Onder Duitse tucht: Euro-crisis en opkomend nationalisme

Immunisering

De verkiezingsuitslag van 9 mei in deelstaat Nordrhein-Westfalen liep uit op een grote nederlaag voor de zittende Duitse regeringscoalitie van CDU-CSU-FDP: ze verloor haar meerderheid in de Bundesrat, een soort Eerste Kamer van het Duitse Parlement. En dat kan knap lastig zijn in deze tijden van crisis en de noodzaak tot het nemen van harde overheidsmaatregelen. De deal die de EU-lidstaten (en het IMF) sloten over steun aan Griekenland kwam te vroeg voor de regering van Merkel. De harde uitspraken van de bondskanselier en van de Duitse minister van Financiën Schäuble over het uit de Eurozone smijten van lidstaten die hun staathuishouding herhaaldelijk niet op orde hebben èn hun bijdrage aan de sterke anti-Griekse stemmingmakerij in het land, konden niet voorkomen dat de kiezers van Nordrhein-Westfalen zich uitverkocht voelden door de Duitse deelname aan het ‘out-bailen’ van Griekenland. Volgens Rainer Trampert staat de Duitse bevolking echter – net als de Griekse nu – een hard gelag te wachten zodra de nieuwe Duitse wetgeving rond de maximale staatsschuld in 2011 in werking treedt. Dan zullen gigantische bergen van buiten de gangbare economie geplaatste kredieten te voorschijn moeten komen en dit zal leiden tot drastische bezuinigingen op sociaal gebied. Het is de vraag of de huidige hetze van haatblad Bild en politici tegen de “luie, verkwistende en corrupte” Grieken [3] de Duitsers voldoende zal hebben geïmmuniseerd om dan de zware last te dragen.

Trampert: “In het geval van Griekenland wordt geëxperimenteerd hoeveel diktaat en disciplinering de randgebieden van de Europese kernmachten zich laten welgevallen, vooral door Duitsland. Maar de Duitse Bild-lezers die vandaag de Grieken alles willen afnemen, vermoeden niet wat er op henzelf af zal komen wanneer in 2011 aan de schuldnoodrem wordt getrokken.”

Het haatblad Bild laat Duitsers aan het woord die zich beklagen over hoe zwaar ze het wel niet hebben terwijl de Grieken er maar “op los leven, op onze kosten.” “Warum retten wir diesen Griechen-Milliardär?,” laat Bild een van hen zeggen, “Ich kann nicht wie die Griechen mit 60 in Rente gehen. Keinen Cent dürfen die kriegen!” [4] Tijdens een recent verkiezingsoptreden in Bocholt hield Angela Merkel de Grieken zelfs een Bijbelse raad voor (‘Levieten’): “Jullie moeten sparen, jullie moeten rechtschapen zijn, jullie moeten je zelf eerlijk maken!”

Deze en andere kwalificaties over de Grieken zijn volgens Trampert vergelijkbaar met die welke een Duitse generaal gebruikte alvorens de Wehrmacht in 1943 een groot aantal Grieken executeerde en het land leefroofde ter waarde van (omgerekend) 5 miljard Euro om de veldtocht van Rommel te financieren [5]. Dat geld is nooit door Duitsland aan Griekenland terugbetaald; evenmin zijn er Duitse herstelbetalingen geweest voor de schade die de oorlogsbezetting heeft opgeleverd. Dus wanneer bondskanselier Merkel de Grieken bij de eerstvolgende keer dat ze valsspelen “het stemrecht wil ontnemen”, de Duitse minister voor Buitenlandse Zaken bij nieuwe overtredingen “al hun EU-tegoeden zal laten bevriezen”, en FDP-afgevaardigde Sänger een Duitse “Pontius Pilatus in Athene wil stationieren”, dan mag de wereld van geluk spreken dat Euro-tuchtmeester Duitsland militair gezien nog niet helemaal op orde is, aldus Trampert.

Het komt regelmatig voor dat staten failliet gaan – sinds 1945 is dat honderden keren voorgekomen [6]. Maar voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog vindt het plaats in het gebied dat Duitsland tot zijn controle- en muntgebied rekent. Men vraagt zich nu af hoe dit Duitsland kon overkomen, het land “dat zijn munt beschermt als ware het goud en dat de twee doorlopen munthervormingen nog zwaarder op de maag ligt dan twee wereldoorlogen zelf”. De D-Mark-nationalisten [7] zeiden altijd al dat het experiment met de Euro slecht zou aflopen door “die nietsnutten” in het zuiden van Europa; anderen zien hierin de hand van de VS die via “waarderingsinstellingen” (rating agencies) een drijfjacht op de Euro zou zijn begonnen. Hoe het ook zij, volgens Trampert is duidelijk dat de meeste Duitsers de Euro niet willen en dat een meerderheid terug wil naar de D-Mark.

Hij geeft aan dat de Duitse bevolking door de opgedrongen inenting tegen de “Griekse ziekte” wordt voorbereid op een “vermaatschappelijking” [8] van de enorme Duitse staatsschuld met ingang van 2011. In de Duitse Grondwet is namelijk onder de titel “Schuldenblokkade” (Schuldensperre) opgenomen dat vanaf 2011 alle “speciale begrotingen” (Sonderhaushalte, ofwel: schaduwtekorten) moeten zijn leeggeschud. Duitsland wil dan hooguit een maximaal buitenlands schuldquotum van 0,35% van het BNP aanhouden, in plaats van het nu geldende 3,0%.
Maar deze “speciale begrotingen” – met als voorbeeld het banken ‘out-bail-fonds van 2008 met 65 miljard Euro schuldvereffening aan Duitse banken en 140 miljard aan verdere garanties – zijn juist ingesteld om een groot deel van de kosten van de economische crisis op te vangen [9] En die crisis is nog steeds gaande.

Euro-zone: een ongelijk speelveld

Speculanten zijn de aasgieren, maar niet de veroorzakers van crises. Debet daaraan is de struktuur van de Eurozone. Die stelt eonomisch zwakke lidstaten als Griekenland niet in staat om een aangepaste muntwaarde te hanteren zodat ze niet in staat zijn tot een evenredige uitruil van diensten en goederen te komen met kernmachten als Duitsland. De economische ongelijkheid groeit en leidt tot het bijna-faillisement van de randgebieden. Trampert: “Griekenland is een typisch voorbeeld van door het kapitalisme geschapen dispariteiten en tegenspraken (‘Widersprüche’) die door een gemeenschappelijk muntdak verscherpt worden [10]. Kapitaalkrachtige centra gebruiken armere regio’s als markten voor hun waren, maar brengen door de waardeafroming de reproduktiecapaciteit van die regio’s in gevaar en remmen daardoor de eigen expansie af. De Euro ontneemt de minder produktieve zones de mogelijkheid hun waren door afwaardering goedkoper te maken opdat de zwakke en sterke produktiviteiten ongehinderd concurreren. Daardoor stapelt zich in de centra steeds meer kapitaal op, terwijl tegelijkertijd de periferie leeg raakt. De toeëigening van buitenlandse meerwaardeproduktie spiegelt zich in het exportoverschot. Hieruit blijkt dat de Duitse belastingbetalers juist profiteren van de overdracht van werkgelegenheid en waarde en niet de crediteuren zijn van de EU. Schäuble heeft gelijk wanneer hij zegt dat de verdediging van de Euro-zone beter is voor Duitsland (dan het terugvallen op een geïsoleerde positie op basis van de D-Mark).”

De geschiedenis toont aan dat alleen een nationale organisatie van de economie die strijdig (‘im Widerspruch’) is met het wereldmarktsysteem kan leiden tot een inhaalslag op gebied van ontwikkeling. Duitsland, Japan, Zuidkorea, Taiwan, China en Brazilië hebben laten zien dat het aanzwengelen van de export steunde op een eigen munt en op nationale beschermingsconstructies tegen importen die de belevering van de interne markten door de eigen produktie hindert. En meestal zorgde een functionerende diktatuur daarbij voor dicipline en stakingsverbod…

Trampert: Een oorlog met Iran of Rusland had Griekenland nog kunnen redden. Het land had dan kunnen dienen als mobiliseergebied en men had het zijn schulden kwijtgescholden. Dat is ook gebeurd met Zuidkorea waar de VS begin vijftiger jaren 70 % van de defensiebegroting en 50 % van de staatsuitgaven financierde. En toen de Vietnam-oorlog uitbrak werd Vietnam gedwongen om jarenlang bepaalde goederen alleen uit Zuidkorea te betrekken in ruil voor de Amerikaanse troepenstationering.

Hoe verder?

Duitsland twijfelde over zijn opstelling ten aanzien van de Griekse crisis. Was het beter om te wachten met aktie tot na de verkiezingen in Nordrhein-Westfalen en dan het IMF erbij te halen wegens hun ervaring en geld en zo tegelijkertijd de VS medeverantoordelijk te maken voor een oplossing (Merkel)? Of moet er juist heel snel een Europees Monetair Fonds (EMB) worden opgezet om de speculanten de weg af te snijden (Schäuble)? Wat is de kans dat ondanks het verstrekken van ‘hulppaketten’ aan Griekenland de produktieve zones mee naar beneden worden getrokken en financierings-jongleurs tot gokken worden aanzetten? Dan toch maar een schuldsanering à la Lehmann Brothers in de VS. Nee, te riskant: het zou de Duitse banken (als Hypo Real Estate) schaden die veel leningen hebben uitstaan in Griekenland (33 miljard euro). Het zou ook een vlucht uit de Euro en een kettingreactie teweegbrengen, juist nu beleggers de Dollar weer als veilige haven ontdekken. En Duitse banken hebben nog veel méér leningen uitstaan in Spanje en Ierland die ook het risiko van faillisement lopen. Daarbij moet niet worden vergeten dat zodra Spanje en Ierland failliet gaan Duitsland ook dreigt om te vallen wegens de uitstaande leningen daar, maar ook door de eigen torenhoge staatschulden [11], aldus Trampert.

Uiteindelijk was het Frankrijk die – met 60 miljard Euro aan garanties voor in Griekenland uitstaande bankleningen – zijn geduld verloor en doordrukte dat er een reddingspakket kwam om het land in de Euro-zone te houden en om een kettingreactie te voorkomen.

De kredietwaardigheid van Griekenland is echter gekelderd door de inzet van de rating acencies zodat leningen op de vrije kapitaalmarkt veel te duur zijn geworden. De enige mogelijkheid was om akkoord te gaan met het “reddingsplan” van EU en IMF dat vooral uitgaat van het “saneren” van de schulden van de banken van de donoren. Griekenland moet daarvoor de rente opbrengen en wordt aan een schocktherapie (“Rosskur”) onderworpen die gelijk staat aan de zogenaamde Brüningschen Notverordnungen zoals in het begin van de jaren ’30 van de vorige eeuw [12]. Terwijl het Westen de indruk wekt bij sanktiemaatregelen tegen Iran het welzijn van de bevolking te willen ontzien, richten alle maatregelen tegen Griekenland zich juist tegen de bevolking daar.

Joachim Starbatty, professor-emeritus voor economie aan de universiteit van Tübingen, verwacht dat Griekenland door deze Brüningsche politiek van een recessie in een depressie terecht zal komen. De Grieken moeten jaarlijks 30 tot 40 miljard euro opbrengen om aan hun schuldverplichtingen te voldoen terwijl ze jaarlijks maar zo’n 48 miljard euro incasseren. Een schuldsanering (en dus de gedwongen kwijtschelding van een groot deel van de leningen) kan waarschijnlijk niet worden vermeden. Duitsland en Frankrijk zijn daarom van plan om nog voor de uiteindelijke crash van Griekenland een Europees monetair fonds te installeren. Zo kunnen ze zonder het IMF (dat nu deelneemt aan het huidige ‘reddingsplan’) en onder eigen regie alsnog een faillisementsproces op gang brengen.

Europa in verval?

Trampert stelt de vraag waarom de Duitsers aan de Grieken de Brüningsche Notverordnungen opleggen die ze in eigen land voor ondeugdelijk houden. Het antwoord moet zijn: Griekenland is zijn souvereiniteit kwijtgeraakt en is voor plundering vrijgegeven. De ‘Parijse Club’ – de gezamenlijke rijke donorlanden – heeft zelfs de liquidatie van het financiële vermogen van de Griekse staat, waaronder grond en gebouwen, geëist.

Ondertussen is Europa zelf tot risikogebied van het wereldkapitalisme geworden.  Terwijl de staatsschulden van de 30 leidende industriestaten van de OESO sinds 2007 zeven keer zo groot zijn geworden, is dat voor de landen in de Euro-zone zelfs twaalf keer. Het is een aanwijzing voor de neergang van de meerwaardeopbrengende economie van Europa. Trampert haalt hier weer Marx aan: “Wanneer het in het kapitalisme niet meer gaat om de verdeling van overschotten, maar om die van verliezen, dan probeert elke natie haar ‘aandeel’ te verminderen en het de anderen door de strot te douwen.” De gebruikelijke concurrentie verandert dan in een “strijd van vijandige broeders.”

Hoewel de doorrazende regressie in Duitsland nog niet de dimensies van de periode van 1929 heeft bereikt, herformeert het land zich. De crisis heeft een “nieuw Duits zelfbewustzijn”, een “nationaal verantwoordelijksheidsgevoel” aan de dag gebracht, aldus die Welt. En in andere landen van Europa is dit nog veel sterker aanwezig zoals is te zien bij het regionalisme van de Lega Nord in Italië en de dramatische fascistische opbloei in Hongarije.

Trampert: “Misschien zijn we getuigen van het beginnende verval van Europa, dat – in de knel geraakt door meer produktieve blokken en kapotgemaakt door innerlijke nationalistische stromingen – vervolgens aanstuurt op het door Gerhard Schröder en Jacques Chirac aangeprezen Kerneuropa rond de as ‘Parijs- Berlijn-Moskou’, als bolwerk tegen de transatlantische en aziatische concurrentie.” Hij beziet Griekenland in dat licht als experimenteergebied voor de disciplinering van de zwakke randgebieden die Kerneuropa niet dienen te belasten.
Maar: hoeveel noodverordeningen laten de Zuideuropeanen en anderen die zullen volgen zich opleggen? In elk geval is ingecalculeerd dat Duitsland daarbij vijanden maakt, dus wordt een dikke huid aanbevolen…

Trampert verwacht dat de propaganda in Duitsland nog veel haat en walging zal uitstorten op die dansende, zingende, spelende, luie en wijndrinkende Grieken – als synoniem voor alle Zuideuropenen. Want in de ‘dialektiek’ van de “Griekse ziekte” en de “Duitse gezondheid” gaat het om een strijd tussen het levendige leven en het tot materiaal gestolde leven, waarbij die laatste kan worden gezien als winst- of verliesrekening uitmondend in veranderende produktiviteit en in wiens optiek al dat echt levendig is onberekenbaar en daarom onwaardig is…

Noten:
[1] Volgens omroepvereniging de Tros beweerde De Telegraaf begin mei botweg dat alles duurder wordt in ons land door het financiële wangedrag van de Grieken. De Nederlandse consument als slachtoffer van de Grieken. Van zichzelf vindt De Tros dat ze een meer genuanceerde mening heeft over de gevolgen van de Griekenland-crisis en de verzwakking van de Euro en nodigde financieel journalist Roel Janssen uit voor een gesprek. Zie: “Europese steun voor Griekenland,” Tros, 7 mei 2010 en audiolink naar gesprek met Roel Janssen.
[2] Verschenen in Jungle World nr. 18 van 6 mei 2010 (link).
[3] Enkele van de redenen waarom de Griekse crisis in problemen raakte, worden in andere analyses aangehaald: de privatiseringen (en daarmee uitverkoop) van de economie door de vorige Griekse regering, de gigantische kapitaalontrekking door miljardairs die naar Zwisterland “vluchtten”, en de grootschalige belastingsontduiking door de (hoge) middenklasse.
[4] Volgens Trampert kon Duitsland andere staten binnen de Eurozone ruïneren omdat de Duitse bevolking mee hielp door niet in aktie te komen tegen de neergaande loonspiraal in eigen land en omdat de Duitse export gebruik kon maken van vele uren onbetaalde arbeidstijd, “duizend diensten”, gewillige gemeenteraden en veel meer.
In het artikel “Standort, Standort über alles – Arbeitskampf und Lohnentwicklung” in Jungle World nr. 17 van 29 april 2010  gaat Anton Landgraf in op de zelfbeknotting door de Duitse arbeidersbeweging om de Duitse economie te “redden” van de vlucht naar de lagelonenlanden en hoe dit alleen de Duitse exportpositie (en dus de positie van Duitsland binnen de Eurozone) ten goede kwam. En Ivo Bozic becommentarieert de Duitse arbeidsmoraal in “Das Prinzip Spargel – Warum die Deutschen arm und dumm sind”, in dezelfde uitgave van Jungle World.
[5] Ook de Griekse regering wijst hiernaar als reactie op de Duitse hetze, zie “Musik und Trank und nicht so ernst wie die Deutschen” van Daniel Steinmaier in Jungle World nr. 14 van 8 april 2010.
[6] Moody’s Investors Service onderzocht 13 faillisementen van staten tussen 1998 en 2008 en stelde vast dat bij schuldsanering waarbij crediteuren achter het net visten, tweederde van de waarde aan leningen verloren ging.
[7] Anton Landgraf gaat hier verder op in “Euro raus aus Europa! – Zurück zur D-Mark!”, in Jungle World nr. 18 van 6 mei 2010. Hij haalt bijvoorbeeld economieprofessor Starbatty uit Tübingen aan die denkt dat de Euro-zone uiteen zal vallen in een noordelijk blok met “sterke landen (zoals Duitsland, Nederland, Oostenrijk, en eventueel Finland) met een sterke, Duitse Euro-Mark en een zuidelijk blok met “zwakke” landen en  een zwakke munt. Volgens de Financial Times Deutschland het type Eurozone dat de Bundesbank altijd al gewild heeft.
Een Franse variant (naar de voormalige Franse minister Chevènement) gaat uit van eigen munteenheden voor de afzonderlijke staten (zoals de Franc voor Frankrijk) en een gemeenschappelijk munt voor de buitenlandhandel van de Euro-zone. Zo zou de onderlinge waardeafstemming tussen nieuwe D-Mark en nieuwe Franc steeds mogelijk zijn. Ook de oud-gaullisten willen los van de huidige Euro (lees: Euro-Mark) omdat het zou hebben geleid tot de-industrialisering en werkloosheid.
[8] Het gebruikmaken van algemene belastingmaatregelen en bezuinigingen voor het inlossen van de staatsschuld die is ontstaan door het overnemen van bankschulden en daarmee het negeren van het geldende ondernemersrisiko van banken.
[9] Meer over die Sonderhaushalte en Schuldensperre in “Im Schatten des Haushalts – Über die Finanzakrobatik der Regierung,” van Julian Bierwirt in Jungle World nr. 44 van 29 oktober 2009. En in de Duitse Wikipedia, onder zoekterm ‘Schuldenbremse’, ‘Schuldenbremse (Deutschland)’, en ‘Konjunktur’ (hoofdstukje Rezession).
[10] Elders wordt aangevoerd dat in het Griekse geval ook de privatiseringsgolf door de vorige regering, de enorme kapitaalvlucht naar Zwitserland en massale (en niet gesanktioneerde) belastingontduiking door de hoge middenklasse een belangrijke rol heeft gespeeld.
[11] Lijstje met schulden als percentage van het BNP: Duitsland 73 (grofweg evenveel als Portugal), Spanje 53, Griekenland 115, Italië 116, de VS 83 en Japan 190. Lijstje met uitstaande leningen van Duitse banken (in miljarden): aan Griekenland (33), aan Portugal (30), aan Italië (125), aan Spanje (156) en aan Ierland (173). Pas als Spanje en Ierland wankelen dreigt ook de val van Duitsland.
[12] Zie hierover oa: Hoofdstuk “Reichskanzler in Krisenzeiten“ in “Heinrich Brüning” van Wikipedia.