deel uitmaakte van de protesten, maar zijn huis had verlaten om een gewonde demonstrant voor zijn deur te verzorgen, was ook dood. Mensen die in de rug werden geschoten toen ze probeerden weg te komen van de politie.
Een 21-jarige man, die nog steeds voor zijn leven vecht, heeft 36 kogeltjes in zich, die diep in zijn nieren, darmen en lever zitten.
Ik hoor verhalen van een dokter in een Andesstad die mensen in zijn eigen huis behandelt, omdat demonstranten te bang zijn om naar het ziekenhuis te gaan uit angst dat ze worden opgepakt. Het is moeilijk om te weten wat waar is en wat niet. Tijdens een van de protesten die ik bijwoonde, sloeg een kogel een gat in de wang van een man die naast me stond. Hij weigerde duidelijk naar een ziekenhuis te gaan, hoewel ik zweer dat ik de binnenkant van zijn mond kon zien.
In Lima zijn de protesten vreedzaam totdat ze dat niet meer zijn.
Peru heeft 6 presidenten gehad in 4 jaar. Een onbedoeld gevolg van deze constante staat van crisis is dat demonstranten veel bedrevener zijn geworden in het weerstaan van pogingen om hun acties te ontbinden of te stoppen. Ze hebben geleerd van de frontlinie of primera línea die ontstond tijdens de Chileense sociale omwenteling van 2019 en 2020, en deactiveren traangas door de granaten te in water te dompelen en met natriumbicarbonaat; bouwen barricades en blokkeren wegen; gooien stenen en breken politieafzettingen af; verzetten zich achter zelfgemaakte schilden van karton en schuim; schoppen alles terug wat op hen wordt geschoten; steken rotjes aan om de oproerpolitie te verwarren.
Maar het belangrijkste is dat demonstranten het recht van de staat op het geweldsmonopolie aanvechten en afstand doen van de morele superioriteit die vreedzaam verzet biedt. In ruil daarvoor worden sommigen gearresteerd op beschuldiging van terrorisme.
“We geven niet op. Als ik in een doodskist naar huis moet, dan moet dat maar”, zegt een jonge vrouw. Ze kwam een week geleden aan uit Ayacucho, een regio die in de jaren tachtig werd geteisterd door de terroristische groepering Lichtend Pad, en die afgelopen december opnieuw werd getroffen door een tragedie, toen op één dag tien demonstranten werden gedood door de politie. “We weten wat terrorisme is. Ze hebben het recht niet om dat woord tegen ons te gebruiken.”
Ze voegt zich bij een groep demonstranten die voorbij komt. Ik hoor hun gezang als ze me achterlaten.
“Wij zijn geen terroristen. Wij zijn boeren.”
Jimena Ledgard is schrijver en journalist in Lima, Peru. Haar werk richt zich op sociale onrust, illegale economieën, het milieu en ongelijkheid. Je kunt hier meer bekijken en kunt haar vaak vinden op Twitter of Instagram.