Aasgieren cirkelen boven de economie
Gieren cirkelen boven onze kwetsbare economieën – we moeten ze niet de buik vol laten eten. We mogen nooit de les van de Franse Revolutie vergeten: renteniers hebben de staat meer nodig dan dat de staat renteniers nodig heeft.
(Door Ann Pettifor, oorspronkelijk verschenen bij Open democracy, foto: PxHere, CC0 Public Domain, vertaling globalinfo.nl, die donateurs lief heeft)
In het weekend van 30 mei lanceerde Elon Musk – een miljardair met een netto waarde van 38 miljard dollar – een raket in de ruimte. Deze privé-onderneming stond in contrast met de ‘moonshot’-ambitie van president Kennedy uit 1961-69 – een van de grootste mobilisaties van publieke middelen en mankracht in de Amerikaanse geschiedenis. Musk’s ogenschijnlijke doel is om Mars te koloniseren; maar zijn uiteindelijke doel is om toekomstige betalingen binnen te halen van miljardairs die de ruimte in worden getransporteerd en van taxidiensten die astronauten van de openbare ruimtevaartsector (NASA) naar het Internationale Ruimtestation brengen.
Op de dag van de lancering van Musk’s ‘Starship’ was er een afwijkend geluid te horen. Honderdduizenden Amerikanen negeerden de gebeurtenis terwijl ze woedend protesteerden tegen de politiemoord op George Floyd in Minneapolis. Geen enkele andere gebeurtenis belichtte zo helder de enorme kloof die er bestaat tussen gewone Amerikanen en een fabelachtig rijke elite.
Elon Musk was niet de enige miljardair die dat weekend feestvierde. Amerikaanse miljardairs verhoogden hun rijkdom met 282 miljard dollar tussen 18 maart en 10 april, toen miljoenen burgers zich in een ‘lockdown’ bevonden om de verspreiding van het virus te voorkomen. Dit was een winst van bijna 10%, volgens een recent rapport van het Amerikaanse Institute for Policy Studies (IPS). In dezelfde periode verloren 22 miljoen Amerikanen hun baan terwijl het werkloosheidscijfer steeg naar 15%.
Niet alle miljardairs hadden zoveel geluk. Richard Branson, een man die in de Financial Times wordt getypeerd als “een enorm rijke, private jet-scheurende belastingontwijker” en “de vreemde jongen-racer van de Maagdelijke Galactische ruimtevaartfantasie” – zat in de problemen. Hij werd gedwongen om te pleiten voor een door de belastingbetaler gesteunde bailout omdat de pandemie zijn luchtvaartmaatschappij Virgin Atlantic aan de grond hield. Zijn pleidooi werd niet warm onthaald door een publiek dat op de hoogte is van het feit dat zijn holding is ondergebracht in een belastingparadijs zonder enige vorm van openbaarmaking op de Britse Maagdeneilanden.
Richard Branson heeft bijna moeiteloos rijkdom opgebouwd door activa te verhuren – zijn merk en diverse franchises. Net als Elon Musk zijn deze steevast verworven door te lenen. De gebruikers van zijn sportscholen, banken en luchtvaartmaatschappijen betalen regelmatig royalty’s aan de enorm rijke fiscale ballingen; de betalingen gaan rechtstreeks naar het belastingparadijs van de Britse Maagdeneilanden.
Richard Branson behoort tot de dominante spelers in de wereldeconomie – de renteniers (in het Engels ‘rentiers’ vert.).
De opkomst van de renteniers
Rentenier-kapitalisten maken min of meer moeiteloos meerwaarden, ten koste van anderen. Ze doen dat door een bestaand goed te exploiteren – denk aan een woning in Londen of New York – en geld te verdienen aan ‘huurders’ die dat goed gebruiken, of aan het doorverkopen van het goed tegen een hogere prijs.
Renteniers onderscheiden zich van traditionele kapitalisten. Deze laatsten verdienen geld aan het investeren in en het exploiteren van land en arbeid om nieuw bezit of nieuwe activa te creëren, waar ze van profiteren. Renteniers maken kapitaalwinst, niet door te investeren in grond en arbeid, maar door huur te ontlenen aan het eigendom van bestaande activa.
Schuld is een waardevol bezit (staatsschuld daarbij het meest gewild) en genereert – bijna moeiteloos – ‘huur’ in de vorm van rente. De rente is, zoals we allemaal weten, onderworpen aan de bekende wiskundige wetten van de enkelvoudige en samengestelde rente, en kan dus exponentieel stijgen. Ook de vermogenswinsten stijgen meestal exponentieel. De gewone winsten (‘profits’) daarentegen kunnen volatiel zijn, stijgen of dalen, afhankelijk van de lokale omstandigheden met betrekking tot grond en arbeid (in de breedste zin van het woord).
Regeringen, waaronder de regering van het Verenigd Koninkrijk, hebben het ‘rentierisme’ aangemoedigd door de belastingtarieven voor vermogenswinsten te verlagen. Het standaardtarief van de vermogenswinstbelasting bedraagt 20%. Dit in vergelijking met het 40%-tarief van de inkomstenbelasting op salarissen van tussen de £50.001 en £150.000.
Het internationale financiële systeem van kapitaalmobiliteit is zo gestructureerd dat renteniers zoals Richard Branson toestemming krijgen om vermogenswinst uit het land van herkomst te verplaatsen naar belastingparadijzen. Totdat er veranderingen worden aangebracht in het internationale systeem, zullen de rentenierskapitalisten hun vermogen blijven vergroten door het vermijden van belastingen.
Maar om de sector in perspectief te plaatsen: gewaagde, ‘rocket-men’ miljardairs als Musk en Branson zijn de bijvangst van de mondiale rentenierseconomie. De grote vissen zijn Private Equity (PE) bedrijven zoals de Carlyle Group, Kohlberg Kravis Roberts (KKR), The Blackstone Group en Apollo Global Management.
Private Equity bedrijven mobiliseren kapitaalpools van vermogende particulieren, pensioenfondsen en hedgefondsen en gebruiken deze spaargelden om een aandeel te nemen in een bedrijf dat betaald wordt met geleend geld (krediet) – een proces dat bekend staat als een ‘leveraged buyout’. (Geleend kapitaal heeft de voorkeur omdat schulden belastingvoordelen aantrekken.) Net zoals we een aanbetaling op een onroerend goed kunnen doen en de rest met geleend geld kunnen kopen, zo zetten PE-bedrijven een relatief kleine hoeveelheid contant geld in om een bedrijf te kopen en vervolgens agressief grote bedragen te lenen (hefboomwerking) om voor de aankoop te betalen. Maar terwijl u en ik de verantwoordelijkheid nemen voor de aflossing van een hypotheek, doet een PE-bedrijf dat niet. In plaats daarvan belast het de schuld aan het doelbedrijf (bijvoorbeeld een voetbalclub, woningbouwvereniging of spoorwegmaatschappij) en laat het de gebruikers van die activa (voetbalfans, inwoners en reizigers) de “huur” op de schuld – dat wil zeggen zowel de rente als de aflossing van de hoofdsom – terugbetalen door spoorwegtarieven, voetbalwedstrijdtickets of maandelijkse huurprijzen af te troggelen.
Mede als gevolg van dit parasitaire bedrijfsmodel is het bedrijfsleven opgezadeld met wat volgens het IMF ongeveer $19 biljoen aan schuld is die als “at risk” wordt beschouwd door bedrijven waarvan de inkomsten de kosten van hun rente-uitgaven in een crisis als de huidige niet zouden dekken.
Waar het lijk ook ligt, daar zullen de gieren zich verzamelen (Matteüs 24:28).
Terwijl de wereldeconomie op slot zat door het coronavirus, waarbij de zwaar in de schulden zittende bedrijfssector een groot risico liep om in gebreke te blijven, cirkelden PE-bedrijven om de karkassen van failliete bedrijven en werden de markten geveld door de dodelijke pandemie.
Volgens de Financial Times heeft de sector 1,5 biljoen dollar aan “droog poeder” opgehaald voor acquisities, terwijl de Amerikaanse distressed-debt fondsen hopen meer dan 67 miljard dollar op te halen – een kapitaalverhogende inspanning die het vorige record van 44 miljard dollar van 2008 zou wegvagen. Deze biljoenen zullen worden gebruikt om koopjes te plunderen in hele sectoren van de economie. PE-firma’s zijn van plan om net als na de financiële ineenstorting van 2008 te profiteren van de huidige crisis.
En door het gebroken systeem van financiële globalisering stilzwijgend te steunen, hebben wij, de burgers, feitelijk ingestemd met dat ze dat maar moeten doen.
Gebroken en onwettige instellingen
Terwijl Elon Musk zich voorbereidde op de lancering van zijn ‘Starship’, bevond de Amerikaanse economie zich in een vrije val en had politieke onrust het land in zijn greep. Rebecca Spang, historicus van de Franse revolutie, waarschuwde voor parallellen.
“Angst raast door het land”, schreef ze. “Veel bedrijven storten in. Er worden enorme fortuinen verdiend. In paniek geraakte consumenten slaan papier, voedsel en wapens in. De reactie van de regering is inconsequent en ineffectief. De gewone handel komt tot stilstand; investeerders kunnen geen veilige activa vinden. Het politieke factionalisme wordt intensiever. Alles valt uit elkaar. Dit was allemaal net zo realiteit voor het revolutionaire Frankrijk in 1789 en 1790 als voor de Verenigde Staten vandaag de dag.”
Spang gaat verder met uit te leggen dat gebeurtenissen structuren transformeren, en wanneer ze dat doen is dat omdat de gebeurtenissen blootleggen dat de huidige structuren “al gebroken zijn en de instellingen onwettig zijn”.
Terwijl Elon Musk zich voorbereidde op de lancering van zijn ‘Starship’, was de Amerikaanse economie in vrije val en had politieke onrust het land in zijn greep.
De structuur van het ondoorzichtige en ogenschijnlijk ver verwijderde mondiale financiële en handelssysteem is misschien wel de meest onwettige van de instellingen die het leven van de burgers in de wereld besturen. Toen president Kennedy de Amerikanen opriep om zich te verenigen achter de ambitie van een ‘maansprong’, opereerde de Amerikaanse ruimtevaartindustrie onder openbaar bestuur. Vandaag de dag is deze geprivatiseerd.
In 1961 was de internationale financiële architectuur een systeem dat in feite werd bestuurd door de overheid – niet door het particuliere gezag van Wall Street of de City van London. De situatie is nu omgekeerd. Vandaag de dag wordt het internationale systeem feitelijk geregeerd door schuldeisers, investeerders en speculanten, die actief zijn op particuliere en geglobaliseerde kapitaalmarkten.
Het zijn de particuliere schuldeisers die beslissen over de krediettoewijzing, over de juiste hoogte van de particuliere schuld en over de rentevoet van de schulden. En aangezien leningen het meest rendabel zijn wanneer ze worden toegewezen aan risicovolle, speculatieve, op huur gerichte ondernemingen – en minder rendabel wanneer ze worden toegepast op productieve, duurzame sectoren – maken schuldeisers enorme kapitaalwinsten, maar stellen ze zowel bedrijven als de economie in het algemeen bloot aan het risico van een mislukking.
Vandaar de groei van de particuliere schuld die het vermogen van individuele bedrijven om schulden af te lossen te boven gaat; en dus de groei van de particuliere schuld die het vermogen van de economie in het algemeen te boven gaat. Volgens het Global Financial Stability Report van het IMF van oktober 2019 is de kwetsbaarheid van niet-bancaire financiële instellingen nu in 80% van de economieën met systeemrelevante financiële sectoren hoog. Dit aandeel is vergelijkbaar met dat op het hoogtepunt van de mondiale financiële crisis.
Om te begrijpen hoe de particuliere kapitaalmarkten het internationale systeem ‘besturen’, moet u dit in overweging nemen. Particuliere beleggers en speculanten bepalen op effectieve wijze de wisselkoersen van valuta. Het internationale systeem geeft speculanten de macht om op korte termijn en in een opwelling kapitaal over de grenzen heen te verplaatsen. Dat kan zowel de waarde van een valuta oppompen (als er geld binnenstroomt) als rampzalige gevolgen hebben als het geld uitstroomt, en de valuta keldert. Een zwakkere munt betekent dat de kosten van vitale importen (bijv. olie en farmaceutica) stijgen. Aan het begin van de coronaviruscrisis was dit het lot van zogenaamde opkomende markten zoals Zuid-Afrika, Argentinië en Turkije. Volgens het Institute of International Finance trokken buitenlandse investeerders een recordbedrag van 83 miljard dollar terug uit de aandelen- en obligatiemarkten van de 30 grootste opkomende economieën – “uitstromen die die van de financiële crisis van 2008-09 deden verbleken”.
En in toenemende mate zijn het particuliere investeerders en speculanten die eigenaar zijn geworden van door de belastingbetaler gefinancierde activa, zoals lucht- en ruimtevaart, verzorgingshuizen, spoorwegen, gezondheidsdiensten, gevangenissen; en de energie-, elektriciteits- en waterbedrijven, waar ze parasitair de huurgelden uit persen.
Ten slotte worden de door de belastingbetaler gesteunde monetaire systemen van goed georganiseerde natiestaten steeds meer verstoord om de belangen van het particuliere, gemondialiseerde kapitaal te dienen, niet de belangen van de samenleving. De Amerikaanse Federal Reserve en andere Centrale Banken bieden nu zekerheid en bescherming aan een mondiale rentenierklasse, waaronder private-equitybedrijven (PE) die “geheimhouding koesteren om investeerders en belastingbetalers te kunnen bespelen“. De spectaculaire en ongekende interventies van de Fed in maart 2020 waren, zoals Trevor Jackson stelt, “om de financiële markten zo snel mogelijk met contant geld te overspoelen, zodat banken kunnen blijven lenen, kopers van aandelen kunnen blijven kopen en instellingen hun schulden kunnen blijven aflossen”. In plaats van de wereldwijde schuldenbel te laten leeglopen, houdt de Federal Reserve de schuld, en haar eigenaars, op de been.
Het is ook de reden waarom de Fed, ondanks haar ontzagwekkende macht, er niet in geslaagd is om een zeer instabiele wereldeconomie te beheren. Het kan zelfs hebben bijgedragen aan het economisch falen. Zoals het IMF in het Global Financial Stability Report 2020 uitlegt, heeft de Fed een oogje dichtgeknepen toen de particuliere kredietmarkten na de wereldwijde financiële crisis van 2007-2009 snel groeiden en wereldwijd 9 biljoen dollar besloegen. Tegelijkertijd verminderde de zwakke regelgeving van de centrale bankiers de kredietkwaliteit van de kredietnemers en verzwakten de acceptatiestandaarden en de bescherming van de beleggers. Deze risicovolle kredietmarkten – in high yield (‘junk’) obligaties, leveraged loans en particuliere schulden – bleven in het voorjaar van 2020 onder druk staan, ondanks de massale geldinjectie van de Fed.
In het belang van de internationale schuldeisers, is de door de belastingbetaler gesteunde Federal Reserve en andere centrale banken, dus bezig om ondernemingen die zich zwaar in de schulden hebben gestoken op de been te houden, terwijl alle tekenen erop wijzen dat de reële economie in een neerwaartse spiraal naar deflatie stort. Wie heeft er baat bij een deflatiespiraal? Je raadt het al: de renteniersklasse. Als de prijzen en lonen dalen, stijgt de waarde van de schuld, net als de kosten van de schuldendienst.
Het eenvoudige antwoord op die vraag is dat de particuliere kapitaalmarkten opnieuw ondergeschikt moeten worden gemaakt tot de rol van dienaar van de economie, niet die van haar meester.
De belangrijkste taak van de regeringen is dat ze de mobiliteit van grensoverschrijdende kapitaalstromen moeten beheren, niet controleren. Op die manier kunnen regeringen ervoor zorgen dat miljardairs zoals Richard Branson belasting betalen.
De tweede taak is dat overheden en centrale banken de schepping van krediet beheren. Op krediet gebaseerde monetaire systemen zijn een grote vooruitgang voor de beschaving – ontwikkeld in de loop van de tijd om samenlevingen in staat te stellen transacties te verrichten en unieke menselijke vermogens aan het werk te zetten. Net als sanitaire voorzieningen of de watervoorziening zijn monetaire systemen een groot openbaar goed.
Kredietcreatie is een uitzonderlijke en relatief moeiteloze macht die nu is gekaapt door de rentenierklasse, voor het eigenbelang van de bovenste 1%.
En voor de rest heeft het IMF de antwoorden: streng toezicht op de beoordeling van het kredietrisico van banken en op de kredietverstrekkingspraktijken, en inspanningen om de informatievoorziening en de transparantie op de niet-bancaire financiële markten te vergroten om een uitgebreidere beoordeling van de risico’s mogelijk te maken.
In economieën waar de totale schuldenlast van de bedrijfssector als systemisch hoog wordt beschouwd, kunnen politici, naast sectorspecifieke prudentiële instrumenten (*) voor banken, overwegen prudentiële instrumenten te ontwikkelen voor bedrijven met een grote hefboomwerking. Het verminderen van de vooringenomenheid in de belastingstelsels die de voorkeur geeft aan schuldfinanciering boven financiering met eigen vermogen, zou ook helpen om de stimulansen voor buitensporig lenen te verminderen.
Dit is allemaal geen hogere wetenschap en ook niet revolutionair. Natuurlijk zal er weerstand zijn van de kant van de renteniers.
Maar we mogen nooit de les van de Franse Revolutie vergeten: de renteniers hebben de staat meer nodig dan de staat de rentiers.
———-
(*) Noot van de vertaler: Prudentieel toezicht betreft het bewaken van de soliditeit van de financiële instelling, gericht op het bevorderen van de financiële degelijkheid van financiële instellingen.