Ga naar de inhoud

Chemische industrie vervuilt nieuwe Europese milieuregels

De chemische industrie uit de VS en EU staat op haar achterste benen als het aankomt op het Europese wetsvoorstel chemische stoffen (REACH). De nieuwe wet moet de bescherming van gezondheid en het milieu verbeteren, maar mag tegelijkertijd de concurrentiepositie en innovatievermogen van de Europese chemische industrie niet verslechteren. Na zeven jaar voorbereiding zijn de regels sterk afgezwakt, met dank aan een gigantische lobbyoperatie.

14 min leestijd
Placeholder image

afkomstig uit wto.zip nr. 49

Het merendeel van de chemische stoffen die in consumentenproducten zitten, is niet geregistreerd, laat staan onderzocht of goedgekeurd door een onafhankelijke toetsingscommissie. Volgens wetenschappers zitten hier veel gevaarlijke stoffen tussen.

Via speelgoed, tv-toestellen, shampoo, schoonmaakproducten, enz. komen wij en het milieu dagelijks daarmee in aanraking. Die chemische stoffen tasten de gezondheid en het milieu sterk aan. Zo sterk, dat alleen al baby’s chemische stoffen in zich meedragen die zeventig jaar geleden nog onbekend waren, en die huidziekten en andere gezondheidsproblemen, zoals kanker, kunnen veroorzaken.

Sinds 1997 werkt de Europese Commissie aan nieuwe regels voor de evaluatie en registratie van tienduizenden chemische stoffen. Het doel is “duurzame ontwikkeling”, aldus de Europese Commissie in haar strategiedocument [1]. Maar het kijkt niet alleen naar milieu en gezondheid. Het voorstel “zoekt een geschikte balans tussen de sociale en economische prioriteiten van de EU en de milieudoelstellingen”.

Regelgeving

De EU staat voor een enorme uitdaging als het aankomt op REACH, de nieuwe regels voor de registratie, evaluatie en toelating van chemische stoffen. De wet zal een wereldwijd effect hebben. Niet alleen de Europese producenten zullen aan de eisen moeten voldoen, maar ook de niet-Europese producenten, willen zij op de Europese markt actief blijven [2]. Daarnaast leidt REACH tot kostenbesparing. Volgens berekeningen van de Commissie tot zelfs zo’n vijftig miljard euro in de Europese gezondheidszorg [3].

Het doel van de wet lijkt simpel: registratie van alle chemische stoffen en openbaarheid van testgegevens. De verantwoordelijkheid voor registratie en openbaarmaking komt te liggen bij bedrijven die chemische stoffen gebruiken in hun producten of deze produceren. Niet langer is de consument aangewezen op een risico-analyse door de overheid en een eventuele verbodsprocedure voor de stof. Het voorzorgsprincipe wordt volledig toegepast en de bewijslast ligt bij het bedrijf.

Een onafhankelijk Europees instituut zal daarnaast de gegevens controleren, verzamelen en het gebruik van de chemische stof goed- danwel afkeuren. Door de openbaarheid van de data verwacht men dat de druk op bedrijven om gevaarlijke chemische stoffen te vervangen door reeds bestaande en minder gevaarlijke alternatieven groter wordt. Tevens stelt de Europese Commissie dat er minder dierproeven nodig zijn, want testgegevens worden gedeeld en samenwerking tussen bedrijven wordt bevorderd. Daarnaast verwacht de EC dat de belasting van het milieu afneemt, wat immers ook een doel van de wet is.

Lobby

Vooral dit laatste centrale doel komt sinds het strategiedocument drie jaar geleden gepresenteerd is steeds meer in het geding. Het bedrijfsleven zit dwars, geruggesteund door onder andere de regeringen van Japan, de VS en de grote EU-lidstaten zoals het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland.

“De oorspronkelijke voorstellen waren vrij goed”, evalueerde Olivier Hoedeman van Corporate Europe Observatory (CEO), een internationale onderzoeksgroep naar de bedrijfsinvloed op de Europees politiek. “Maar de doelstellingen zijn inmiddels onherkenbaar afgezwakt na een stevige lobbycampagne van de chemische industrie” [4].

Dit lobby-offensief van bedrijven uit de EU en VS wordt gecoördineerd door de Europese brancheorganisatie van de chemische industrie CEFIC en de ‘Reach Alliance’, waarin meer sectoren gebundeld zijn. Dagelijks zijn honderddertig lobbyisten van CEFIC actief in de politieke wandelgangen van de EU. Zij hebben als specifieke opdracht de vertraging en afzwakking van REACH. De lobby richt zich ook op omkering van de bewijslast (bedrijven zouden niet verantwoordelijk moeten zijn) en vermindering van het aantal stoffen dat getoetst moeten worden.

Propaganda

In zijn propaganda schermt deze lobby vooral met onnauwkeurige cijfers. De chemische industrie en verwante sectoren stellen dat de wet hen hard zal treffen. Onderzoek na onderzoek is gepubliceerd met uit hun verband gehaalde cijfers over de mogelijke kosten van REACH. “De cijfers vertonen de sporen van propagandistische bedoelingen”, stelt redacteur Jeroen Piersma van het Financieele Dagblad onomwonden vast [5].

Binnen de EU wordt daarnaast handig ingespeeld op de Lissabon-agenda, het Europese doel om de meest concurrerende staat van de wereld te zijn in 2010. De lobby weet het Europese Parlement, de Commissie en de EU-lidstaten tegen elkaar uit te spelen met behulp van dit competitiestreven. Daarbij weten zij handig gebruik te maken van het feit dat niet alleen de Europese Commissaris van Milieu Wallström het REACH-dossier in haar portefeuille heeft, maar ook de Commissaris van Industriezaken.

Het bedrijfsleven heeft heel effectief REACH weten te kaderen in de Lissabon doelstellingen. Steeds vaker wordt REACH als proef beschouwd als het aankomt op Lissabon, niet alleen door de bedrijven zelf maar ook door de politici. “Het Reach-voorstel (…) kan beschouwd worden (…) als testcase voor onze vastberadenheid bij het verbeteren van ons concurrentievermogen”, meent minister Brinkhorst in een open brief die hij samen met enkele ministers uit andere EU-lidstaten schreef [6].

Hervormingen

De private campagne startte jaren geleden. Miljoenen euro’s later wordt een groot succes geboekt als blijkt dat in het wetsvoorstel van september 2003 reeds een aantal essentiële zaken zijn afgezwakt in vergelijking met het oorspronkelijk strategiedeocument uit 2001. Steeds meer en vaker laten de politici als het erop aankomt hun oren hangen naar het bedrijfsleven.

Aanvankelijk wilde de Europese Commissie het nieuwe systeem op zo’n 30.000 stoffen toepassen. Maar inmiddels is dit doel bijgesteld. Voor chemicaliën waarvan minder dan tien ton wordt geproduceerd per jaar – en dat geldt voor meer dan de helft van alle stoffen! – zullen minder zware eisen gelden.

Daarnaast introduceert de Commissie het begrip “adequate controle”. Volgens Greenpeace is dat is een gigantische ontsnappingskanaal voor de industrie. “Als een producent een bepaalde chemische substantie wil blijven gebruiken, zal zij nu moeten aantonen deze ‘adequaat’ onder controle te hebben. Wat dat betekent is niet gedefinieerd”, stelt de milieuorganisatie [7].

Ook voorstellen voor nieuwe wetgeving in Nederland hebben onder de invloed van lobbycampagnes moeten lijden. Een voorstel voor een chemicaliënbeleid, dat op 1 januari 2003 van start zou gaan, belandde in de ‘koelkast’ op last van de Europese Commissie. Nederland zou met het SOMS-beleid (Strategisch Omgaan Met Stoffen) vooruitlopen op de EU. De achterliggende reden was dat de nationale regelgeving strenger zou zijn dan de Europese voorstellen [8].

Meer hervormingen

De ongekende lobby heeft al tot zoveel consternatie geleid dat in het front van bedrijven een scheuring is ontstaan. Er zijn namelijk ook bedrijven die profiteren van strengere regelgeving. Dit zijn bedrijven die alternatieven aanbieden voor gevaarlijke chemische stoffen en met technische middelen de ergste vervuiling kunnen verminderen. Zij zijn inmiddels gestart met een soort ’tegenoffensief’. De EIC (Environmental Industries Commission) en de ‘milieuvriendelijke lobbyclub’ Eucetsa (European Committee of Environmental Technology Suppliers Associations), willen het debat een andere richting opsturen [9].

Maar dit tegenoffensiefje komt laat. Ondanks jaren arbeid door de Europese Commissie is REACH opnieuw uitgesteld en zullen nieuwe wijzigingen worden aangebracht. Aankomend Commissielid Günter Verheugen van Industriezaken liet recentelijk in het Europees Parlement weten uit te zijn op nog meer hervorming [10]. Lobbyisten reageerden verheugd. “Net als wij vindt hij het voorstel te duur en wil hij procedures stroomlijnen”, stelde Peter Noordervliet, directeur Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie, onlangs in dagblad Trouw [11].

Verheugen liet zich bij zijn oordeel ongetwijfeld inspireren door ondermeer Colin Powell, minister van Buitenlandse Zaken onder het eerste kabinet van Bush jr. van de VS. Deze stuurde tot tweemaal toe een memo naar de ambassadeurs van de VS in de EU om druk uit te oefenen op de EU-lidstaten om REACH af te zwakken. “De voorstellen omvatten een zeer kostbaar en enorm complex reguleringssysteem, dat moeilijk, danwel onwerkzaam zal zijn in de uitvoering”, schreef Powell aan zijn ambassadeurs [12]. “De export van de VS zal door de nieuwe wetgeving voor de meeste sectoren geschaad worden”.

Meer viezigheid

Niet alleen de ambassadeurs hebben goed naar Powell geluisterd, maar ook een aantal regeringsleiders van de EU. In september 2003, een paar maanden na de eerste memo van Powell en anderhalve maand voordat de nieuwe regels door de EC gepresenteerd zouden worden, stuurden Blair, Chirac en Schröder een gezamenlijk brief naar de Commissie, waarin zij nagenoeg dezelfde taal hanteren als Powell [13].

In navolging van de grote EU-lidstaten, laten nu ook Europese Parlementariërs hun oren hangen naar de industrie. De voorzitter van de milieucommissie van het EP, Karl Heinz Florenz, deed tijdens een recente persconferentie een oproep aan de Europese autorititeiten “om te luisteren naar de VS” [14].

Schaduwrapporteur Ria Oomen-Ruijten (CDA) in de milieucommissie gaat echter nog een stap verder en stelt in het Financieele Dagblad onomwonden dat REACH overboord moet. Zij vindt dat stoffen waar de meeste risico’s aan verbonden zijn prioriteit moeten krijgen, wat in feite neerkomt op voortzetting van het hevig mislukte oude beleid. “Het voorstel is onwerkbaar en te kostbaar”, aldus Oomen-Ruijten [15].

Witte Huis en WTO

“De wetgeving verschuift meer van het originele EU-strategiedocument (2001) naar wat het Witte Huis wil”, meende Joseph DiGangi van de Amerikaanse milieuorganisatie Environmental Health Fund reeds vorig jaar september. Volgens hem heeft de EU nu al veel van het wensenlijstje van chemische bedrijven uit de VS, die een groot marktaandeel hebben in de EU, overgenomen. “De Verenigde Staten hebben negentig procent binnen van REACH wat zij wilde”, meent ook Stefan Scheuer van de European Environmental Bureau [16].

Zelfs dat gaat de VS niet ver genoeg. Naast de lobbycampagne van Amerikaanse bedrijven, heeft de regering samen met die van Japan dit jaar reeds haar beklag gedaan bij de Commissie voor Technische Handelbarrières van de Wereldhandelsorganisatie WTO [17]. Beide regeringen vinden de wijzigingen die de Commissie in 2003 heeft ingevoerd in REACH nog lang niet ver genoeg gaan. Het zou de wereldhandel ontwrichten en een grote negatieve impact hebben op innovatiemogelijkheden.

Heldhaftig zegt Commissaris Wallström van Milieu niet bang te zijn voor de WTO. “Angst voor de WTO mag nooit leiden tot een verlaging van milieu- en gezondheidsstandaarden”, stelde ze in een speech tegenover een grote groep bedrijfsleiders uit de VS en EU. Daarnaast is REACH volgens haar niet in tegenspraak met WTO-handelsregels. “Ons systeem is proportioneel (…) en het maakt geen onderscheid tussen EU en niet EU-aanbieders” [18].

Nederlandse rol

De chemische branche- en lobbyorganisatie CEFIC heeft inmiddels het initiatief genomen om een European Strategy Group op te richten. Deze groep moet een permanent overlegorgaan zijn voor de chemische industrie en de Europese Commissie. De groep kan “een sleutelrol vervullen in het vinden van een balans tussen de economische, politieke en milieubelangen”. Tijdens een REACH-conferentie in Noordwijk voor de private sector, liet Laurens Jan Brinkhorst, minister van Economische Zaken, weten dit idee te steunen [19].

De industrie en de Europese Commissie zitten overigens al samen in een andere strategische alliantie, het Strategic Partnership On REACH Testing (SPORT). In dit project werken de Europese Commissie, de lidstaten en de industrie nauw samen. Het heeft tot doel ervaring op te doen met de REACH regelgeving en de daarmee samenhangende procedures [20].

Onderdeel van deze strategische alliantie is de implementatie van een REACH- proefperiode. Voor komend voorjaar staat dit op de agenda [21]. Daar is ook Nederland nauw bij betrokken, zowel enkele Nederlandse bedrijven als de regering [22]. Deze test wordt begeleid door de Nederlandse consultantonderneming KPMG. Dit bedrijf zal tegelijkertijd onderzoek doen naar de kosten van REACH. Milieuorganisaties zijn zeer kritisch, vooral door het voorgestelde geheime brononderzoek. Zo beperkt het KPMG-onderzoek zich alleen op de kosten én op de meest getroffen bedrijfsectoren. Volgens Greenpeace, het Wereld Natuur Fonds en het European Environmental Bureau zal het onderzoek grondig falen, “omdat het positieve economische gevolgen niet onderzoekt” [23].

Als huidig EU-voorzitter speelt de Nederlandse regering een essentiële rol in het stroomlijningsproces van de meningen van het bedrijfsleven en de EU over REACH. Zo organiseerde de regering eind oktober een conferentie voor EU-lidstaten over “de impact” van dit thema. De conclusies zijn veelbelovend voor de chemische industrie. Het eindoordeel was dat REACH te duur is en dat de Europese Commissie er ‘zo veel mogelijk aan moet doen om de kosten te minimaliseren,’ terwijl de ‘voordelen van REACH niet uit het oog verloren mogen worden’ [24].

Ondertussen organiseert Minister Brinkhorst in Den Haag samen met Premier Balkenende een ‘Transatlantische Innovatie- en Concurrentiebijeenkomst’, waarbij ook REACH op de agenda zal staan [25]. De top vindt plaats op donderdag 18 november en biedt de chemische industrie voldoende ruimte om bezwaren en voorstellen op de tafel van de Europese Ministers te leggen, nog voordat onder Nederlands EU voorzitterschap de Europese Raad en de Milieuministers REACH in december zullen behandelen.
Bij het opstellen van een nieuwe consensustekst van de Europese Raad, de Europese Commissie en de Milieucommissie van het Europees Parlement speelt Nederland nu al een belangrijke rol. De tekst wordt niet voor de zomer van 2005 verwacht. Het wetsvoorstel wordt daarna in het Europees Parlement behandeld en eind 2005 zal het parlement daarover stemmen, met twee jaar achterstand op de oorspronkelijke planning. REACH zal naar alle waarschijnlijkheid alleen nog een schaduw van zichzelf zijn…

Noten:
[1] “White Paper on the Strategy for a future Chemicals Policy,” door de Europese Commissie van 13 februari 2001(http://europa.eu.int/comm/environment/chemicals/whitepaper.htm).
[2] “Een oplossing van euro 6 voor probleem van euro 3,” in Het Financieele Dagblad van 21 mei 2004.
[3] “EU Environment Commissioner Wallström calls chemical safety a global concern,” News release European Union in the US, van 27 april 2004 (http://www.eurunion.org/news/press/2004/20040064.htm).
[4] “De noodzaak van alternatieven voor het economisch beleid van de Europese Unie,” inleiding van Olivier Hoedeman (CEO) tijdens de Dag van Alternatieven 2004 in Utrecht (http://www.globalternatives.nl/file/136).
[5] “Propaganda,” door Jeroen Piersma, in Het Financieele Dagblad van 14 oktober 2004.
[6] “Hoger concurrentievermogen EU,” door Mary Harney Tanaiste (Ierse vice-premier en minister voor ondernemingen, handel en werkgelegenheid), Laurens Jan Brinkhorst (Nederlandse minister van Economische Zaken), Henri Grethen (Luxemburgse minister van economie) en Patricia Hewitt (Britse staatssecretaris voor handel en industrie), in Het Financieele Dagblad van 6 juli 2004.
[7] “REACH – EU chemicals policy reform,” door Greenpeace. Geraadpleegd op 10 november 2004 (http://eu.greenpeace.org/issues/chem.html).
[8] “Nieuw chemicaliënbeleid in Europa,” door Greenpeace. Geraadpleegd 5 november 2004 (http://www.greenpeace.nl/extra/?item_id=566004). Zie ook: http://www.gifstoffen.nl/
[9] “Milieu-industrie voelt zich achtergesteld in EU,” in Het Financieele Dagblad van 10 juni 2004.
[10] “Verheugen hints at reform of controversial chemicals plan,” in EUobserver van 30 september 2004 (http://euobserver.com/?aid=17414&rk=1).
[11] “Nieuwe eurocommissaris steunt chemie in verzet,” in Trouw van 2 oktober 2004.
[12] “Toxic Lobbying,” door Yves Engler, op ZNet van 1 april 2004 (http://www.zmag.org/content/showarticle.cfm?SectionID=10&ItemID=5254).
[13] “EU chemicals law causes stink,” door Gareth Harding, United Press International van 30 september 2003 (http://www.upi.com/view.cfm?StoryID=20030930-124148-9874r).
[14] “Chemical Industry Fights Regulation,”door Julio Godoy, in IPSnews van 29 oktober 2004 (http://www.ipsnews.net/new_nota.asp?idnews=26067).
[15] “EU-parlement hakt in op chemiewet,” in Het Financieele Dagblad van 11 september 2004, en “Verheugen zet chemiewet EU op de helling,” in Het Financieele Dagblad van 1 oktober 2004.
[16] Zie noot 14.
[17] “U.S. Voices Concerns over Latest EC Chemicals Proposal,” Press Release US administration and contents of WTO-complaint van 21 april 2004 (http://japan.usembassy.gov/e/p/tp-20040624-05.html).
[18] “EU Environment Commissioner Wallström calls chemical safety a global concern,” News release European Union in the US, van 27 april 2004 (http://www.eurunion.org/news/press/2004/20040064.htm).
[19] “Reach to be tested in pilot project,” op PRW.com van 3 november 2004 (http://www.prw.com/main/newsdetails.asp?id=3376).
[20] “Aftrap SPORT,” in Chemiezine (wekelijkse e-mail nieuwsbrief van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie, VNCI) van 8 oktober 2004 (http://www.dzine-online.nl/client23/nb/nb516/batch652/emailnieuwsbrief.html).
[21] “Chemical execs set new agenda. Combined CEFIC, SCI meeting allows high-level discussion on issues facing industry,” door Patricia Short, in Chemical and Engineering News (Vol. 82, Nr. 42) van 18 oktober 2004 (http://pubs.acs.org/cen/ncw2004/8242bus2.html).
[22] Zie noot 20.
[23] “Europe needs REACH: Dutch Government concludes impact assessments,” persbericht van Greenpeace, WNF en EEB. Geraadpleegd op 10 november 2004 (http://eu.greenpeace.org/issues/news.html).
[24] “The impact of REACH: ‘limit costs for business but maintain benefits for health and environment’,” persbericht Europese Commissie van 27 oktober 2004 (http://www.eu2004-reach.nl/pag/6_0-press.php).
[25] “De Trans-Atlantic Business Dialogue komt naar Den Haag!,” door Olivier Hoedeman, in WTO.ZIP nieuwsv=brief nr. 48 van 13 oktober 2004 (http://www.stelling.nl/trouble/zip/041013–00(48).html).
[Vandaag, 18 november, werd bij de redactie bekend dat de top een week geleden afgeblazen is (om overigens vage redenen) en is uitgesteld tot in de eerste helft van 2005]

terug naar wto.zip nr. 49

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Robin van Stokrom.)