“De opstand tegen Bolsonaro zal ook in de favelas beginnen”

(Door Ana Lucia Pardo, vertaald door Peter Van den Ende, Dewereldmorgen, het originele artikel is gepubliceerd op 30 mei 2019 op Strisciarossa, “La rivolta a Bolsonaro nascerà nelle favelas”. Parla la militante Patricia Felix, foto Marielle Franco uit Red Pepper)

Met de herdemocratisering van 1988 is Brazilië overgegaan van een militaire dictatuur naar een presidentieel regime met directe verkiezingen en met de formulering van een nieuwe grondwet. Spijtig genoeg vond er ook een “politieke verzoening” plaats, een pact met de elite dat toestond dat zij haar status haast onveranderd kon behouden. Het gebrek van een veroordeling van de dictators en folteraars, het behoud van een militaire structuur van de politie, de amnestie van politici die het oude regime hadden gesteund en het behoud van de economische politiek zijn enkele elementen van de behoudsgezinde overgang.

De overwinning van de “Partido dos Trabalhadores” (Partij van de Arbeiders, nvdr.) in 2002 betekende de grote hoop op een radicale en structurele verandering. Na 13 jaar onder het bewind van de Partij van de Arbeiders, heeft Brazilië belangrijke socio-economische overwinningen behaald. Jammer genoeg werden deze onvoldoende structureel verankerd. Terzelfder tijd ging dit socio-economisch beleid gepaard met een enorme groei van de nationale en internationale financiële markten. Het resultaat van die politiek van verzoening was een versterking van de politieke elites, die, in 2016, een parlementaire ‘coup’ pleegden, georchestreerd door de vicepresident Michel Temer en door een groep parlementairen die aanvankelijk de regering van Dilma Rousseff hadden gesteund.

Na minder dan twee jaar had president Temers neoliberale en cliëntelistische politiek een achteruitgang tot gevolg in alle sectoren in Brazilië en werden belangrijke sociale overwinningen afgeschaft. Het volstaat te zeggen dat, 130 jaar na het afkondigen van de wet Áurea, het einde van de slavernij duidelijk enkel (nog) op papier bestaat en dat de ongelijkheid in Brazilië dag na dag toeneemt.

Alles is toegestaan aan de kleine groep van rijke witten, terwijl de rest van de bevolking onderdrukt blijft. Ondanks de schandalen, met video-opnames en concrete bewijzen van misdaden en corruptie, is de regering-Temer tot aan het einde van haar mandaat aan de macht gebleven, dankzij haar slimme communicatie en controle over de media.

Terzelfder tijd werd alles wat ook maar links leek gedemoniseerd, polariseerde het land en won het extreemrechts van Jair Bolsonaro en zijn groep de verkiezingen, wat een overwinning inhield van het meest racistische, antidemocratische, homofobe, vrouwonvriendelijke, obscurantistische gedachtegoed dat je je maar kan voorstellen. Bovendien werd dat resultaat behaald met de steun van een groot deel van de protestantse ‘neo-pinksterkerken’ en een deel van de Katholieke kerk.

In zijn inaugurele rede beloofde Bolsonaro Brazilië voor eens en voor altijd te verlossen van het socialisme (dat er nooit heeft bestaan) en van de pedagogie van Paolo Freire (wereldwijd erkend). In de eerste vijf maanden van zijn mandaat heeft hij al twee ministers van onderwijs gehad. Beiden zijn obsessief bezig om tegen zulk “cultureel marxisme” te strijden. Daarbij worden leerlingen aangespoord om leerkrachten te filmen en aan te geven indien ze zouden spreken over “ongemakkelijke” onderwerpen. De onderliggende idee is dat sociologie, filosofie, geschiedenis, …, kortom de humane wetenschappen overbodig zijn.

De kers op de taart was een decreet uitgegeven in de maand mei van dit jaar door de huidige minister dat voorziet in het blokkeren van 30 procent van het geld bestemd voor publieke scholen, onderzoek en beurzen. Het veroorzaakte een enorme demonstratie van twee miljoen mensen die aanleiding gaf tot een regeringscrisis.

Bolsonaro benoemde ook de rechter die ex-president Lula vastzette tot minister van Defensie en hij bevestigde zijn campagnebelofte met een decreet omtrent de verbreding van het wapenbezit – meer precies dat het aantal wapens dat men in huis mag hebben/mag bezitten verhoogt en dat de categorieën van personen die wapens mogen bezitten verbreedt naar vrachtwagenbestuurders, advocaten, plattelandsbewoners, etc. De terugkerende leuze van de president en zijn aanhangers is “mensenrechten voor mensen op het rechte pad” en “een goede bandiet is een dode bandiet”.

In tussentijd zet de superminister van Economische Zaken Paulo Guedes een beleid verder van extreme neoliberale voorstellen, een soort van zuiver neoliberalisme. Hij schafte het ministerie van Werk af en werkt aan een hervorming van de sociale zekerheid die privébanken en -pensioenfondsen bevoordeelt.

Bron: Ana Lucia Pardo, strisciarossa.it

Patricia Felix is geboren in een favela in de oostelijke zone van Rio de Janeiro. Ze is parlementair assistent van David Miranda, oprichtster van het ‘Coletivo de Resistência Periférica’ (Collectief van Weerstand in de Periferie, nvdr.) en militante van de ‘Partido Socialismo e Liberdade’ (Partij voor Socialisme en Vrijheid, nvdr.).

“Ik ben socialiste sinds ik hier in de favela geboren ben”, zegt Patricia. “Ik ben altijd socialiste geweest. Niet omdat ik uit een politiek geëngageerde familie kom – in de favelas hebben de families niet (zo)veel opleiding genoten – maar omdat het leven in favelas je daartoe beweegt. Ik ben de eerste van mijn familie die haar middelbaar onderwijs beëindigde en de eerste om als pedagoge af te studeren, me te specialiseren in psychopedagogie en om uiteindelijk een diploma in rechten te behalen. In de favela is het moeilijk om verder te studeren: je ziet getalenteerde mensen die hun dromen opgeven en genoodzaakt zijn om werk te zoeken. We zijn ook socialisten van bij de geboorte omdat binnen het gebied van de favelas een grote solidariteit heerst, er is een gevoel van samenhorigheid en families omvatten vaak meerdere generaties. Wanneer er zich problemen voordoen, is het alsof iedereen ze heeft, net zoals het ook zo is dat iedereen gelukkig is wanneer één iemand een sociale barrière overwint.”

Wat is er in de Braziliaanse favelas veranderd met de komst van het regime–Bolsonaro?

“De situatie in Rio de Janeiro is erg slecht. De stad werd vele jaren geleid door de groep van Temer gesteund door lokale maffia’s, de zogenaamde ‘Milícias’ (rechtstreeks betrokken bij de dood van Marielle Franco, raadslid in de gemeenteraad van Rio de Janeiro voor de Partido Socialismo e Liberdade, PSOL, vermoord in maart 2018). In Rio is de situatie verergerd na de wereldbeker en de Olympische Spelen. Met miljarden aan investeringen, die een toonbeeld zijn van het hoge niveau van corruptie, hebben zowel de regering van de Staat als het bestuur van de Stad Rio de Janeiro gefaald.

In plaats van het politieke systeem te veranderen met nieuwe verkiezingen, is er beslist om de politiek van Temer en zijn regering aan te houden en om ‘manu militare’ met legertanks de straten van Rio te bezetten. Het leger stond gedurende een jaar rechtstreeks in voor de veiligheid en controle van de stad.

In dezelfde lijn wilt de nieuwe gouverneur van de staat Rio de Janeiro, de reactionaire Wilson Witzel, zijn wetten op brutale wijze opleggen, in overeenstemming met de corrupte lokale politie. Maar niet in heel Rio de Janeiro: vanzelfsprekend enkel in de buitenwijken en in de favelas. Op die manier blijven degenen die de maffia en de illegale drugshandel controleren, gespaard van de politieacties. Degenen die de maffia’s aanvoeren zijn immers hoogopgeleid, rijk, wit en politiek zeer goed beschermd. Recent, heeft de gouverneur zelfs persoonlijk een video opgenomen waarin hij, terwijl hij in een politiehelikopter instapt, dreigt om de favelas vanuit de lucht te beschieten.”

Een schandalige repressie.

Bron: Ana Lucia Pardo, strisciarossa.it

“We hebben altijd met repressie geleefd. In de eerste plaats zijn het de inwoners in de favelas die een Afrikaanse afkomst hebben. De favelas zijn ontstaan na de “wet Áurea”. We werden vrijgelaten als Afrikaanse slaven en, van de ene dag op de andere, hadden we in een vreemd land geen andere keuze dan de heuvels rond de stad te bezetten om er te wonen.

Maar in de loop der jaren heeft haast geen enkele publieke interventie getracht deze woongebieden te organiseren. Er zijn geen diensten voor basiseducatie of basisgezondheidszorg, de hulp die families kunnen krijgen van de overheid om hun kinderen groot te brengen is erg precair.

We zijn geen slaven meer, dat is waar, maar we dienen nog steeds als slecht betaalde werkkrachten voor de rijken en de opkomende Braziliaanse middenklasse, die zich in vele gevallen nog heer en meester over ons voelen. De meerderheid van de mensen leeft in functie van het werk dat het grootste deel van de dag inneemt: afgezien van de werkdag van acht uur, neemt de rit van en naar het werk gemiddeld zes uur in beslag. Daarom overnachten vele vrouwen in de huizen waar ze werken. Degenen die geen formeel werk hebben, wat steeds vaker voorkomt, zien zich genoodzaakt om in de informele sector aan de slag te gaan.”

Hoe is het om met het geweld in een favela te leven?

“Het geweld ontstaat niet in de favela, zoals men je wil laten geloven. Wij zijn de eerste slachtoffers van het geweld en van de repressie. Onze bestuurders en de commerciële media bevestigen regelmatig dat we allemaal marginalen en criminelen zijn.

Ze beschuldigen ons van het spelen van een slachtofferrol wanneer we de ongelijkheid en het onrecht aanklagen, maar wij kennen onze kracht en onze weerbaarheid. We zijn klaar om te strijden en om hoofdrolspelers te zijn in de constructie van ons land. Zij willen dat we terugkeren naar het slavenkwartier, maar we zullen niet terugkeren. We kunnen niet terug, omdat we nog maar enkele jaren geleden ruimtes zijn gaan innemen die voordien voorbehouden waren voor de burgerlijke elite.”

Sinds wanneer ben je politiek geëngageerd?

“Ik werk in de favelas. In de jaren 90 ben ik begonnen als opvoedster in de vereniging ‘Beneficente São Martinho’, die straatkinderen opvangt. Vervolgens, in 2001, samen met mijn man, hebben we de ngo “Projeto Liberdade” (Project Vrijheid, nvdr.) opgericht die de enorme noden in de favela wil opvangen en aanpakken.

Nu ben ik parlementair assistent van de federale afgevaardigde David Miranda, een strijdlustige LGBT-militant, zwart, en opgegroeid in de favela. Samen proberen we leiders te vormen die in staat zijn om de strijd te organiseren als voornaamste actoren.

Eén van de kritieken die steeds klinkt ten aanzien van links is die van het “radicaal-chique” zijn, en voor onze partij, de PSOL, is dat een vaak terugkerende aantijging. Maar wij geloven net dat het tegendeel waar is en daarom blazen we leven in het ‘Coletivo de Resistência Periférica’ (Collectief van Verzet in de Periferie, nvdr), samengesteld uit jongeren en militanten uit de banlieus, overtuigd dat “de revolutie geen revolutie zal zonder de periferie als hoofdrolspeler”

Hoe denkt de oppositie een meerderheid te worden? Hoe een consensus bereiken tegenover zodanig gewelddadige acties, een zodanig sterke macht die eveneens gesteund wordt vanuit het buitenland?

“We geloven dat het belangrijk is om het proto-fascisme te overwinnen. In die strijd moeten alle democratische krachten verenigd zijn zonder pretenties en zonder overwicht van één bepaalde stroming. Vervolgens moeten we opnieuw beginnen dromen en strijden voor een rechtvaardige wereld waar werknemers een actieve stem hebben.

Hoe ik het zie, zal de verandering niet enkel van de overheid komen, immers, daar moeten we geen onbaatzuchtige redders van het vaderland verwachten, we moeten ons integendeel mobiliseren aan de basis van de samenleving. In deze tijd van repressie en vernietiging van kwetsbare personen, in het bijzonder zwarten, is de internationale pers fundamenteel om de overheid onder druk te zetten die zich elke dag meer superieur voelt en geen enkele vorm van kritiek verdraagt.

Ze denken dat we dood zijn of dat ze ons het zwijgen kunnen opleggen, zoals gebeurd is met de moord op Marielle Franco. Het tegendeel is waar. We zijn springlevend en sterk, klaar om te strijden. De weg is lang, daarom moeten we de verschrikkingen die we doormaken aan de rest van de wereld laten horen.”

Vertaald door Peter Van den Ende.

Het originele artikel is gepubliceerd op 30 mei 2019 op Strisciarossa, “La rivolta a Bolsonaro nascerà nelle favelas”. Parla la militante Patricia Felix