flitskapitaal

Dit
bericht is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 430, 1 februari 2008

Inmiddels
is het al lang niet meer de vraag of er een recessie in de VS komt, maar hoe
diep die recessie zal zijn en welke consequenties dat heeft voor de rest van de
wereld. De verwachtingen van een groeiend aantal economische analisten is dat
die recessie diep zal zijn en minstens één jaar zal duren, althans volgens de
optimisten onder hen. De pessimisten spreken over "systemic risk" en
een periode van tenminste twee jaar, terwijl binnen deze laatste categorie de
depressieven al spreken over een "verloren decennium" en
"teloorgang van de Amerikaanse levensstijl". Zij zien allerlei doemscenario's
zoals, schrik niet: nationalisaties, staatsbedrijven, protectionisme, zelfs
opkomend socialisme! Wat te denken van pleidooien voor meer spoorlijnen voor
passagiersvervoer tussen de steden en beter openbaar vervoer binnen de steden,
zoals trams. Toch geen gebruikelijke geluiden in die wereld.

Overigens
zal de rest van de wereld zo'n Amerikaanse economische depressie wel volgen. De
vraag is meer "binnen welke termijn" dat dan gebeurt. Immers, een
belangrijk deel van de economische groei in de Verenigde Staten en Groot
Brittannië is gebaseerd op krediet (zeg maar consumentenkrediet). In Engeland
geeft één van de 10 volwassenen meer uit dan hij/zij aan inkomen binnenkrijgt
(dankzij de credit cards), één op de 20 was geheel blut aan het eind van de maand.
Mede door het kapitaalverlies van de financiële instellingen wordt krediet, dus
ook consumentenkrediet, schaars en dus duurder. Met alle gevolgen voor het
uitgavenpatroon van de bevolking. In de VS staat dat al onder druk door de
stijging van de kosten van levensonderhoud en energie. Inflatie in de VS steeg
in 2007 met 2,4 procent maar als de prijsstijgingen van energie en voedsel
meegewogen zouden worden, dan is het 6,3 procent. Kwestie van creatief
boekhouden dus.

En het
gaat maar door

Kredietkaartverschaffer
American Express kan meepraten over dalend besteedbaar inkomen. Inmiddels heeft
het bedrijf over het laatste kwartaal van 2007 275 miljoen dollar als oninbaar
afgeboekt. Overigens is de totale schuld van kredietkaarthouders in de VS (stand
per november 2007) 937 miljard dollar, en de tendens is stijgend. Voor
woningbezitters in de VS wordt het oversluiten van een bestaande hypotheek
steeds lastiger. De eerste schattingen over toenemende problemen in dit
marktsegment betreffen de staat Californië. Uit de gegevens blijkt dat in de
periode 2008-2011 een groot aantal huiseigenaren in de problemen zal komen.
Simpelweg omdat de gestelde eisen aan het opnieuw afsluiten aanzienlijk
verzwaard zijn en -naar mate de crisis dieper wordt- nog zwaarder zullen
worden. De bottleneck zit aan de twee uiteinden van de markt. De starters op de
woningmarkt en -opvallend- ook de hogere regionen van die markt. De VS lijkt in
een vicieuze cirkel aanbeland te zijn waarin het ene financiële circuit na het
andere wordt aangetast. Een groot aantal financiële instellingen kwam opnieuw
met slecht nieuws, ditmaal over het vierde en laatste kwartaal van 2007.
Citigroup met 18 miljard dollar, Morgan Chase met zo'n 3,5 miljard, Merrill
Lynch met zo'n 11 miljard. Ook Bank of America en JP Morgan komen met grote
verliezen.

Naar nu
blijkt zijn de verliezen van de banken in de VS de omvangrijkste sinds de
depressie van de dertiger jaren van de vorige eeuw. Amerikaanse economen
verwachten voor dit jaar verdergaande verliezen op hypotheken, bedrijfsleningen
en leningen zonder onderpand. Als gevolg hiervan zullen de banken terughoudend
zijn met leningen. Herstructureringen (zeg maar overnames, faillissementen en
beëindiging van bedrijfsonderdelen) liggen erg voor de hand. Geschat wordt dat
voor elk miljard dollar aan kapitaalverlies, de banken 10 miljard minder als
krediet beschikbaar zullen kunnen stellen. Dichter bij huis is het Credit
Suisse die nog maar eens 2,2 miljard weg laat flitsen. UBS kondigde aan dat zij
nog niet weet wat de totale kosten van de subprime zeepbel precies omvatten.
Maar voorlopig werd er al 14 miljard dollar afgeboekt van het eigen kapitaal.
De Duitse WestLB verliest 1,45 miljard dollar en schrijft dat af van het
kapitaal. Voorts kondigde UBS nog verdere verliezen aan, de Landesbank Baden
klikt op 1,7 miljard euros. Wat ook wegflitst zijn banen: bij UBS 1.500, bij
WestLB 2.000 en bij Citigroup staan opnieuw duizenden banen op de tocht. In
Londen spreekt de financiële sector van het laagste omzetniveau sinds 1991; de
inkomsten uit interest, handel en investeringen zijn weggeflitst. Dit ging in
een tempo dat nog nooit eerder is vertoond.

Nieuwe
luchtbelrampen

Op de
achtergronden worden gevechten gevoerd over de classificatie van krediet en
obligatieverzekeraars. Die classificatie wordt afgegeven door bedrijven als
Moody's Investor Service, en Fitch Ratings. Heb je AAA als classificatie, dan
zit je goed (althans dat wordt gedacht). Een lagere classificatie betekent
slecht nieuws voor het bedrijf want dat zal klanten kwijtraken, omdat het
minder betrouwbaar is. Laat staan als het de classificatie CCC krijgt, zeg maar
'vullis'. Maar het betekent ook slecht nieuws voor de overige bedrijven in die
sector, want zijn die dan wel nog in staat om hun verplichtingen na te komen?
Inmiddels zijn er een aantal herverzekeraars waarvan de 3xA classificatie
twijfelachtig is geworden, zoals MBIA. Ambac heeft deze maand zijn AAA status
al verloren, wie volgt?

De
economische gevolgen van het downgraden of failliet gaan van deze
herverzekeraars zijn niet te overzien, het betekent feitelijk het ineenstorten
van de herverzekeringsmarkt voor kredieten en obligaties. De totale som aan
herverzekeringen bedraagt volgens Bloomberg 2400 miljard, met mogelijke
verliezen van minstens 200 miljard dollar. Onzekerheid alom dus wat dit
marktsegment betreft.

Ook het
aantal bedrijfsfaillissementen in de VS is stijgende, gesproken wordt over een
stijging met 5,5 procent. In toenemende mate hebben bedrijven problemen met het
betalen van rente op de geleende bedragen. De kosten van overnames worden zo
extra duur. Ook vallen de eerste bedrijven om, zoals in Australië Centro
Properties, dat zijn groei had gefinancierd met een kleine 3,4 miljard dollar
kortdurend geleend kapitaal. Diverse Amerikaanse vastgoedondernemers hebben
soortgelijke problemen, omdat zij grote overnames hebben gefinancierd met
weinig eigen kapitaal en veel kortetermijn leningen. Tja, of die verlengd
kunnen worden is nog even de vraag. In elk geval is een geplande overname ter waarde
van 1,8 miljard dollar van PPH in New Jersey door Blackstone en General
Electric niet doorgegaan, omdat de banken niet bereid bleken om de kosten
hiervan (anders gezegd: de risico's) te dragen. Merrill Lynch heeft de bouw van
een nieuw hoofdkantoor maar in de koeltoren geplaatst omdat ze eerst het
kapitaalverlies van 7,9 miljard dollar (in één kwartaal, analisten verwachten
meer, zie hierboven) op de subprimes wil inlopen, alvorens zo'n besluit te
nemen. Men onderhandelt nu over verlenging van de huur van het huidige pand.
Aegon UK besloot om één van haar beleggingsconstructies, Scottish Equitable, op
slot te doen. De vraag van haar klanten om hun deelname te gelde te maken was
dermate groot dat de liquiditeit ervan in gevaar kwam. Het gaat om een zakelijk
onroerend goed fonds met een portefeuille van een kleine 2, 6 miljard euro's.

Deze
ontwikkelingen bevestigen de analyse van Morgan Stanley (MS), dat er inmiddels
ook aanzienlijke problemen met zakelijk onroerend goed ontstaan zijn. MS
verwacht dat de gezamenlijke banken in totaal zo'n 212 miljard dollar op dit
marktsegment moeten afboeken. Anders gezegd: een kapitaalverlies van 212
miljard met als direct gevolg 't verder teruglopen van krediet verschaffen. Dat
heeft op zijn beurt weer gevolgen voor investeringen van bedrijven. Nou dus
maar afwachten of het bij die 212 miljard blijft, of dat er verdere gehakt moet
worden in het aandelenkapitaal. En nee, dat afboeken komt dan bovenop de al op
300 miljard dollar geraamde afboekingen in verband met de subprimes (ook wel
"liar loanes" genoemd), het gaat hier om nieuwe afboekingen op
bedrijven (en bedrijfsonroerend goed) welke tot recent als "prima
beleggingsobjecten" bekend stonden. Dezelfde bank berekende overigens dat
een aantal van de zakelijke onroerend goed fondsen op de beurzen ongeveer een
derde te hoog staan genoteerd, gezien de lagere boekwaarde van hun bezit.

gelijk
hebbende markten

Nee,
het ziet er allemaal heel rooskleurig uit. Je vraagt je toch af waar die
cheerleaders van eindeloze groei en privatisering, al die duurbetaalde
analisten, investment bankers, financiële managers (en niet te vergeten de
financieel journalisten, columnisten, redacteuren en economisch theologen) zich
door hebben laten leiden. Het borrelcircuit, de freebies, de golfbaan, de
makkelijke artikelen zonder veel echt denkwerk, de vlotte babbel, de
advertorial, de schnabbel, het standaard go-with-the-flow, de
onderdanenmentaliteit? Of gewoon: lid van het netwerk willen blijven? Reken
maar dat niemand kleur zal bekennen, deze aan helioproctose lijdende lieden
zullen uiteraard ook geen bonussen retourneren. Hun dooddoener bestaat al
decennia: "de markt heeft altijd gelijk".

Nou, de
markt van de kredietderivaten (credit default swaps, oftewel CDS) heeft,
volgens de Financial Times van 11 januari 2008 inmiddels een omvang van 45.000
miljard dollar. Niet slecht voor iets dat tien jaar geleden vrijwel nog niet
bestond. Zij bestaat buiten de boeken van de grote banken en
financieringsinstellingen, iets dat de afgelopen 10 jaar is toegestaan en is
-uiteraard- explosief gestegen. En daar zit hem de kneep, ook deze markt is
niet transparant en nog belangrijker, er hoeft -in tegenstelling tot het gewone
bankwezen- ook geen deposito tegenover te staan. Bill Gross van Pimco gaf als voorbeeld,
dat als 1,25 procent van deze markt pleite gaat, we dan over 500 miljard dollar
praten, uiteindelijk kan dat dan neerkomen (verzekeringen inbegrepen) op
verliezen van zo'n 250 miljard. Als dat gebeurt, dan gaat het snel, in een
flits dus. De markt wordt op zijn wenken bediend want vorige maand ging het
Ierse SCC failliet. SCC handelde in CDS verzekeringen. Het bedrijf had een
eigen kapitaal van 200 miljoen dollar en kon op een of andere wijze in totaal
voor 5 miljard dollar aan verzekeringen afsluiten. Nu blijken die dus op lucht
gebaseerd en zitten beleggers aan risicovolle producten vast zonder
verzekering.

Opvallend
is dat met de ineenstorting van de hypothekenmarkt in de VS, banken wat
terugschrikken van het doorzetten van feitelijke inbeslagname van onroerend
goed. Goed nieuws? Nou eh, nee, want dat betekent namelijk dat ze dat onroerend
goed ook moeten onderhouden en gemeentebelastingen gaan betalen. Anders gezegd:
extra kosten moeten gaan maken. Nee dus. Met als sociaal resultaat van deze bancaire
efficiencyslag: grote leegstand, verwaarlozing en uitgebrande huizen.
"Orphaned properties" worden ze genoemd, soms hele of halve straten
vol dichtgespijkerde woningen, waar geen onderhoud meer aan gepleegd wordt, of
tuinen onderhouden en dergelijke. Voor een aantal steden in de voormalige
geïndustrialiseerde gebieden (de "rust belt"), zoals Detroit en
Buffalo is de maat nu vol. Zij nemen nu juridische maatregelen tegen deze gang
van zaken en verplichten de hypotheekverstrekker om, in geval van beslagname
van het onroerend goed, toch woningonderhoud te plegen en de stedelijke
belastingen te betalen. Zowel steden als de staten voor een deel van hun
inkomen afhankelijk van belastingheffing (o.a. op onroerend goed) en deze
inkomsten blijven achter bij de oorspronkelijke verwachtingen. Met als gevolg:
bezuinigingen, zoals in Californië op tandheelkundige hulp aan de armsten, het
sluiten van diverse parken, snijden in het budget van onderwijs. De tegenvaller
daar bedraagt 14 miljard en de tendens is stijgend. Sommige analisten
verwachten dat de totale waarde van het onroerend goed in de VS met een kleine
30 procent moet dalen, alvorens de markt zich zal stabiliseren. Bij de huidige
prijzen betekent dat een verdere daling met 20 procent, ondertussen blijft je
hypotheek wel op de oude 'waarde' staan, uiteraard.

In de
Engelse krant "The Telegraph" schreef Ambrose Evens-Pritchard op 7
januari jongstleden onder de kop "Bush convenes Plunge Protection
Team" (iets wat inderdaad nieuws was, dit team heeft tot taak om
ineenstorting van de Amerikaanse aandelenmarkt te voorkomen. De laatste keer
dat zij intervenieerde -voor zover bekend- was na 11/9) dat de onroerend goed
zeepbellen in "Engeland, Ierland, Australië, Spanje, Griekenland,
Nederland, Scandinavië en Oost Europa zullen barsten", een financieel gat
achterlatend van zo'n 1.500 miljard. Zijn verklaring hierbij is dat o.a.
Japanse investeerders (spaarders, pensioenfondsen) hun investeringen zullen
terugtrekken uit deze markten.

Dus:
schaarser worden van het krediet, hogere inflatie door de stijging van
grondstoffen, geringere inkomsten van de overheid… ontslagen … verder
ingrijpen in het sociale stelsel … ontslagen … onbetaalbaar …
reorganiseren … ww aanpakken … vergrijzing … broekriem aan …
flexibilisering ontslagregeling … verdere modernisering … broekriem verder
aan … onbetaalbaarheid AOW … pil van Drion … onbetaalbaarheid zorg …
minimumloon realistisch waarderen … noodzaak tot ingrijpende modernisering
economie.

Kortom,
afwentelen op de gewone mens. Geluiden als "We konden er immers niks aan
doen" of "Wir haben es nicht gewüsst" van politici en
cheerleaders. Toch vreemd, als je ervan uit gaat dat één van de lessen van de
crash van de dertiger jaren van de vorige eeuw was dat banken zich aan strikte
regels moesten houden wat betreft hun financiering. Onder Clinton zijn die
weggewuifd, de economie van nu was immers anders dan die van de jaren dertig.
En innovatie in de financiële markten was noodzakelijk, toch?

Ondertussen
zijn de kosten van de belangrijkste voedingsmiddelen sinds 2005 wereldwijd met
50 procent gestegen. Voor een deel ten gevolge van de 'trend' naar
biobrandstof, de één zijn voedsel is immers de ander zijn brandstof. Niks aan
te doen, als je naar de 'talking heads' luistert want: globalisering,
marktwerking, enz. enz. enz.

Vorige
maand braken er voedselrellen uit in Mauretanië, Marokko, Guinee, Mexico
("tortilla crisis"), Senegal, Pakistan, Indonesië en Oezbekistan.
Egypte verbiedt alvast de export van rijst.

Overigens,
voor de kapitaalkrachtige belegger zijn het prima tijden, zeker op de
optiemarkten. De grondstoffenprijzen zitten in de lift, wat denkt u van
termijnopties op varkensvlees, melk, maïs, en graan? Op 24 januari geven wij
deze tip, maar als u dit leest kan het al achterhaald zijn…