Ga naar de inhoud

De kapitalistische pandemie, het coronavirus en de economische crisis deel 2

Banken zijn massavernietigingswapens. Om het hoofd te bieden aan de veelzijdige crisis van het kapitalisme moeten de bankiers worden onteigend en de banken worden gesocialiseerd. (Dit is het tweede deel, het eerste vindt u hier). [leestijd 12 minuten]

14 min leestijd

(Dit artikel van Eric Toussaint verscheen op CADTM. Nederlandse vertaling redactie Grenzeloos)

Over de resultaten van de stresstests van de banken liegen overheden en bankautoriteiten systematisch. De reguliere media geven de valse informatie door omdat die afhankelijk zijn van de reclame van de banken en bovendien zijn bepaalde bankiers of hun grootaandeelhouders ook aandeelhouder van de media of van agentschappen zoals Bloomberg, die de analyses van de financiële markten verzorgt. De door de centrale banken opgezette hulpprogramma’s zijn niet bedoeld om de bevolking die lijdt onder de pandemie van het coronavirus de noodzakelijke  hulp te bieden, noch in Europa, noch in de Verenigde Staten, noch in Japan. De massale financiële steun van de centrale banken is vooral bedoeld om de grote aandeelhouders van de particuliere banken en het kapitalistische systeem van overheersing in het algemeen te redden.

Het is van fundamenteel belang om te vertellen wat er werkelijk in de banken gebeurt en om steeds meer mensen te overtuigen van de noodzaak om de grote aandeelhouders te onteigenen, zonder schadeloosstelling, en om een openbaar systeem te creëren voor sparen, verzekeren en lenen onder controle van de burgers. Dit is wat CADTM (Committee for the Abolition of Illegitimate Debt [Commité voor de Afschaffing van Onrechtmatige Schulden], waarvan Eric Toussaint woordvoerder is) de volledige socialisatie van banken en verzekeringsmaatschappijen noemt.

Deze maatregel moet deel uitmaken van een groter programma van urgente, radicale en verstrekkende maatregelen, waaronder het opschorten en uiteindelijk afschaffen van de openbare en particuliere onwettige schulden, het sluiten van de beurzen, het creëren van een authentiek Nationaal Gezondheidsstelsel, het onteigenen, zonder schadeloosstelling, van de farmaceutische bedrijven en particuliere laboratoria, energiebedrijven (om de ecologische crisis planmatig aan te pakken en te beheersen) en het onder controle van de burgers plaatsen van deze bedrijven, met als doel de levensomstandigheden van de bevolking te verbeteren.

Het antwoord op de coronaepidemie moet een gelegenheid worden om een authentieke, diepgaande  revolutie aan te moedigen in de levensstijl, de eigendomsstructuren en de productiewijze, in de waarden met betrekking tot  de sociale relaties tussen de mensen onderling en tussen de mens en de natuur.

Dit kan alleen gebeuren als de slachtoffers van het systeem actief worden, zichzelf organiseren en de 1 procent en hun lakeien hun machtsposities ontnemen om echte democratische machtsstructuren te creëren. Een ecologische, socialistische, feministische en zelfbeherende revolutie is noodzakelijk.

In tegenstelling tot de officiële aankondigingen zijn de banken in zeer slechte gezondheid. Begrijp ons niet verkeerd, de slechte staat van de banken staat de enorme inkomsten van hun grote aandeelhouders, bestuurders en het topmanagement niet in de weg. In feite is een van de redenen dat ze er zo slecht aan toe zijn, dat ze zo grondig worden leeggehaald.

De afgelopen jaren hebben de banken zeer grote dividenden uitgekeerd. Hun bestuurders zijn zeer goed betaald. Maar er is ook een indirecte manier waarmee aandeelhouders veel geld verdienen aan banken! Banken kopen hun eigen vermogen terug.

De banken kopen hun eigen aandelen op om hun grootaandeelhouders rijker te maken

Een manier die grote banken gebruiken om het inkomen en vermogen van aandeelhouders te verhogen, is het terugkopen van hun aandelen op de beurs. De laatste jaren doen zij dit systematisch en op grote schaal, met name de Amerikaanse banken. Als hun aandelenkoersen tot begin februari 2020 zijn gestegen, dan komt dat omdat de directeuren van de banken, in overeenstemming met de belangrijkste aandeelhouders, hun eigen aandelen terugkopen, en vaak met de liquide middelen die de centrale banken royaal ter beschikking stellen tegen belachelijke tarieven. En van wie kopen ze hun eigen aandelen terug? Van hun eigen grootaandeelhouders, die natuurlijk enorm veel geld verdienen. Zo werkt het. Neem bijvoorbeeld een grootaandeelhouder die een pakket aandelen, van zijn eigen bank, heeft gekocht tegen bijvoorbeeld 70 euro per stuk. Als de waarde stijgt naar 100 en de grootaandeelhouder verkoopt terug aan zijn eigen bank tegen 100, dan maakt hij een winst van 30 per aandeel. In sommige landen worden ‘winsten’ op aandelen zelfs niet belast onder het voorwendsel dat de beursactiviteit moet worden aangemoedigd!

Dit alles is zeer winstgevend voor de grootaandeelhouders, die steevast aandeelhouders en klanten van verschillende banken zijn. In feite zijn ze op beide manieren bezig – winsten op het deel van de aandelen dat wordt teruggekocht en dividenden op de aandelen die ze houden.

Wanneer bedrijven een terugkoop aankondigen, zijn de aandeelhouders enthousiast omdat ze een ‘bonus’ kunnen verwachten in de vorm van een hogere prijs per aandeel op de slotkoers van het aandeel. Ze worden dus aangemoedigd om hun aandelen aan te houden en het terugkoopbod te aanvaarden. Dit duwt op zijn beurt de koers van het aandeel verder omhoog. Wanneer een bank haar eigen aandelen terugkoopt, neemt ze deze tegelijkertijd uit de circulatie. Dit heeft nog een ander voordeel. De koers/winstverhouding (k/w) van het aandeel wordt verbeterd en dit zorgt voor een hogere vraag naar de aandelen die nog in omloop zijn.

In de Financial Times staat het als volgt: ‘Stock buybacks [terugkoop van aandelen] zijn in theorie neutraal voor de waarde van een bedrijf, aangezien elke dollar die aan de aandeelhouders wordt teruggegeven een dollar minder op de balans is. Echter, een vermindering van het aantal uitstaande aandelen verhoogt de winst per aandeel – wat vaak de prijs ervan kan verhogen – terwijl het ook de beloning van managers verhoogt’ (Financial Times,  20 maart 2020).

Opgemerkt moet worden dat van begin 2009 tot eind september 2019 de grote Amerikaanse banken 863 miljard dollar hebben uitgetrokken om hun eigen aandelen op te kopen (S&P 500, Buybacks & Dividends, 23 maart 2020, Figuur 15 ‘Financials’). Na de door Google, Apple, Amazon en Facebook gedomineerde sector die haar aandelen ter waarde van 1.394 miljard dollar heeft teruggekocht, is het de banksector in de VS die het grootste volume aan aandelen heeft teruggekocht, veel meer dan de industrie-, energie- en grondstoffensector. Het totaal aan terugkopen in de VS over de genoemde periode heeft een waarde van 5.250 miljard dollar. Het is een van de belangrijkste factoren van de beurszeepbel. Dezelfde verschijnselen zijn ook op andere continenten waarneembaar en hebben dezelfde effecten.

Figuur 1: De banken kopen hun eigen aandelen terug

Ontwikkeling tussen 1e kwartaal 2007 en 3e kwartaal 2019. 47,5 miljard dollar terugkoop in het 3e kwartaal  2019.

Figuur 2: Totaal aantal terugkopen door banken vanaf 1e kwartaal 2007 tot en met 3e kwartaal 2019

 

Totaal : 863,3 miljard dollar.

Terwijl de aandelenmarkten verondersteld worden de plaats te zijn waar kapitalistische ondernemers als ze aandelen verkopen extra kapitaal bijeenbrengen om hun bedrijven te ontwikkelen, functioneren ze eigenlijk als tempels voor speculatie waar bedrijven hun eigen aandelen kopen om hun grote aandeelhouders te bevoordelen. Dit is een van de redenen waarom de beurzen moeten worden gesloten.

Dit zijn puur kunstmatige bewegingen van fictief kapitaal. [1]. Maar de illusie kan jaren duren. En dat is wat er precies gebeurde.

Maar het kan niet eeuwig duren. De laatste twee of drie jaar kondigden verschillende niet-mainstream economen en vele internationale instanties het naderende einde van de stijgende trend op de beurs aan, omdat het duidelijk was dat er een speculatieve zeepbel was ontstaan en dat deze op het punt stond te barsten. Vanaf medio februari 2020, als gevolg van de uitbreiding van de COVID-19 pandemie en de impact daarvan op de Chinese economische motor, waren de grote aandeelhouders van mening dat het feest voorbij was en besloten ze plotseling om grote hoeveelheden aandelenpakketten te verkopen. Zij waren de eersten om te verkopen en de maximale winst op te strijken. Verschillende pensioen- en beleggingsfondsen volgden en gaven verkooporders met als gevolg een sterke daling van de aandelenkoersen.

Met de crisis van februari-maart 2020 kondigden de Amerikaanse banken medio maart aan dat ze zouden stoppen met het kopen van eigen aandelen, zoals de Financial Times aangaf.

In de loop van maart 2020 leidde het discours van de leiders van de grote centrale banken, die geruststellend wilden zijn, tot het tegenovergestelde effect. De aandeelhouders van de banken waren van mening dat als de centrale banken dergelijke belangrijke maatregelen aankondigden (die ik verder zal uitwerken in een volgende aflevering), dit betekende dat de zaken slecht gingen en dat er geen tijd te verliezen was voordat er verkocht moest worden wat nog verkocht kon worden voordat de prijzen nog lager waren. De volledige waardestijging van de bankaandelen in de afgelopen jaren werd daarmee teniet gedaan. Maar ondertussen hebben de grootaandeelhouders hun winst geboekt, zoals ze in het jargon van beurscommentatoren zeggen. Ze hebben veel aandelen verkocht en het verschil tussen de prijs die ze aan het begin van de beurszeepbel betaalden en het begin van de verkoopbeweging ten tijde van de verkopen en liquidaties in eigen zak gestoken. Ze verkochten  aan beleggingsfondsen en aan hedgefondsen die op zoek waren naar koopjes. De grootaandeelhouders hebben niet alles verkocht: nu de aandelenkoersen erg laag zijn, houden ze wat ze nog hebben, zodat ze nog steeds inspraak hebben in de beslissingen van de banken (met 4 tot 6% van de aandelen kan een aandeelhouder een bedrijf controleren, of het nu een bank is of een ander soort bedrijf). Ze wachten op de regeringen en centrale banken om een of ander hulpprogramma te lanceren en zo een stijging van de aandelenkoersen op gang te brengen. Het is nog veel te vroeg om te speculeren over de duur van de crisis en de tijd die nodig is om de aandelenmarkten weer stijgend te laten zijn. Het kan enkele maanden duren, maar ook enkele jaren. Naast de duur van de pandemie en de crisis in de productiesector kunnen ook sociale en politieke gebeurtenissen van invloed zijn op de tijdschaal.

Op korte termijn zullen de banken verliezen melden en geen belasting betalen. Ze zullen worden overspoeld met nieuwe cadeautjes van de regeringen en centrale banken. We moeten voorzichtig zijn en onderscheid maken tussen de grootaandeelhouders, die nog steeds winst maken, en de banken zelf, waarvan het kapitaal wegsmelt, waarvan de aandelenkoersen dalen en die verliezen zullen moeten melden en in sommige gevallen failliet zouden moeten gaan. De grote aandeelhouders zien de banken als een optimale bron van inkomsten, zelfs als dat betekent dat ze op de rand van het faillissement moeten worden gebracht. Ze zijn ervan overtuigd dat de banken waarvan ze aandelen bezitten te groot zijn om failliet te gaan. Ze weten dat de overheid onder leiding van hun vrienden in de regering en de centrale bank de banken zal helpen met het geld van de belastingbetaler. Wanneer de aandelenkoersen dalen, zullen ze onmiddellijk een grote hoeveelheid van hun aandelen verkopen, maar zullen ze genoeg overhouden om het bedrijf te controleren.

Grote aandeelhouders worden beschermd door een wet die zegt dat de aansprakelijkheid van de aandeelhouders beperkt is tot de aandelen die zij in het bedrijf hebben. Zelfs als ze verantwoordelijk zijn voor enorme verliezen, is het enige wat ze kunnen verliezen hun oorspronkelijke aandeel. Ze hebben niet op één paard gewed, ze hebben aandelen in verschillende bedrijven in verschillende sectoren en hun activa zijn gediversifieerd. Een groot deel van hun vermogen bestaat uit meer solide activa dan aandelen: landgoederen, kunstwerken, goud, jachten, privé-jets…

Zoals ik in deel 1. van deze serie en in andere artikelen heb uitgelegd, moeten we ons ervan bewust zijn dat grote aandeelhouders (en andere speculanten) in tijden van turbulentie op de aandelenmarkten aan het roer staan. Wanneer de markt dalend is bij de opening, verkopen de aandeelhouders aandelenpakketten en in de loop van de dag of de volgende ochtend als de markt weer stijgend is, kopen ze aandelen terug als de prijzen erg laag zijn. Er zijn dus dagen waarop de beurskoersen dalen, gevolgd door dagen waarop ze weer kortstondig stijgen. Maar op dit moment is de trend het duidelijkst naar een ineenstorting en verkopen de aandeelhouders enorme hoeveelheden aandelen.

Ontwikkeling van de aandelenkoersen van de banken

In Europa

Van 17 februari tot 12 maart 2020 zijn de aandelenkoersen van de Europese banken letterlijk ingestort, met verliezen tussen 30 en 45%. In het geval van de Franse financierings- en investeringsbank Natixis (die tijdens de vorige crisis werd gered) bedroeg de daling 54%.

In dezelfde periode zijn ook de aandelen van de grote Scandinavische banken gedaald. Nordea (Finland) verloor 38%, SEB (Zweden) verloor 32%, Handelsbanken (Zweden) verloor 28%, Swedbank (Zweden) verloor 24%, Danske Bank (Denemarken) verloor 36%.

In Amerika

De aandelen van de acht grootste Amerikaanse banken zijn sterk gedaald; die van de Canadese banken ook, maar niet zo sterk. Ook de aandelen van de grote banken in Mexico, Columbia, Brazilië, Chili en Argentinië zijn gekelderd.

In Azië

Alle grote banken in de grote Aziatische landen zijn ook op de beurs gekelderd. De val van de Chinese banken is beperkter dan in de rest van de wereld, maar deze val was eigenlijk al in januari begonnen. De Japanse banken zijn het sterkst gedaald.

In Afrika

Ook het aandeel van de banken in de vier belangrijkste Afrikaanse economieën daalt. De Nigeriaanse banken zijn het minst getroffen door de dalende aandelenkoersen.

 

Rangschikking van de banken volgens de omvang van de daling van hun aandelenkoersen van 17 februari tot 13 maart 2020

 

We zien duidelijk dat de aandelen van de Europese banken het sterkst zijn gedaald van 17 februari tot 13 maart 2020.

In een volgende aflevering zal ik een analyse van de huidige situatie van de banken geven. Vervolgens zal ik andere aspecten van de internationale economische en financiële crisis bespreken: de kelderende olieprijs; de eerste tekenen van een zeepbel op de particuliere obligatiemarkt; de kelderende prijzen van particuliere schuldbewijzen en de sterke stijging van de rendementen en de verzekeringsremies; de stijgende prijzen van overheidsschuldbewijzen. Regeringen van dominante economieën worden gefinancierd dankzij negatieve rentetarieven, maar zij accumuleren onwettige schulden. Ik noem ook de desinvestering van luchtvaartmaatschappijen en van de lucht- en ruimtevaartindustrie. Ik zal de reacties van de centrale banken en de regeringen bespreken.

Gezien de snelle ontwikkeling van de crisis is de structuur van deze serie gevoelig voor veranderingen. In elk onderdeel zal ik maatregelen voorstellen die ten uitvoer moeten worden gelegd.

De auteur dankt Bruno Colbalchini voor het maken van de infografieken over de banken, evenals Victor Isidro, Camila Galindo, John Freddy Gomez, Sushovan Dhar, Julio Gambina, Daniel Munevar en Bruno Colbalchini voor hun hulp bij het vinden van informatie over de aandelenkoersen van de banken.

Voetnoten

1] ‘Fictief kapitaal is een vorm van kapitaal (overheidsschuldbewijzen, aandelen, schulden) dat in omloop is, terwijl de inkomsten uit de productie waarop het recht geeft slechts beloften zijn, waarvan de uitkomst per definitie onzeker is’. Interview met Cédric Durand door Florian Gulli, Le capital fictif, Cédric Durand, La Revue du projet.

Volgens Michel Husson ‘stelde het theoretische kader van Marx hem in staat een analyse te maken van het ‘fictieve kapitaal’, dat kan worden gedefinieerd als het geheel van financiële activa waarvan de waarde is gebaseerd op de kapitalisatie van een stroom van toekomstige inkomsten: ‘De vorming van een fictief kapitaal wordt kapitalisatie genoemd.’ [Karl Marx, Capital, Vol III]. Als een aandeel een jaarlijks inkomen van £100 oplevert en de rente 5% bedraagt, zal de gekapitaliseerde waarde £2000 bedragen. [3] Maar dit kapitaal is fictief, voor zover ‘er absoluut geen enkel spoor van enige relatie met het werkelijke proces van kapitaalontwikkeling is’ [Karl Marx, Capital, Vol III]. Michel Husson,Marx et la finance : une approche actuelle, À l’Encontre, december 2011.

Jean-Marie Harribey stelt: ‘Bellen barsten wanneer de kloof tussen de gerealiseerde waarde en de beloofde waarde te groot wordt en sommige speculanten begrijpen dat beloften van een winstgevende liquidatie niet voor iedereen kunnen worden nagekomen, met andere woorden, als financiële winsten niet kunnen worden gerealiseerd bij gebrek aan voldoende kapitaalwinst in de productie’. Jean-Marie Harribey, La baudruche du capital fictif, lecture du Capital fictif de Cédric Durand, Les Possibles, N° 6 – Lente 2015.