Ga naar de inhoud

Economische Normen en Waarden

In de strijd tegen het huidige neoliberale economische beleid is het samenwerkingsverband Voor de Verandering een nieuwe weg ingeslagen; een tribunaal tegen de minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst als de verpersoonlijking van dat, voor het amrste deel van de wereld, zeer schadelijke beleid. In de verwachting de uitgekiende Nederlandse marketingstrategie te doorbreken.

8 min leestijd
Placeholder image

(Dit stuk is verschenen in nummer 14, oktober 2005 van Magazine Solidair

Nederland behoort tot het selecte groepje van toonaangevende landen op economisch gebied. Binnen het neoliberale klasje van rijke landen is Nederland ook een van de meest volgzame scholieren. Een klein en rustig ventje dat steeds vooraan staat als de winst geïncasseerd mag worden. Tegelijkertijd beschikt ‘ons’ land over een uitgekiende marketingstrategie, die de boodschap verspreidt dat ‘we’ het beste met de wereld voorhebben. Zo geven ‘we’ bijvoorbeeld vrij consequent een klein deel van de binnengehaalde buit weer uit in de vorm van ontwikkelingshulp. Daardoor is het hardnekkige beeld ontstaan, dat ‘we’ niet betrokken zijn bij alle problemen die wel onder het containerbegrip globalisering zijn gevat. Dat overkómt ons als we de heersende politici en opiniemakers mogen geloven, en we zouden zelfs proberen om de schade zoveel mogelijk te beperken. Wie goed kijkt en door de propaganda heenprikt, ziet dat dat volledig onterecht is. De economische situatie, op wereldschaal en lokaal, is het gevolg van bewust beleid en het Nederlandse beleid is volledig in lijn met dat van de grote neoliberale spelers. De paarse kabinetten vormden daarin overigens geen uitzondering. De gevolgen zijn desastreus. De kaalslag die de voortschrijdende privatiseringsideologie in Nederland zelf doet voelen, is nog maar een slappe afspiegeling van wat zich in armere delen van de wereld afspeelt. Allerlei onderzoeken over naderende eco-rampen door uitputting van de aarde, waar de armsten natuurlijk het meeste last van hebben, geven ons bijna dagelijks gelijk. De vraag is natuurlijk wat je er aan kunt doen, hoe je invloed op de economie kunt hebben.

Mantra

Een goed voorbeeld van de macht van Nederland, en de manier waarop die zich publiek manifesteert, was de vorige ministeriele vergadering van de WTO in het Mexicaanse Cancún eind 2003. De WTO-vergadering is altijd een van de meest belangrijke beslissend momenten als het gaat om het vormgeven van de internationale economie. Een van de vier ondervoorzitters van die vergadering was, niet geheel toevallig, onze eigen minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst. Traditioneel is die minister ook leider van de Nederlandse delegatie bij de vergadering. Enkele maanden voordat de delegatie vertrok, werd er in het parlement met hem gedebatteerd over de ‘inzet’. Zo’n debat is een van de spaarzame momenten waarop een politieke discussie plaatsvindt (of beter gezegd; zou kunnen vinden) over het gewenste economische beleid. Het was ontluisterend om te zien hoe Brinkhorst ook daar gemakkelijk wegkwam met het poldermantra dat diens beleid niet alleen de ‘Nederlandse economische belangen’ in het oog hield, maar tegelijkertijd gericht zou zijn op die van de allerarmste op aarde. De werkelijkheid was dat Brinkhorst met veel enthousiasme de neoliberale agenda vooropstelde en pleitbezorger was van de meest omstreden maatregelen, zoals uitbreiding van de WTO met verdragen over onder andere investeringen. Gelukkig liep de top in Cancún volledig vast door verzet van actiegroepen en van delegaties van ontwikkelingslanden die wel beter wisten. Maar in Nederland zelf bleef alles rustig als altijd, en mocht de minister na zijn mislukte operatie weer gewoon verder regeren. De grote vraag is dan ook, hoe we de polderwaan dat ‘we’ ondanks absurd neoliberaal beleid het beste voorhebben met mens en milieu, kunnen doorbreken.

Namen en adressen

Tijdens een massale demonstratie tegen de EU-top in Brussel in december 2001, stond een keurige oudere vrouw langs de weg met een bord met de boodschap “Neoliberale globalisering is geen natuurverschijnsel. Degenen die het veroorzaken, hebben namen en adressen”. Het was vast geen toeval dat zo’n bord in België wel te zien is, waar bewegingen die radicale kritiek hebben op economisch en politiek gebied, veel massaler zijn dan in Nederland. Daar zijn vakbonden van uiteenlopende kleur bijvoorbeeld niet te beroerd om zich vierkant te verzetten tegen paradepaardjes van neoliberaal economie bedrijven als de GATS-onderhandelingen of de Richtlijn Bolkestein. In het kielzog van de Belgische bonden komen nu ook Nederlandse bonden voorzichtig uit hun schulp, met de nadruk op voorzichtig. Een echte doorbraak is er op dit gebied niet echt in het verschiet. Het merkwaardige is dat Nederland misschien wel de grootste hoeveelheid maatschappelijke organisaties, ook wel NGO’s genoemd telt op de wereld die zich tegen het economische en politieke beleid aan bemoeiden. Tegelijkertijd is het discours over het gewenste economische beleid ongeveer nergens zo zwak ontwikkeld. Een vreemde paradox, die aangeeft hoe sterk de werking van het poldermodel nog steeds is. Veel organisaties hebben tienduizenden leden of donateurs, maar zijn tegelijkertijd afhankelijk van subsidies van overheid en bedrijfsleven en zitten gevangen in een tergend vergadermodel dat hen weerhoudt van het stellen van al te drastische eisen.

Tribunaal

In de wetenschap dat er een nieuwe WTO-top naderdert (in december 2005 in Hong Kong) en dat de sleutelspelers er alles aan doen om daar het debacle van Cancún te boven te komen, hebben we een poging gedaan om de situatie in ieder geval helder te krijgen. Met de gelegenheidscoalitie Vóór de Verandering, die al sinds 1999 probeert om fundamentale economische alternatieven voor het Nederlandse beleid te formuleren, zijn we begonnen met een heus tribunaal tegen Brinkhorst en diens ministerie. Hoewel het economische beleid op wel meer plekken vormgegeven wordt, is EZ in onze ogen de centrale. We zijn op 14 april begonnen door in Nieuwspoort, voor buitenstaanders de plek waar je het dichtst bij het hol van de leeuw kunt komen, een felle doch goed onderbouwde aanklacht te formuleren. Deskundige aanklagers van verschillende organisaties hebben daar een middag lang uit de doeken gedaan wat de werkelijke effecten zijn van het Nederlandse beleid als het gaat om milieu, armoedebestrijding, democratie en toegang tot voedsel en basisvoorzieningen. We zijn ook ingegaan op de vraag in hoeverre het Nederlandse beleid wel of niet in strijd is met verplichtingen die aangegaan zijn in allerhande internationale verdragen. Bij een tweede sessie in oktober zullen we een oordeel vellen, waarbij iedereen die aanwezig wil zijn een aandeel kan hebben. Dat oordeel zal mede gericht zijn op een uitspraak over de wenselijkheid van deelname door Brinkhorst en zijn delegatie bij de komende WTO-top.

Zichtbaarheid

We waren best tevreden over de kwaliteit van de inhoud en de vorm van onze escapade in Nieuwspoort en we beleefden daar een genoeglijke middag met onze kritiek. Maar of het echt helpt, was onderwerp van discussie binnen eigen kring. We werden volledig genegeerd door Brinkhorst en zijn ambtenaren, die we uiteraard de kans hadden gegeven om de zitting bij te wonen zodat ze zich later zouden kunnen verdedigen. Ook de meeste media en alle politieke partijen en al die honderden NGO’s – tenzij als spreker betrokken – lieten verstek gaan. Nu hadden we van tevoren op dit gebied geen hooggespannen verwachtingen, en zagen we het ook als onderdeel van een meertrapsraket die pas tegen het eind van het jaar goed op gang zou moeten zijn gekomen. Maar toch kun je je soms afvragen of dit soort goedbedoelde particuliere initiatief wel in staat is om de tanker bv Nederland tot ook maar een kleine koerswijziging te dwingen. We zullen er natuurlijk alles aan doen om voor de tweede sessie en de conclusies meer aandacht te krijgen, zodat die meer gewicht krijgen. Aangezien we niet de miljoenen van de Novib hebben, zijn we daarvoor mede aangewezen op UW deelname en hulp. En vergeleken met Cancún zijn we dan als alles goed gaat een aanzienlijke stap verder. Tegen de tijd dat Brinkhorst naar Hong Kong af wil reizen, zullen we een gedegen beeld hebben geschetst van de effecten van zijn beleid. Dat arme mensen, waar ook ter wereld, daar iets mee opschieten is ons tot nu toe niet ter ore gekomen in alle informatie die we met het tribunaal verzameld hebben. Het is dan ook niet waarschijnlijk dat dat een van de conclusies van het tribunaal zal zijn.

Alternatieven

Eerder vorig jaar hebben we een drietal rondetafelconferenties gehouden om te formuleren wat de alternatieven voor het Nederlandse WTO-beleid zijn. Dat heeft uiteindelijk geresulteerd in een brochure met 34 duidelijke alternatieven. Theoretisch zouden we nu dus een heel eind moeten zijn.
Maar buiten de warme cocon van de eigen gemeente, zelfs als je die in Nieuwspoort op de drempel van het hol van de leeuw legt, heerst een heel andere orde. De orde van lijfsbehoud en koopzondag, de hypotheek aflossen, nieuwe spoilers op de auto en hekel aan de file. Als we er niet in slagen om wat van die leefpatronen onze richting op te buigen, zal de tanker BV Nederland voorlopig wel door blijven stampen in de richting die Brinkhorst en zijn buren van de VNO-NCW wensen. Met prominent op het dek uiteraard een heel klein, maar oh zo vrolijk wereldwinkeltje . Tot de brandstof ineens op is (of de ijsberg gevonden). Een keus hebben we overigens niet; de tanker zo door laten varen, is misdadig. Wie rampen wil voorkomen, moet dus bij ons zijn. Nu maar hopen dat iemand het hoort…

(*1) Alle aanklachten zijn terug te vinden op de website van Vóór de Verandering.

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Kees Stad.)