10 jaar ‘Seattle’ (deel 1)

In de aanloop naar ‘Seattle’ rommelde het enorm. Een plotseling opkomende golf van massaal activisme rond economische problemen, al snel door media de anti-globaliseringsbeweging genoemd, zorgde voor grote demonstraties en hele veldslagen op plekken waar machthebbers bij elkaar kwamen. Dat was al een tijd gaande. In Europa vooral rond de EU-toppen, die toen nog elk half jaar in het land plaatsvonden dat het wisselende voorzitterschap bekleedde. Zelfs in Nederland, dat in 1997 de top in Amsterdam liet plaatsvinden waar zo’n 50.000 mensen (uit heel Europa) tegen kwamen demonstreren (filmpje). Er braken rellen uit zoals lang niet voorgekomen was en de politie arresteerde honderden mensen, meestal zonder enige wettelijke basis (zie ook het Zwartboek daarover van het Autonoom Centrum (pdf)). De lijst aanzwellende protesten van die jaren is veel te lang om hier goed weer te geven. In het mondiale Zuiden waren dergelijke protesten al veel langer en minstens zo massaal gaande. Een van de belangrijkste inspiratiebronnen voor de protesten in het Noorden, waren de Zapatistas die op 1 januari 1994 een opstand waren begonnen in Chiapas, in het uiterste zuiden van Mexico. Zij verklaarden zich in oorlog met het neoliberale kapitalistische systeem en  deden een helder appel aan opstandigen in de rest van de wereld om die strijd ook te voeren. Een reeks ‘ontmoetingen’ (‘Encuentros’) vormden een begin van een wereldwijd netwerk. Ook de landloze boeren van de MST in Brazilië of boeren en vrouwenorganisaties in India die zich verzetten tegen door de Wereldbank gefinancierde stuwdammen en tegen gentechnologie in de landbouw, evenals krottenwijkbewoners tegen privatisering van publieke diensten in Zuid-Afrika, waren een factor van belang.

Topjaar 1999

Maar het jaar 1999 leek een culminatie van al dit soort protesten te worden. In Europa trokken tienduizenden op tegen de G8-top in Keulen (18 – 20 juni 1999)  en de EU-top twee weken eerder in dezelfde stad. ‘June 18’, de begindag van de G8-top in Keulen, was  door het netwerk People’s Global Action (PGA) uitgeroepen tot internationale actiedag tegen het kapitalisme. Bleef het in Keulen door een overmacht aan politie relatief rustig, op veel andere plekken waren felle acties. Vooral London, waar duizenden activisten – die ervaring hadden opgedaan met de ‘feestrevolutionairen’ van Reclaim The Streets – het hele financiële centrum overspoelden en onder andere de aandelenbeurs bestormden. In augustus ontmantelden de boze boeren van de Confédération Paysanne een McDonalds-vestiging in het Franse stadje Millau. De aanleiding was het feit dat de WTO sancties tegen hun producten had ingesteld nadat de EU vasthield aan het verbod op import van Amerikaanse melk die met behulp van het groeihormoon BST was geproduceerd. Toen de politie vervolgens negen boerenleiders arresteerde en opsloot, brak er een ongekende golf protestacties uit die weken lang aanhield (Toen de rechtszaak tegen de negen twee jaar later gehouden werd, verschenen er 80.000 sympathisanten om steun te betuigen in Millau). En toen kwam Seattle, op 30 november 1999.

De Wereldhandelsorganisatie lag natuurlijk al veel langer onder vuur, bijvoorbeeld tijdens de festiviteiten in Genève in 1998 toen de vijftigste verjaardag (inclusief de voorloper GATT) gevierd werd. (zie overzicht protestacties in die dagen hier). Maar de millennium-top in Seattle was een symbolisch zwaarbeladen gebeuren, waar ook de arrogantie van de neoliberalen prominent geëtaleerd werd. Voor de voorstanders van economische globalisering en vrijhandel, moest de top het begin worden van een nieuwe eeuw (of zelfs millennium) waarin de geschiedenis definitief afgerond was en volgens het devies van de neocon-filosoof Fukuyama alleen nog het kapitalistisch-democratische model bestaansrecht had. Tegenstanders waren zich echter in toenemende mate druk gaan maken over de resultaten van deze kapitalistische utopie en zagen eerder een nachtmerrie van deregulering en privatisering die arbeidsrechten verder uit zou kleden, de ellende in arme landen verder zou vergroten en zware schade aan natuur en milieu zou veroorzaken. Die machinerie moest gestopt worden, en de WTO was een essentieel onderdeel van de motor.

De zelverzekerdheid van de neoliberalen (noot 1), die nadat de muur precies tien jaar daarvoor was gevallen geen enkele tegenstand meer leken te duchten, was dermate groot dat ze niet eens zagen dat er oppositie groeide. Dat is een van de redenen waarom Seattle zo’n verrassing voor hen (en de media die veelal weinig anders gedaan hadden) was. Terwijl voor ‘ons’ duidelijk was dat er steeds meer verzet ontstond (2), en we ook merkten dat gematigde ngo’s plotseling bereid waren bondgenootschappen aan te gaan die voorheen erg moeilijk lagen, dachten macht en media nog dat het om de gebruikelijke boeroepers ging, die verder niet teveel aan zouden dringen

Konden de westerse media en politici de opstanden in het mondiale Zuiden nog makkelijk negeren, in Seattle was dat onmogelijk. Er kwamen dermate veel mensen en die waren dusdanig goed georganiseerd, maar vooral ook vastbesloten om de hele top te blokkeren, dat de vergadering volledig de mist inging. Op de eerste dag van de conferentie slaagde het grootste deel van de gedelegeerden, waaronder minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright die de conferentie had moeten openen, er niet in het conferentie-oord te bereiken. De tv-camera’s (zoals CNN die live rapporteerde) stonden daar bovenop, en gingen inplaats van de lege conferentiezaal steeds vaker beelden uitzenden van wat zich op straat afspeelde. Al in de ochtend had de politie-leiding besloten dat de straten – desnoods met veel geweld – vrijgemaakt moesten worden. Dat leverde ongelofelijke scènes op, van hordes politieagenten die als robotten of playmobielmannetjes marcheerden of op hightech voertuigen door de straten paradeerden en de blokkerende groepen van volstrekt vreedzame demonstranten belaagden met pepperspray, traangas, rubberkogels en knuppels. Toch lukt het niet de blokkades te breken. Dat kwam doordat de demonstranten goed voorbereid waren en soms al een jaar aan het trainen waren geweest (op het afgelopen 2.Dh5-festival (http://www.2dh5.nl) hebben we, begeleid door filmbeelden wat inzicht gegeven in hoe dit georganiseerd en voorbereid werd). Dat wordt vaak – ook door mede-activisten – vergeten. Zelfs in de gevangenis waar de honderden arrestanten terechtkwamen, ging het actievoeren door, waardoor uiteindelijk iedereen vrijgelaten moest worden. Het snoeiharde politie-optreden zorgde ervoor dat veel van de vakbondsleden die aanvankelijk apart hadden gedemonstreerd, zich bij de blokkades gingen voegen. Sommigen namen zelfs deel aan de vernielingsacties tegen vestigingen van multinationals in de stad, die ’s middags ondernomen werden door radicale activisten. De scenes op straat bleken onweerstaanbaar voor de media, temeer daar er ‘binnen’ niets te filmen viel. Of wel: CNN pende heen -en-weer en liet bij live-beelden van de lege conferentiezaal teksten zien die aangaven hoe lang de opening al uitgesteld was, en dat minister Albright nog steeds niet binnen was. Voor het eerst was er ook een eigen indymedia-nieuwscentrum in de ‘lucht’ – de begintijden van internet – waarvan de technologie gedeeltelijk op  de Nederlandse Next 5Minutes confrerenties was ontwikkeld. Het verhaal gaat dat de website op de eerste dag van de blokkades ruim een miljoen hits kreeg, meer dan de site van CNN.

Dat de top ook nog eens eindigde zonder slotverklaring, was overigens maar ten dele aan de protesten buiten te danken. Ook veel delegaties van arme landen waren nu ‘binnen’ tegen de vrijhandelsagenda gekeerd en lieten zich niet langer intimideren door de machtige rijke landen.  

Schokgolven

‘Seattle’ liet zijn dat niet alleen arme ‘buitenlanders’ in opstand kwamen tegen het kapitalistische systeem, maar ook gewone mensen in het westen/noorden. Dat veroorzaakte een schokgolf bij de machthebbers, en een golf van enthousiasme bij ‘links’ en onder activisten. De mengeling van leden van one issue belangengroepen, radicale anarchisten en ‘gewone arbeiders’ en het feit dat die massaal tot directe actie overgingen en gewelddadig politie-optreden trotseerden was onverteerbaar voor de ‘captains of industry’ en de politieke klasse, die eraan gewend waren geraakt op hun voetstuk met rust gelaten te worden. Omgekeerd was het een grote stimulans voor al degenen die tandenknarsend hadden moeten toezien hoe alle linkse heilige huisjes in de jaren negentig afgebroken waren, zonder dat er iets tegen gedaan leek te kunnen worden. Het effect was dan ook dat allerlei initiatieven en campagnes een grote boost kregen. Ineens was het hek van de dam en topconferenties die tot voor kort moeiteloos georganiseerd konden worden, werden nu overal bestookt door woedende demonstranten. De EU-toppen konden nauwelijks meer gehouden worden, IMF en Wereldbank hadden de grootste moeite om overeind te blijven – zelfs in Washington – en zelfs het World Economic Forum in het afgelegen Zwitserse ski-oord Davos was in januari 2000 toneel van fikse rellen.

Van de topprotesten die ik in levende lijve bijgewoond heb, is mijn favoriet de top in Quebec in april 2001, waar de Amerikaanse vrijhandelszone FTAA/ALCA beklonken had moeten worden zodat die in 2005 in werking had kunnen treden. De toenmalige burgemeester van Quebec vatte de omslag die plaatsvond goed samen toen hij de media vertelde dat ze eerst zielsblij waren geweest dat ‘hun stad’ uitverkoren was om zo’n belangrijke top te houden maar dat “het angstzweet uitbrak” toen ze de toestanden in Seattle zagen. En inderdaad, het werden een ongekende drie dagen waarin het wereldrecord traangasschieten gebroken werd en van de FTAA is geen spoor meer over. (Om allerlei redenen is het FTAA-proces in het slop geraakt, de protesten speelden daarbij een belangrijke rol. Ik heb eerder een uitgebreid relaas van de legendarische ‘slag van Quebec’ geschreven, maar in kleine oplage speciaal voor donateurs (hint!)). Zie ook deze opmerkelijke verzameling verhalen van bewoners van Quebec over de protesten.

Bij de EU-top in Gotenburg in juni 2001 moesten delegaties (waaronder de Nederlandse onder leiding van de huidige ING-commissaris W. Kok) het hotel evacueren omdat die in de ‘vuurlinie’ van de demonstranten kwam te liggen.

Genua

Voorlopig hoogtepunt, in ieder geval qua aantallen demonstranten en militantie, was de G8-top in Genua kort daarna in juli 2001. Er kwamen tenminste 200.000 mensen opdagen om te demonstreren, waaronder een imponerend bataljon ‘Tute Bianche (witte overals, http://en.wikipedia.org/wiki/Tute_Bianche) van wel 10.000 personen. Maar daar werd ook duidelijk dat ‘het systeem’ niet van plan was met zich te laten sollen. Het conferentie-oord was – sinds Quebec was dit vaste prik – onbereikbaar achter een muur aan containers en ijzeren tralies. Het fort werd verdedigd door een tot de tanden bewapend leger ordediensten, die arrestanten op het politiebureau verder mishandelden en dwongen om fascistische liederen te zingen. Het werd een bloedbad zonder weerga, en duidelijk werd dat Berlusconi – Met de neo-fascist Fini als minister van Binnenlandse Zaken – zijn troepen de vrije hand had gegeven om korte metten te maken met de demonstranten. (stuk Guardian: http://www.guardian.co.uk/world/2008/jul/17/italy.g8). Een demonstrant – Carlo Guiliani – werd doodgeschoten en velen raakten zwaar gewond. Tientalle demonstranten zijn ook tot jarenlange gevangenisstraf veroordeeld.

Ondanks de hevige repressie, had iedereen toen het idee dat de globaliseringsbeweging (of beter gezegd: ‘beweging van bewegingen’, zoals Naomi Klein dat noemde) nog steeds met sprongen vooruit ging. Demonstranten uit Nederland kwamen bijvoorbeeld strijdvaardig terug, organiseerden meteen een demonstratie en bezetten in Amsterdam het Italiaanse consulaat om vrijlating van de honderden arrestanten te eisen. Ook de gevestigde orde begon in te zien dat ze nu een serieuze tegenstander op zich afgekregen hadden. Aanvankelijk hadden ze nog hun best gedaan om de kritische beweging belachelijk te maken en als een tijdelijk modeverschijnsel voor pubers af te doen, maar dat was nu onmogelijk geworden (3). Typerend was bijvoorbeeld een serie van drie paginagrote artikelen over de beweging die de Financial Times was gaan brengen en waarin de conclusie getrokken werd dat het niet alleen en grote en snel groeiende beweging was, maar dat daarin ook allemaal instellingen vertegenwoordigd waren die goed geïnformeerd waren.  Want de massa-demonstraties en de rellen waren maar het topje van een ijsberg, meer een symptoom van een veel groter netwerk dat ook in zijn dagelijkse werkzaamheden steeds beter onderzoek deed, alternatieven uitwerkte en blijvende structuren ontwikkelde. Maar toen kwam de klap van 11 september (het eerste FT-artikel verscheen op 10 september 2001 (!)  waarna de rest van de serie uitgesteld en ingekort werd (4)).

De omslag na 11 september

11 September veranderde erg veel ten slechte. Aanvankelijk leken de effecten nog wel mee te vallen. De ‘globaliseringsbeweging’ werd gedwongen zich ook met de invasie in Afghanistan en de oorlog tegen Irak te bemoeien, en leek dat aanvankelijk goed te kunnen. Maar de politieke stemming sloeg ook flink om en hielp  de rechtse krachten die eerder zo in de verdediging gedrongen waren weer in het zadel te klimmen. Ook de directe agenda van topconferenties en acties veranderde geheel. Dogmatisch linkse groepen manipuleerden bovendien de open ruimtes van de globaliseringsnetwerken om ze te gaan ‘leiden’ (zo vond de Britse SWP dat iedereen alleen nog met de oorlog in Irak bezig moest. Inmiddels hebben die dat thema weer ingewisseld voor ‘klimaat’).

Als de 11e september (en de ‘oorlog tegen de terreur’ en fundamentalistische aanslagen daarna) niet zouden zijn gebeurd, dan zouden we nu beslist in een heel andere wereld leven (5). Voor de 2e helft van 2001 stonden spectaculaire acties op de agenda. Al maanden maakten activisten in de VS zich op voor de blokkade van de najaarsvergadering van IMF en Werelbank in Washington. Er werd openlijk uitgesproken dat er tenminste 100.000 demonstranten verwacht werden, die effectief zouden gaan blokkeren. De WTO had z’n vergadering verstopt in de woestijn van politiestaat Qatar, waar demonstreren onmogelijk zou zijn. Daarom waren er vergevorderde plannen op allerlei plekken op aarde – waaronder Nederland – om decentrale acties te voeren en delegaties in het eigen land te proberen tegen te houden. Ook het WEF in Davos zou voor het eerst echt massaal bestookt gaan worden.

Na de aanslagen in New York en Washington werden de protesten tegen de IMF-top afgelast, en het WEF ‘uit solidariteit’ verplaatst naar New York (waar desondanks een paar duizend mensen wisten te protesteren!). Met de aanslagen vers en dreigend op de achtergrond en veel ‘armtwisting’ werd in Qatar het handelsakkoord over een nieuwe ronde afgesloten (de Doha- ‘ontwikkelingsronde’) dat nu weer flink in het slop zit.

Over de top?

Het eerste Europees Sociaal Forum in Florence (in november 2002) en fikse anti-oorlogsdemonstraties waren goede antiserums tegen de depressie na ‘elf september’. Eigenlijk gingen daarna veel protesten weer hun oude gangetje. De lijst met massaal bezochte topprotesten op alle continenten kan ook na ‘elf september’  weer flink aangevuld worden. Haast vergeten bijvoorbeeld: de laatste echte eurotop vond in december 2001 in Brussel plaats. De meeste vakbonden demonstreerden apart van de ‘andersglobalisten’ aan de vooravond van de top. Dat leverde een massale demonstratie op van tenminst 70.000 mensen uit heel Europa. Dagen later toen de top zelf moest beginnen, demonstreerden nog eens zo’n 25.000 mensen en braken gevechten met de politie uit die onder meer het waterkanon op het eindpunt van de demonstratie zette, terwijl het vroor. Ook werd een hele ‘streetrave’ van honderden demonstranten uren omsingeld gehouden.

Terwijl media veelal verzuchtten dat het allemaal niet meer veel voorstelde waren er bijvoorbeeld meer dan 100.000 mensen op de been bij de G8-top in Evian (juni 2003) waarbij ook fel gevochten werd en wederom een paar zware gewonden vielen onder de demonstranten. Ook bij Gleneagles (2005) en Heiligendamm (2007) was het weer bal. Nu de macht zich met de crisis verplaats naar de G20, zien we ook daar weer demonstraties en acties tegen (London in april dit jaar) en Pittsburgh in september (filmpje)

Maar de tijden zijn ook flink veranderd ten opzichte van de vrolijke eruptie omstreeks de wisseling van het millennium, toen het ‘agree to disagree’ centraal kwam. De ontwikkelingen tijdens de Gleneagles-top in 2005 (en het Londonse Europees Forum daarvoor) lieten duidelijk zien dat binnen het protestkamp de neuzen al lang niet meer allemaal vanzelfd dezelfde kant op stonden. Gematigde ngo’s gingen weer steeds meer de lakens uitdelen, veelal in overleg met de overheden die ze subsidiëren, en vreemd genoeg vaak in samenwerking met sommige van de marxistische organisaties uit het bolsjevistische kamp van de SWP (die ook een hekel hebben aan een mondige achterban). Ook binnen de sociale forums is deze strijd gevoerd, waarbij de politieke partijen – die bij het ontstaan dermate gehaat/gewantrouwd werden dat ze offcieel uitgesloten werden door de grondregels – weer helemaal op het podium zijn teruggekeerd.

Desondanks is er ongelofelijk veel gewonnen de afgelopen tien jaar. Vergeleken met de ‘dode jaren 90’ zijn we mijlen verder. Maar daarover gaat deel 2, dat begin december verschijnt. Deel 3 tenslotte, gaat over Nederland en hoe de globaliseringsbeweging de polder op stelten zette (of niet).

Eerst even kijken hoe de WTO eind november de herdenking van Seattle zelf, in de hoofdzetel in Genève, herdenkt. (link)
(reuters verwacht ‘peacefull protests’)

——————

Nog wat los spul:
Andere herinneringen Seattle: Stuk in Mo*

Boek Gebroken Vitrines.

Bifo (moeilijk te volgen als altijd)

10 Years After: Labor Needs Spirit of Seattle Protests.

Foto’s WTO-protest India sept 2009.

Boekje Crimethink over ‘N30’ uit 2006 (pdf).

Genua: Liedje van Gustav

Docu: Die Blutigen Tage
Zie ook de film Berlusconi’s Mousetrap,

audio over NSF

We hebben trouwens in 2002 een film gemaakt over de protesten, Zand in de Machine, die nog steeds het bekijken waard is. Een kopie kan toegestuurd worden (info@globalinfo.nl)
Ik heb trouwens nog een groot video-archief aan documentaires uit de periode tot 2005. Mocht iemand interesse hebben in beelden (het IISG leek dat niet te hebben) neem dan contact op. Ik zou ze ook graag digtitaliseren en ergens op een server aanbieden.

De Britse Fotograaf Guy Smallman raakte in 2003 bij de G8-protesten zwaar gewond aan een been toen de politie van Genève (in het naburige Lausanne) een granaat op hem afschoot, en procedeert nog steeds om schadevergoeding.

———-

Check de website globalinfo.nl voor dagelijks nieuws en achtergronden over economie, globalisering en politiek.
En doe aub. een donatie (gironummer 5146635 tnv. globalinfo Amsterdam) om uw armzalige medium in de lucht te houden (meer info daarover).
——————

Noten:

1) De titel ‘Neoliberalen’ is als categorie binnen het heersende spectrum nogal discutabel. Natuurlijk was en is het een programma dat gedomineerd werd en wordt door ondernemers en politiek vertegenwoordigd wordt door liberale en christendemocratisch partijen. Maar ook ‘links’ in het parlement toonde zich een fanatieke adept en verdedigde de kernmaatregelen van neoliberaal beleid fervent. Nog steeds; als PvdA-bestuurders wordt gevraagd wat ze gaan doen aan de armoede op de wereld,  beginnen ze meteen over het belang van het vlottrekken van het WTO-proces. Het departement voor Buitenlandse Handel van de EU (DG-Trade), waaronder ook het verfoeide ‘Global Europe’, het vrijhandelsbeleid van de EU, valt wordt steeds geleid  door een sociaaldemocraat. De WTO wordt geleid door Pascal Lamy, afkomstig van DG-trade en Franse sociaal democraat. Ook de top van de Nederlandse vakbeweging steunde het beleid van privatiseringen volmondig, vanuit de redenering dat het in Nederland tot loonsverhogen zou kunnen voeren. De lijst sociaaldemocraten (en ook GroenLinksers trouwens) die zich voorstander van de vrije markt economie toonden, is zowat eindeloos. Toen toenmalige staatssecretaris van cultuur (!) Rick van der Ploeg in de Volkskrant mocht melden wat z’n favoriete boek was, kwam hij met ‘Leve de Globalisering’ van Johan Norberg op de proppen.
2) De campagne tegen de MAI bijvoorbeeld – een poging van de OECD om een wereldwijd verdrag te fabriceren voor de ‘rechten van investeerders’ (lees multinationals) liep in de laatste jaren van 1990. In Nederland werd onder meer het ministerie van EZ bezet, omdat een aanzienlijk deel van het gesleutel aan het verdrag daar plaatsvond. (link)
3) Toppunt in Nederland was de minister van Ontwikkelingssamenwerking Eveline Herfkens die bijna stikte van woede dat ze plotseling haar beleid moest verdedigen tegen ongewassen actievoerders. Zij bleef volharden in het bespotten van haar tegenstanders, die ze pseudo-grappig ‘globalifoben of hoe heten ze ook alweer’ noemde.
4) Counter-Capitalism: Globalisation’s Children Strike Back,” Financial Times ( Part One: The Mosquitoes begin to Swarm, September 10, 2001), 2e deel: Feeding the Hands that Bite,” Financial Times (October 15, 2001)
5) Je zou om die reden bijna in de rare komplottheorien geloven die er rondzingen sinds de aanslagen. Erg geloofwaardig zijn die echter niet. De oorlog die Bush/Balkenende met de fundamentalistische islamieten is begonnen, komt vooral die beide kampen goed uit.